كیمدیر قادینا ظلم ائدن؟

الله تعالی ظلمو و ظلم ائدنلری سئومز، او، ظلمو هم اؤزونه هم ده اینسانلارا حرام بویوروب. یئر اوزونده او قدر ظلمكارلار وار كی! ظلملر ایسه نؤوبه-نؤو، جوربجوردور.هئچ ده زنن ائتمه‌یین كی، الله ظلم ائدنلردن و ظلم اولونانلاردان خبرسیزدیر. هر بیر شخص جینسیندن، یاشیندان، وضعیتیندن و وظیفه‌سیندن آسیلی اولمایاراق یاشادیغی مدتده ظلملرله قارشیلاشیر. بو دفعه‌ ایسه جمعیتده ان چوخ ظلم اولونان قروپ حاقیندا دانیشماق ایسته‌ییریك. بو قروپ ظریف جینسین نماینده‌لریدیر، ایستر اؤولاد، ایستر آنا، ایستر باجی، ایستر حیات یولداشی اولسون، همیشه ظلم اولونموشلار و عصرلر بویو موختلیف طرزده آلچالدیلمیشلار.

قادی‌نین قادینلیغینی درك ائتمه‌ین جاهیل اینسانلار همیشه قادینا ظلم ائتمیشلر. گاه آتا، گاه رفیقه، گاه قارداش گاه دا یولداش طرفیندن ظلمه مروز قالان قادین اؤزونو مدافعه‌ ائتمكده دایم چتینلیك چكمیشدیر. بضا قادین درك ائتمه‌دن اؤزو-اؤزونه ده ظلم ائدیر. بضا ده جمعیتده اولان عادت-عنعنه‌لر و یاخود آراشدیرمادان سئچدیگی رفیقه‌لری قادی‌نین باشینا اویونلار گتیریر.

قادینی حقوقلاریندان محروم ائتمك بیر طرفه، قدیم زامانلاردا قادینا حتی بیر اینسان كیمی شوبهه ایله یاناشیردیلار. قدیم یونانلاردا قادین بیر محصول كیمی بازارلاردا آلینیب ساتیلاردی. رومالیلار قادینا روحو اولمایان بیر وارلیق كیمی باخیردیلار، اونا ایسته‌دیكلری ایشگنجه‌نی وئریردیلر، سوتونلارا باغلاییب اونلارین اوستونه قاینار یاغ تؤكر یاخود دا آتلارین قویروغونا باغلاییب سورویردیلر. قدیم چینلیلر ایسه قادینا بیر پیسلیك كیمی یاناشیردیلار، كیشی‌نین اؤز قادی‌نینی ایسته‌دیگی واخت دیری-دیری باسدیرماغا حاقی وار ایدی. هیندیستانلیلار دا اونلاردان گئری قالمیردیلار، اری اؤلندن سونرا قادی‌نین یاشاماق حاقی اولماماسی ادعاسی ایله اونو ائله اؤلموش اری ایله یاندیریردیلار. فارسلار ایسته‌دیكلری واختی قادینی اؤلومه محكوم ائده بیلردیلر، چونكی قادین كیشی‌نین مالی ساییلاردی. قادینلار یهودیلرده ده خوشبخت دئییلدیلر. یهودیلر قادینی لعنتلنمیش ساییردیلار، چونكی او، آدمی چاشدیرمیشدی. قادین آیباشی حالیندا ایكن اونو جمعیتدن آییرار، اونونلا اوتورماز، بیر یئرده یئمك یئمزدیلر. چیركین سایدیقلارینا گؤره، هئچ بیر قابا ال وورماغا دا ایجازه وئرمیردیلر. نثرانیلر ایسه قادینا شیطان قاپیسی آدینی وئرمیشدیلر، قادینلا هر هانسی بیر علاقه‌ و یا رفتار اؤزو چیركین ساییلیردی.

عربلرین جاهیلیت دؤوروندن سؤز آچماغا ایسه هئچ احتیاج یوخدور، او قدر اوخوموشوق كی! ائله قورآنی-كریمین بیر آیه‌سی ایله كیفایتلنمك اولار: "اونلاردان بیرینه قیزی اولماسی ایله موژده وئریلدیكده هیككه‌سیندن اوزو قاپقارا قارالیر. وئریلن بد خبر اوجباتیندان جاماعتدان گیزله‌نیر. بیلمیر نه ائتسین، كؤرپه‌نی روسوایچیلیق ایچینده ساخلاسینمی، یوخسا اونو تورپاغا گؤمسون؟ اونلارین وئردیكلری قرار نئجه ده پیسدیر!” (ان-ههل، 58-59).

گونوموزده قادینلار یوخاریدا سادالانان طرزده ایشگنجه‌لر گؤرمسه‌لر ده جمعیتین ظلموندن قورتولا بیلمیرلر. قادین یالنیز اؤز رببی‌نین بنده‌سیدیر، اما هر بیر شخص اونو اؤز قولونا چئویرمه‌یه جهد گؤستریر. هره بیر یوللا، بیر واسطه‌ ایله قادینا حیله‌ قورور و اونو قادینلیغیندان چیخاریب باشقا لیباس گئیدیریر. او، آنا قایغیسیندان و بونون لذتیندن، آتا محبتیندن و یاخود عائله‌ قورماقدان محروم ائدیلیر. بضا جانینی و مالینی صرف ائدیر كی، عاشق اولدوغو شخصله واخت كئچیره بیلسین. بونونلا ساكیتلیك و كؤنول راحتلیغی تاپدیغی اوچون خوشبخت اولاجاغینی دا زنن ائدیر. چوخ زامان ایسه عاشق اولدوغو اوندان بئزیب باشقا بیر اوو آختارماغا باشلاییر. نه باجی، نه یولداش، نه رفیقه، نه آنا كیمی، نه ده قادینلیغینا لاییق حؤرمت گؤرور. عكس جینسین نماینده‌لری ایسه هله ده قادی‌نین اونلارلا عینی درجه‌ده ساییلدیغینی و الله قاتیندا بوتون عمللرینه گؤره حسابا چكیله‌جه‌یینی اونودورلار. الله تعالی ایسه ود ائدیب و بونا عمل اولوناجاقدیر: "مؤمین اولاراق یاخشی ایش گؤرن كیشی و قادینلارا البته‌ گؤزل حیات بخش ائده‌جك و ائتدیكلری ان یاخشی عمللره گؤره اونلاری موطلق موكافاتلاندیراجاغیق” (ان-نهل، 97)؛ "رببی اونلارا بئله جاواب وئردی: "من، سیزلردن یاخشی ایشلر گؤرن – ایستر كیشی، ایسترسه ده قادین اولسون، – هئچ بیر كسین امه‌یینی پوچ ائتمه‌رم. سیز بیر-بیرینیزدنسینیز”(آلی عمران، 195).

قربده‌كی قادینلارلا همیشه شرقله موقاییسه‌ده داها حؤرمتلی و داها گؤزل رفتار اولونماسینی ادعا ائدنلر وار. اما بیلمیرلر كی، قربده قادی‌نین وضعیتی اندلوسده موسلمانلارین حؤكمرانلیغیندان سونرا یاخشیلاشمیشدیر. بونو دئمكله بیر شئی چیخمیر، اونسوز دا اینانان یوخدور، چونكی حاضردا موسلمانلار قادی‌نین قدرینی بیلمیرلر. ایسلام اینسانلارین قلبلرینده یئر توتاندان سونرا قادین عزیز اولاراق ساخلانمیشدیر و نه قدر كی، الله تعالینین بویوردوغونا عمل اولوناجاق، قادین عزیز قالاجاقدیر.

عصریمیزده قادینا حددیندن چوخ ظلم اولونور و بلكه ده اولكی دؤورلرده اونا هئچ بو قدر ظلم اولونمامیشدیر. بو ظلم باشقا اوسلوبدا و فرقلی یؤنده‌دیر، حال‌بوكی حتی قادینلارین اؤزلری بئله بونو درك ائده بیلمیر. قادینی محصول كیمی آلیب ساتماق، شیركتلرین آراسیندا پایلاشدیرماق، اونون ظاهری گؤرونوشونو منفت اوچون ایستیسمار ائتمك، شیركتلرده و ایش یئرلرینده محض قادی‌نین سئچیلمه‌سی (اونون ظریف جینسین نماینده‌سی اولدوغوندان دولایی) اونا ظلم دئییلمی؟! اونون شكیللرینی ژورنال و قزئتلرده یایماقلا عكس جینسین آغزی‌نین سویونو آخیدیب اونا هوجوم و تضییقی ایله اونا ظلم ائتمیرلرمی؟! وئریلیشلرین رئیتینقینی محض اونون بدنینه و گؤرونوشونه گؤره قالدیرماق اونا ظلم ساییلمیرمی؟! اونا ظریف و اینجه یوللا یاخینلاشیب ایسته‌دیكلری لیباسی اونا گئیدیرمكله اوندان حیاسینی و اوتانجاقلیغینی سؤكوب-آتدیقدان سونرا اونو اورتالیقدا بوراخماق ظلم دئییلمی؟! قادینی چیخیلماز وضعیتده قویماقلا اونو چیركین و اخلاقسیز یوللارا گئتمه‌یه وادار ائدیب سوندا دا اونا قیچس (عایدس – هیو) خسته‌لیگی‌نین منبعییدیر دئمك اونو آلچالتماق و ییخماق دئییلمی؟! قادینی قادینلیغیندان سویوندوروب چیخارماق ان بؤیوك ظلمدور!

یاخود اونون ائولنمه‌سینی گئجیكدیردیكدن سونرا ایسته‌مه‌دیگی بیرینه زورلا اره وئرمك ظلم دئییلمی؟! ائلچی گلنلرین دینینه، اخلاقینا و تربییه‌سینه فیكیر وئرمه‌دن، یالنیز مادی وضعیتی نظره آلماق، یاخود دا یالنیز قوهوملارا وئرمك اونا ظلم دئییلمی؟! عائله‌ قوردوقدان سونرا اوزون مدت اوشاق دونیایا گتیرمكدن محروم ائتمك، سونرا كیمسه‌سیز حالدا بوشاییب كوچه‌لره آتماق اونا ظلم دئییلمی؟! قادی‌نین هر عملینی ایزله‌ییب اونو دانلاماق، آلچالتماق اما اؤز تقسیرلرینی گؤرمه‌مك، اونو سؤیوب-دؤیمك ظلم دئییلمی؟!

قادیندا بیر قوسور تاپان كیمی یئنی بیر خانیم آلماق، هله بو كیفایت دئییلمیش كیمی، بیرینجینی اینجیتمك، عدالتسیزلیك ائتمك اونا ظلم دئییلمی؟! بوتون بونلار آز ایمیش كیمی، اونا هر طرفدن "هوجوم” ائدیب یالاندان فیكیرلر یئریدیر، ائوده سئریاللاردان باشی آچیلماسین دئیه، هر آی یئنی بیر سئریال چیخاردیرلار اورتایا. قادینی "سربست اول”، "آتادان قارداشدان آسیلی قالما”، "آزاد حركت ائت”، "اؤزون ایشله اؤزون قازان”، "اؤز حیاتینی قور” كیمی سؤزلرله حیاسیندان چیخاردیرلار. حیا و ایففتی اونا گئریده قالماق، عصرله آیاقلاشماماق، اویغونلاشماماق ایفتیراسی كیمی یئدیزدیریرلر.

ان نهایت قادین دا اؤزونه بیر شئیی آنلاماماقلا ظلم ائدیر: دئمك اولار كی، 90% ظلم فاكتی‌نین آرخاسیندا اقتصادی و مادی هوسلر و مقصدلر دورور. هئچ اولمازسا، بونو درك ائتمه‌لیدیر قادینلار!

"قادین گولدور، چیچكدیر” دئییب اونو قابیندان و یا بیتدیگی یئردن شیرین سؤزله چیخاریرلار، قورویوب بوزولندن و عطیرسیز حالا گلندن سونرا ایسه اونو آتیب، تزه گول آختارماغا چالیشیرلار. آنجاق اونون قوروماماسی اوچون بیتدیگی مونبیتده و یا سودا بسله‌مك لازیمدیر. اؤزلرینی دریب، قوخلاییب سونرا الدن اله وئرمیی، چوخ تأسف كی، قادینلار آزادلیق و موستقیللیك ساییرلار

محمّد ابن عبدولوههاب 

اون سككیز  عصرین عالیملریندن اولان نجد شیخی محمّد ابن عبدولوههاب 1703-جو ایلده عربیستانین بوگونكو پایتاختی رییاد شهری‌نین هورئیمیله قصبه سی‌نین اویئینه كندینده آنادان اولوب.ایلك تحصیلینی آتاسیندان آلان محمّد 10 یاشیندا حافیظلیگی باشا چاتدیریب. محمّدین آتاسی عبدولوههاب ابن سولئیمان تانینمیش عالیم اولماقلا یاناشی، عینی زاماندا اویئینه حاكمی ایدی. منبع‌لرده عبدولوههاب ابن سولئیمانین فیقهه و تفسیره دایر اثرلرینه راست گلینیر. محمّد مشهور بدوی عرب قبیله‌لریندن اولان تمیم قبیله‌سینه منسوبدور.
اوغلو محمّده كلاسسیك ایسلام علملرینی اؤیره‌دن عبدولوههاب گنج محمّدی 13 یاشیندا ایكن ائولندیریر. ائولندیكدن سونرا حج عبادتینی یئرینه یئتیرمك اوچون مككه‌یه یوللانان محمّد ایكی آی مدینه‌ده قالدیقدان سونرا اویئینه‌یه قاییدیر.
مدینه‌ده قالدیغی مدت عرضینده ابن تئیمیه‌نین دینی گؤروشلری ایله تانیش اولان عبدولوههاب اونون اثرلرینی چوخالداراق اطرافینداكیلارا اوخوتماغا باشلاییر. اونون بو یؤنده‌كی فعالیتینه اعتراض ائدن قارداشی سولئیمان ابن عبدولوههاب، عمیسی و دیگر هنبه‌لی عالیملری بو حركتلرین هنبه‌لی مذهبینه و شریعتینه اویغون اولمادیقلارینی بیلدیریرلر. بو سببدن بیر مدت حیاتی تهلوكه‌ آلتیندا اولان محمّد اویئینه‌دن آیریلاراق بسره‌یه یوللانیر. بیر مدت بسره‌ده قالان عبدولوههاب داها سونرا باغدادا، قوما، همدانا و اصفهانا صفر ائدیر. سونرالار سورییانی و مصری ده زیارت ائدن محمّد یئنه آتا یوردو هورئیمیله‌یه قاییدیر. 
بورادا محمّد ان مشهور اثری اولان "كیتاب ات-تؤوهید”ی یازیر. او، بو اثرینده هیجانلی بیر اوسلوبلا خالقی ایسلاما دعوت ائدیردی. 1726-جی ایلده دریه ایالتینه گئدن محمّد اورادا سود قبیله‌سی‌نین ریسی اولان محمّد ابن سود ایله تانیش اولور. تانیشلیق زامانی محمّد ابن عبدولوههابین فیكیرلرینی منیمسه‌ین محمّد ابن سود سونرالار بوتون عربیستان یاریماداسینا یاییلاجاق بو فیكیر جریانی‌نین اینكیشافیندا موهوم رول اویناییر. بورادا تؤوهیدین اساسلارینی اؤیرنمك و تدریس ائتمكله مشغول اولان محمّدین ائوی چوخ كئچمه‌دن شریعت مكتبینه چئوریلیر.
محمّدین معلملری‌نین اكثریتی مالیكی مذهبینه منسوب عالیملر ایدی. بونونلا یاناشی، اونون معلملری آراسیندا مشهور شافیی و هنفی عالیملری ده واردی. معلملریندن شیخ الی داغیستانی، شیخ ایسماییل اجلونی، بسره قاضیسی شیخ شهابددین موسولی، تورك اصیللی حسن ایسلامبولی‌نین آدلارینی قئید ائتمك مومكوندور. 
محمّد دؤورونون بیر چوخ گؤركملی عالیملریندن درس آلسا دا اونا ان چوخ تأثیر ائدن معلمی محمّد هییات اس-سیندی اولموشدور. بو عالیمین فیكیرلری ابن عبدولوههابا یول گؤسترمیش و گله‌جكده یاراداجاغی مكتبینی اونون دوشونجه‌لری اساسیندا تشكیل ائده‌جكدی. آنجاق ابن عبدولوههاب اوزرینده ان درین ایز بوراخان عالیم ایسه هئچ شوبهه‌سیز مشهور هررانلی عالیم ابن تئیمیه و اونون تلبه‌سی ابن قیییمدیر. 
محمّد ابن عبدولوههاب 1787 – جی ایلده دریه قصبه‌سینده وفات ائتمیشدیر.
محمّد ابن عبدولوههابین گؤروشلری: ابن عبدولوههاب مكتوبلاریندان بیرینده یازیر: "خبرین اولسون كی، الهمدولیلله، من حاقا اویانام و بیدتچی دئییلم. اینانجیم و یولوم اللهین منی یؤنلتدیگی و موسلمانلارین اؤندرلری‌نین اوزرینده اولدوغو اهلی-سوننه ول-جمعاا مذهبیدیر”.
آ) تؤوهید: تقلیده قارشی چیخان عبدولوههابین دین آنلاییشی‌نین اونورغا سوتونو تؤوهید مسئله‌سیدیر. او، "كشف اش–شوبهات” آدلی اثرینده تؤوهیدی بئله ایضاح ائدیر: "تؤوهید نامازدان، اوروجدان، زكاتدان آیریلماسی مومكون اولمایان بیر فرضدیر. دیگر فرضلری اینكار ائدن كافیر اولدوغو كیمی، تؤوهیدی ده اینكار ائدن كافیر اولار. تؤوهید آنجاق قلبله، دیلله و عملله اولدوغو تقدیرده كامیل اولا بیلر. دولاییسی ایله عملسیز تؤوهید حقیقی ایمان دئییلدیر. ابن عبدولوههابا گؤره، تؤوهید 3 قیسمدیر:
1) اللهی آد و صیفتلرینده تك قبول ائتمك، یعنی اللهین صیفتلرینی طویل ائتمك كوفردور. اللهین عرشه ایستیوا ائتمه‌سینی (یوكسلمه‌سی) اولدوغو كیمی قبول ائتمك لازیمدیر. بونونلا یاناشی، حدیسلرده بیلدیریلن "اللهین الی، گلیشی و تبسسومو” كیمی ایفاده‌لری شرحسیز قبول ائتمك زروریدیر. بونون عكسی كوفردور.
2) اللهین ربب اولاراق تكلیگی (روبوبیت تؤوهیدی).
3) اللهین هر شئیین آغاسی اولاراق تكلیگی (اولوهیت تووحیدی).
بو جور تؤوهید ایسه آنجاق عملله مومكون اولاجاقدیر. قورآن و پئیغمبرین (س) سوننتیندن باشقا هئچ بیر عمل و قاداغا قبول ائدیلمه‌مه‌لیدیر. اؤولییانی واسطه‌چی توتماق تؤوهیدین پوزولماسینا و شیركه گتیریب چیخاریر. بونونلا یاناشی، اللهدان باشقاسی‌نین آدینا قوربان كسمك ده اینسانی كوفره آپاران عمللردندیر.
ب) شفاعت: شفاعت حاقی یالنیز اللها مخصوصدور. الله بو حاقی ایسته‌دیگی شخصه وئره بیلر. بونا گؤره پئیغمبرلر ده داخیل اولماقلا هئچ كسدن شفاعت ایستنمز، یالنیز اللهدان ایسته‌نیلر. الله ایسه ایجازه وئردیگی بیر كسین واسطه‌سی ایله شفاعت ائدر.
ج) بیدت: محمّد ابن عبدولوههابین اوزرینده خصوصیله دوردوغو مسئله‌لردن بیر ده بیدت مؤوضوسودور. بونا گؤره ده او، بیر چوخ ایسلام عالیمی طرفیندن بو مسئله‌ده ایفراتا واردیغی اوچون تنقید ائدیلمیشدیر. ابن عبدولوههابین فیكرینجه، قورآن و سوننتده اولمایان هر شئی بیدت، هر بیدتچی ایسه ملوندور. بیدتلرین چوخو اینسانی شیركه آپاریر. بونلارین ان باشدا گلنی توربه‌لری زیارت ائتمكدیر. مزارلاردا عبادت ائتمك ده شیركدیر. حضرت  محمّدین (س) قبرینی اونا عبادت ائتمك، كؤمك ایسته‌مك مقصدی ایله زیارت ائتمك ده شیركدیر. بو سببدن توربه‌لری زیارته ایجازه وئریلمه‌مه‌لی و توربه‌لر داغیدیلمالیدیر. اؤلولره نیاز و توسسول ائتمك، فالا، اولدوزلارا و بورجلره اینانماق اینسانی كوفره آپاریر. بیر سیرا شخصلر خصوصی اشیالاری – پئیغمبرین (س) ساققالینی، خیرقه‌سینی عبادت مقصدیله زیارت ائدرلرسه، بو دا كوفردور. مؤولید اوخوماق شیركه گؤتورن اونسوردور. مسجیدلرین بزه‌دیلمه‌سی، میناره اؤجالتماق دا بیدتدیر.
د) توسسول: توسسول بیر شئی ایله واسطه‌چی توتماق معناسینا گلیر. وصیله ایسه اؤزو ایله باشقاسینا یاخینلاشیلان شئی دئمكدیر. بوتون بونلارا اینانماق الله ایله قولون آراسینا بعضی واسطه‌لر سوخماقدیر كی، بو دا اللهین آیه‌لرینه ضدیر. دعا یالنیز اللها ائدیلیر و قول هر شئیی یالنیز اللهدان ایسته‌مه‌لیدیر. 
ائ) تسوووف: ابن عبدولوههاب تسوووفو ایسلامدا یئری اولمایان بیر بیدت حساب ائتمیشدیر. ایسلامدا ذكر اللهی اونوتماماق و تفككور ائتمك اولدوغو اوچون بونون بیر آیین شكلینده یئرینه یئتیریلمه‌سی دینه ضدیر. تریقت ایسه باشقالارینی ایستیسمار اوچون ایستیفاده ائدیلن بیر واسطه‌ و مورشیدین اؤزونو ولی كیمی قبول ائتدیرمه‌سی ایله نتیجلنن بیر یولدور. پئیغمبر (س) دینه موكممل شكیلده آیدینلیق گتیردیگی اوچون اؤز وظیفه‌سینی تام شكیلده یئرینه یئتیریب. بو سببدن اللهین بعضی قوللاریندا سیررلر آختارماق و بونلاری دین قبول ائتمك یانلیشدیر. بونا گؤره، هز ابو بكیره (ر) گیزلی بیر ذكر اصولو و یا حضرت  علی یه (ر) بعضی سیرلرین وئریلدیگینه اینانماق دینه آتیلان ان بؤیوك ایفتیرادیر. چونكی بو، پئیغمبرین (س) بوتون اینسانلارا عینی دینی تبلیغ ائتدیگی آنلاییشی ایله ضدیت تشكیل ائدیر. تسوووف و تریقت آدی آلتیندا اینسانلاری آزدیرانلارین حیله‌لری اینسانلارین بیر شیخه باغلانمادان حقیقتی تاپا بیلمه‌یه‌جكلری ادعاسیدیر و بورادا اساس مقصد ایسلامی پارچالاماقدیر. ایفرات صوفیلرین تؤوهیده ضد اولان سؤزلری باره‌ده ابن عبدولوههاب دئییر: "بو جور سؤزلره قارشی منیم جاوابیم بودور: اللهیم سنی بئله بیر ایفتیرادان تنزیه ائدیرم”.
اثرلری:
"كیتاب ات-تؤوهید”
"كشف اش-شوبهات”
"كیتاب ات-تفسیر ال-قورآن
4. " كیتاب ال-كبایر ول-مسایل” و سایر.

ایمام ابن تئیمیه

" دوشمنلریم منه هئچ نه ائده بیلمزلر. منیم جنّتیم قلبیمده، باغچام ایسه سینمده‌دیر. هارا گؤندریلسم اونلار منیمله برابردیر. حبس ائدیلمه‌ییم الله اوچون اینزیوایا چكیلمه‌ییمدیر، اؤلدورولمه‌ییم شهادتیمدیر و مملكتیمدن سورگون ائدیلمه‌ییم ایسه هیجرتدیر”

آدی، سویادی و شخصیت كیمی فورمالاشماسی.
تام آدی احمد تقیددین ابو ال-عباس ابن عبدولهالیم ابن تئیمیه‌دیر.
هیجری 661-جی ایل ربیول اول آیینین اونوندا هارراندا دونیایا گلمیشدیر. منسوب اولدوغو عائله‌نین بیر چوخ نماینده‌لری اؤز فیتوالاری، وئردیگی درسلری و كیتابلاری ایله مشهور ایدی. اونلار هنبه‌لی مذهبینه منسوب اولوب بؤلگه‌ده تانینمیشدیلار. بو عائله‌ زكا، حافیظه و عاغیل موهاكیمه ساحه‌سینده بنزرسیز بیر مزیته صاحب ایدی.
ابن تئیمیه‌ده ایسه بو خصوصیتلر داها قاباریق شكیلده اؤزونو گؤستریردی. دؤورونون عالیملری و معلملری اونون فئنومئن یادداشینا و درین حافیظه‌سینه حئیران قالمیشدیلار. او بو خصوصیتلری ایله دمشق و اطراف شهرلرده شؤهرت قازانمیشدی. حلب شهریندن بیر عالیم ابن تئیمیه‌نین بو خصوصیتلرینی ائشیده‌رك اونو گؤرمك اوچون دمشقه گلدی. همین عالیم او واخت هله كیچیك یاشدا اولان ابن تئیمیه‌یه اون اوچ حدیس اوخویاراق یازدیردی. حلبدن اولان بو عالیم ابن تئیمیه‌دن یازدیغی بو حدیسلری تكرار اوخوماسینا ایمكان وئرمه‌دن، ازبر سؤیله‌مه‌سینی ایسته‌ییر. او دا یازدیغینا باخمایاراق حدسیلری داها بلاغتلی شكیلده قارشیسینداكی عالیمه سؤیله‌ییر. بونو گؤرن عالیم: "اگر بو اوشاق یاشایارسا او چوخ شؤهرتلی اولاجاق. بئله زكالی بیر اینسان گؤرولمه‌میشدیر” دئییر.
احمد ابن تئیمیه یئددی یاشینا قدر هارراندا یاشادی. مونقوللارین هاررانی ایشغال ائتمه‌سیندن سونرا عائله‌سییله بیرلیكده دمشقه هیجرت ائدیر. یولدا بیر چوخ چتینلیك و تهلوكه‌یله قارشیلاشیرلار. بو حادثه‌لر اونون مونقوللارا حدسیز نیفرت ائتمه‌سینه سبب اولموشدور. بؤیودوكدن سونرا مونقوللارا قارشی موباریزه‌ده موجاهیدلرین باشیندا دوران شخصلردن بیریده ابن تئیمیه ایدی.
دمشقه هیجرتلریندن سونرا هله اورادا تام مسكونلاشمامیش آتاسی، علمده شؤهرت قازانمیش بیر عالیم كیمی اوراداكی دیگر بؤیوك عالیملر طرفیندن اموی مسجیدینه معلم تعیین ائدیلدی.
بئله بیر علمی موحیطده یئتیشن ابن تئیمیه احمد ابن هنبه‌لین "موسند”، بوخاری‌نین " ال-جامی اس-سهیه”، موسلیمین "اس-سهیه”، تریمیزی‌نین "سونن”، ابو داوودون، نسای‌نین ، ابن ماجه‌نین و داركوتنی‌نین عینی آدلی اثرلرینی معلملری یانیندا اوخودو. بونلاردان بعضیلرینی دفعه‌لرله اوستادلارینا اوخویاراق دینلتدی. حافیظ زملكانی (وفاتی ه.727) اونون حدیس علمینده‌كی یئرینی بئله قئید ائدیر: "بئش یوز ایلدن بری حافیظه‌سی اوندان قوتلی اولان گؤرونمه‌میشدیر.” حافیظ ال-میززی ده اونون حاقیندا : " قورآن و سوننتی ابن تئیمیه‌دن داها یاخشی بیلن و اوندان داها گؤزل شكیلده بو یولو گئدن بیرینی گؤرمه‌دیم” دئمیشدیر.
ابن تئیمیه اؤز دؤورونده بیلینن بوتون علملری اوخوموش، یوخاریدا ساییلان علملردن باشقا فیقه اصولو، تاساوووف، سولوك، خطت، حساب و بنزری علملله ده جدی شكیلده ماراقلانمیشدیر.
علمه خیدمتی و علمده‌كی یئری
او دؤورده عالیملر اندلوس و باغداددان هیجرت ائده‌رك دمشقه گلمكده ایدیلر و بو سببدن دمشق علم مركزینه چئوریلمیشدی.
دمشقده حدیس تدریسی ایله مشغول اولان نووی، ابن داقیق، ال-عیدی زملكانی‌نین رهبرلیك ائتدیكلری مدرسه‌لردن ساوایی بیر چوخ مدرسه‌لر ده مؤوجود ایدی.
او دؤورده شامدا ابو ال-حسن ال-اشری‌نین فیكیرلری یاییلماغا باشلادی. اشریلره هنبه‌لیلردن باشقا هئچ كیم اعتراض ائتمیردی. 
ابن تئیمیه اشریلرین مدرسه‌لریندن مزون اولانلاردان بیری ایدی. آنجاق عینی زاماندا سهابه‌لرین فیكیرلرینه، خصوصن ده عمر ابن ال-خاتتاب، الی ابن ابو طالب، ابن عباس كیمی سهابه‌لرین فیكیرلرینه دقت یئتیرمكده ایدی. ابن تئیمیه سید ابن موسییب و قاسیم ابن محمّد كیمی تابییندن اؤنه چیخمیش شخصلرین فیتوالارینی دا آراشدیراردی. علامه از-زملكانی اونون حاقیندا بئله دئییر: "اونا هر هانسی بیر علمه عاید سوال وئریلدیكده اونو دینله‌ین اینسان جاوابلاری ائشدركن بو علمدن باشقا بیر علم بیلمه‌دیگینه و بو علمده اونون بنزری‌نین اولمادیغی قناعتینه گلردی.”
مونقوللارا قارشی جیهادی
مونقوللار هیجری 702-جی ایلده شام هاسارلارینی محاصره‌یه آلینجا اینسانلار قورخدو. ابن تئیمیه اونلاری ساكیتلشدیریب آند ایچه‌رك " سیز اونلارا قالیب گله‌جكسینیز” دئدی. بعضی دؤولت آداملاری اونا: " اینشاللاه دئ” دئیه اونا جاواب وئردیلر. او دا : " من تحقیق ائده‌رك سؤیله‌ییرم” دئدی و خالقا دؤنه‌رك: "اگر منی قارشینیزدا گؤرسه‌نیز، باشیمین اوستونده قورآن بئله اولسا منی اؤلدورون” سؤیله‌دی.
سونرا ایلك صفده یئر آلاراق جیهادی اعلان ائتدی. رامازان آیی ایدی. موجاهیدلره اوروجلارینی پوزا بیله‌جكلرینه دایر فیتوا وئردی. سونرا دا اونلارا جورت وئرمك اوچون اؤزو اونلارین آراسیندا گزیشه‌رك یئمك یئدی. مونقوللار مغلوب ائدیلنه قدر وضعیت بئله داوام ائتدی. او بونونلا موجاهید عالیمین نئجه اولماسینی گؤستردی. بئله كی پئیغمبری و سهابه‌نی اؤرنك آلان بیر مؤمین علم آدامی بوتون ایمكانلاری ایله بو جور حادثه‌لرده اؤز مؤوقئیینی بیلدیرمه‌لیدیر. اینسانلارین ایچیندن سییریلیب چیخاراق حادثه‌لره یوخاریدان باخاراق ائوینده اوتورمامالیدیر. اطرافیندا باش وئرن حادثه‌لرله یاخیمدان علاقه‌ده اولمالی، زامانین نبضینی توتمالیدیر. مالینی، اؤولادینی، ائوینی هتدا لازیم گلرسه جانینی اورتایا قویاراق موباریزه‌دن كناردا قالماز. حقیقی ایسلام عالیمی قیلینج و قلمی اؤزونده بیرلشدیرمیش بیر شخصیتدیر. ایمام ابن تئیمیه محض بئله بیر علم آدامی ایدی.
سوسیال حقیقتلره موناسیبتی
ابن تئیمیه یاشادیغی دؤورده‌كی جمعیتین حقیقتلرینی یاخشی تثبیت ائتمیش، جمعیتین قوسورلارینی آنلامیش، جانینی و علمینی اینسانلار ایچیندن خئییرلی بیر اوممتین فورمالاشماسی اوچون صرف ائتمیشدی. شهرلرده‌كی والیلره و سولطانلارا نصیحت ائتمیش، ائتدیگی پیس عمللره گؤره اونلاری قینامیشدی. بو اونون بیر نئچه دفعه‌ حبس ائدیلمه‌سینه سبب اولموشدور. مهبسده اولدوغو مدت عرضینده اومیدینی اوزمه‌میش، اللها بئل باغلامیشدیر. خاطیره‌لرینده یازیردی: " دوشمنلریم منه هئچ نه ائده بیلمزلر. منیم جنّتیم قلبیمده، باغچام ایسه سینمده‌دیر. هارا گؤندریلسم اونلار منیمله برابردیر. حبس ائدیلمه‌ییم الله اوچون اینزیوایا چكیلمه‌ییمدیر، اؤلدورولمه‌ییم شهادتیمدیر و مملكتیمدن سورگون ائدیلمه‌ییم ایسه هیجرتدیر”
دؤرد مذهبین فیقهینی اؤیرنمه‌سی
ایلك درسلرینی بؤیوك حدیس عالیملریندن اولان آتاسیندان آلمیشدیر. 21 یاشیندا آتاسینی ایتیردیكدن سونرا بیر چوخ بؤیوك عالیمدن ده درس آلدی. طلبه‌سی ابن آبدیلهادی اونون ایكی یوزدن آرتیق معلمدن درس آلدیغینی بیلدیریر. گونده‌لیك علمی موباهیسه‌لری، علمی توپلانتیلاری و علم اوچون تشكیل ائدیلن هر هانسی بیر ایشی ترك ائتمز، هامیسیندا ایشتیراك ائدردی. اوزاق شهرلره گئده‌رك دؤورونون مشهور عالیملریندن درس آلاردی. حتی عینی فیكیر و دوچونجه‌ده اولمایانلاردان بئله درس آلاردی. یورولمادان، اوسانمادان علمی فعالیتینی داوام ائتدیریردی. سلفی-صالحی‌نین كیتابلارینی اوخویور، لازیم گلدیگینده بیر آیه‌نین آچیقلاماسی اوچون بیر چوخ تفسیره باش ووروردو. اؤزو حاقیندا بئله دئییر: "بضا بیر آیه‌نین آچیقلاماسی اوچون یوز تفسیره باخاردیم. سونرا باشا آنلاماق قابیلیتی وئرمه‌سی اوچون اللها بئله دعا ائدردیم: "ائی ایبراهیمه اؤیره‌دن رببیم، منه ده اؤیرت. ائی ایبراهیمه اؤیره‌دن رببیم، منی دینیمده علم صاحبی ائت. مسجیدلره گئدر سجده‌یه قاپاناراق اللهدان منه دوغرونو ایلهام ائتمه‌سینی دیله‌یردیم.”
"مجموات ال-فتاوا” اثرینده قئید ائتدیگینه گؤره سلفین تفسیری 30 جیلددن چوخ ایدی. بونلاردان بعضیلری یازیلمیش، بعضیلری ایسه یازیلمامیشدی.
هنبه‌لی فیقهینده ابن قودامه‌نین(ه.630) "ال-موغنی” آدلی كیتابینی، هنفی فیقهینده تهاوی، هوسایری، سراخسی‌نین كیتابلارینی، شافیی فیقهینده "ال-اومم”، "ال-موهززب”، "ال-مجمو”، "موختسر ال-موزه‌نی” آدلی كیتابلاری و ایمام قضالی‌نین یازدیغی "ال-وجیزی”، مالیكی فیقهینده ایسه ابن روشد ال-كبیر و ال-هافیدینی اوخوموشدور. عینی زاماندا ظاهریه مذهبی‌نین مشهور عالیمی ابن هازمین "ال-موهاللا” و ال-احكام فی اصول ال-احكام آدلی كیتابلارینیوخوموش و بونلاردان تأثیرلنمیشدی.
عقلی علملره ده اهمیت وئرمه‌سی
ابن تئیمیه نقله اساسلانان علملر (وحی قایناقلی) اولدوغو كیمی عقلی اساسا دایانان فلسفه، منطیق و كلام علملرینی ده اؤیرنمیشدی. فلسفه و كلام ایله باغلی اثرلر یازماسینا باخمایاراق بو علملرله مشغول اولاراق بونلاردان تأثیرلنن دیگر عالیملر كیمی فلسفه‌دن تأثیرلنمه‌میشدی. اونون بو علملری اؤیرنمكده مقصدی ایسلام داواسینی یایماق، دینین امر و قاداغالارینا ریایت ائتمه‌ینلری خبردار ائتمكدی. بونا گؤره ده اونون یازدیغی اثرلرین چوخو بیدت اهلینه و دیندن اوزاقلاشانلارا ردیه شكلینده‌دیر. دهریه، قدریه، جهمیه، مؤتزیله، وحدتی-ووجودچولوق و موختلیف فلسفی جریانلارین تأثیرینه دوشنلره ردیه یازمیشدیر.
"مسیحین دینینی دیَیشدیرنلره دوغرو جاواب” آدلی اثریندن چیخاریلان نتیجه‌یه گؤره خریسیتیانلارین اثرلرینی ده اوخوموشدور. چوخ دیَرلی عالیم اولان محمّد ابو زهرا اونون حاقیندا بئله دئییر: " ابن تئیمیه بوتون ایسلامی علملره دایر یازیلان كیتابلارین اكثریتینی، دؤورونده بیلینن فلسفه كیتابلارینی و اونا قدر گلیب چاتمیش كئچمیش دینلرین كیتابلارینی اوخوموشدور”
طلبه‌لری
دؤورونده اونون طلبه‌سی قدر هئچ بیر معلمین طلبه‌سی یوخ ایدی. خصوصن شام، مصر، ایسكندریه و قاهیره آراسیندا عومرونو كئچیریب اؤزونو تامامیله علمه حصر ائده‌رك خوطبه‌لر وئرمه‌سی و علمی موباهیسه‌لرده ایشتیراك ائتمه‌سی زامان كئچدیكجه اونون طلبهلری‌نین سایی‌نین آرتماسینا سبب اولوردو. هفته‌نین بیر نئچه گونونده شامداكی بؤیوك اموی مسجیدی باشدا اولماقلا بیر نئچه مسجیدده خالقا آچیق علمی موباهیسه‌لرله كئچن خصوصی درسلری اولوردو. بو درسلرده چوخ سایدا اینسان ایشتیراك ائدیردی. بو درسلری قیرخ آلتی ایل بویونجا یورولمادان داوام ائتدیرمیشدیر.

اوخوتدوغو طلبه‌لرین ان تانینمیشلاری بونلاردیر:
ایمام ابن قایییم ال-جؤوزیه : اونونلا هر زامان برابر اولان، اوندان علم اؤیره‌نیب اونو مدافعه‌ ائدن، "زاد ال-ماد” و "ایلام ال-موواككیین” كیمی كیتابلاریندا معلمی‌نین علمینی روایت ائدن بؤیوك بیر عالیمدیر. فقط او معلمیندن داها ساكیت طبیعتلی، عبادت و زاهیدلییه یؤنلمیش بیری ایدی.

ابن كسیر: "ات-تفسیر ال-آزیم” آدلی مشهور قورآن تفسیری‌نین و "ال-بیدایه و ان-نیهای” آدلی تاریخ اثری‌نین مؤلفیدیر.
ابن تئیمیه‌نین اثرلری
تفسیر مؤوضوسونداكی اثرلری توپلانارسا 30 جیلده یاخین اولار. تفسیرده‌كی مئتودو حاقیندا بیر كیتابی وار.
اقاید مؤوضوسوندا بیر چوخ اثر یازمیشدیر. بونلاردان بعضیلری بونلاردیر:
"كیتابول-ایمان”
"كیتابول-ایستیقامت”
"ایقتیدا اس-سیرات ال-موستقیم”
"فورقان 
ریساله‌لری: "هموی”، "تدمیری”، "ال-واسیتی”، "ال-باغدادی”، "ال-كئیلانی”، "ال-اظهری”، "قضا و قدر” و س.
فیقهله باغلی اساس اثرلری:
قییاس ریساله‌سی
نیگاه ال-موهاللیل
كیتاب ال-اوقود
ال-هاسبه ریساله‌سی
بونلاردان باشقا بیر چوخ فرقلی ایجتیهاد و فیتوالاری واردیر. اونون بعضی فیتوالاری "ال-فتاوا ال-كوبرا” آدلی اثرلرده توپلانمیشدیر.
وفاتی 
ایمام ابن تئیمیه هیجری 728-جی ایله اویغون گلن میلادی 1328-جی ایلده شامدا قالا حبسخاناسیندا وفات ائتدی. شام خالقی و عالیملرین جاماعت حالیندا داها اؤنجه‌دن هئچ گؤرولمه‌میش بیر شكیلده اونون جنازه نامازینی قیلمیشدیر. اوزاق و یاخین ایسلام بؤلگه‌لرینده یمندن چینه قدر بیر چوخ یئرده اونون قییابن جنازه نامازی قیلینمیشدیر.
الله رحمت ائتسین.

قورآن، تؤورات،

زبور و اینجیلده

حضرت مهدی (آس)

هارون یهیا

(آدنان اوكتار)

ائندیر(دانلود)

كؤچورن : نژادمحمد

تسبئح چكمك، یوخسا بارماقلا سایماق؟

اكثریتیمیزین بوتون گون عرضینده، بعضیلریمیزین ایسه یالنیز ناماز سونوندا الیمیزده چئویردیگیمیز ایپلره دوزولو مونجوقلارا، تسبئح دئییلیر. اصلینده تسبئحین آدی “سوبها”دیر. یعنی “ذكر ائدیلن مونجوقلار” دئمكدیر. حضرتی پئیغمبرین دؤورونده تسبئح اولماییب. رسولوللاه (س.ع.و.) ده بو جور ایپلره دوزولن مونجوق كیمی واسطه‌لردن ایستیفاده ائتمه‌ییب. حتی همین واختلار بئله بیر تسبئح ده حاضرلانماییب. بیز بونو سهیه كیتابلاردا قئید ائدیلنلردن ده آچیق شكیلده اؤیره‌نیریك. بئله اولدوغو حالدا، تسبئح نئجه اورتایا چیخیب؟

الله قورآن آیه‌لرینده بیزه سحر و آخشام اونو خاتیرلاماغامیزی امر ائدیر. پئیغمبریمیزین حدیسلرینده ایسه نامازدان اول اوتوز اوچ دفعه‌ “صوبحن اللاه”، “الحمدو لیلله” و “الله اكبر” دئمه‌ییمیز توصیه‌ اولونور. دئمه‌لی، بورادا مؤمینلر اوچون ذكر ائتمك مسئله‌سی واردیر. اونلار اوتوز اوچ دفعه‌ رببلرینی الله رسولونون بیلدیردیگی كیمی خاتیرلایاجاقلار. بس بو سای نئجه معلوم اولوب، موعیینلشه‌جكدی؟ بیز بونون جاوابینی حدیس كیتابلاریندا تاپیریق.

اكثر حدیس كیتابلاری‌نین قئیدلرینه اساساً رسولوللاه (س.ه.و.) همین ذكرلری بارماق اویناقلاری ایله یئرینه یئتیریردی. یعنی تسبئح اوچون ساغ الینین بارماقلاریندان ایستیفاده ائدیردی. بئله كی، تسبئحلرین ساییلماسیندا موهاجیر بیر قادینا دقت یئتیرن پئیغمبریمیز بئله بویوروب: “تسبئحی بارماقلاری‌نین اویناقلاری ایله ائت. چونكی بارماقلار آخیرتده نه ائتمه‌لریندن سورغو-سوالا چكیله‌جك، اونلار دا ائتدیكلرینی دئیه‌جكلر”.

دئمه‌لی پئیغمبریمیز (س.ع.و.) ده تسبئح چكدیگی زامان بارماقلاریندان ایستیفاده ائدیب كی، بونو دا مصلحت بیلیب. لاكین اعتبارلی منبع‌لردن آیدین اولور كی، بیر چوخ سهابه‌لر زئیتون توخومو، كیچیك داشلاری جیبلرینه، كیسه‌لرینه دولدوراراق تسبئح كیمی ایستیفاده ائدیب، رسولوللاه ایسه اونلاری بوندان چكیندیرمه‌ییب. بئله كی، ان چوخ حدیس روایت ائدن سهابه‌نین بیر ایپه دویون ووراراق تسبئح كیمی ایشلتدیگی، همچی‌نین رسولوللاهین (س.ع.و.) دا حضرت صافیه آنامیزین زنبیله خیردا داشلار قویاراق تسبئح كیمی ایستیفاده ائتمه‌سینه مانع اولمادیغی بیلدیریلیر. دئمه‌لی، موسلمانلار ایلك اولاراق تسبئح كیمی بارماقلاریندان، خیردا داشلاردان و یا ایپه وورولان دویونلردن ایستیفاده ائدیبلر. بو وضعیت هیجری تاریخی ایله ایی عصره قدر گئدیب چیخیب. ایی عصرین اوللرینده ایسه دؤوروموزده‌كی تسبئحلرین اینكیشاف ائده‌رك ایستیفاده ائدیلدیگی‌نین شاهیدی اولوروق.

او دؤورون عرب شاعری ابو نوواس اوزون تسبئحلردن بحث ائدن و حبسخانادا یازدیغی شعرینده “تسبئح قولومدا، قورآن بوینومدا”، - دئیه‌رك تسبئحلردن ایستیفاده اولوندوغونو بیلدیریر.

بئله كی، هیجری اییی عصرین مشهور عالیمی جونئید باغدادییه تسبئحدن ایستیفاده ائتمه‌سی‌نین سببی حاقیندا “بو قدر فضیلت و اوستونلوكلره باخمایاراق، سن یئنه ده تسبئحدن ایستیفاده ائدیرسن، بس بونون سببی نه دیر؟”، - سوالی وئردیكلری زامان او بئله جاواب وئریب: “بو تسبئح منی یالنیز رببیمه دوغرو آپاران ذكریمین سببلریندن بیریدیر”. همچی‌نین دؤورون یوكسك عالیملریندن اولان ابو موسلیم هاولانی‌نین ده تسبئحدن ایستیفاده ائتدیگی، دیگر عالیملرین ده بونا بیر سؤز دئمه‌دیكلری بیلدیریلیر. و عصردن اعتباراً موسلمانلار آراسیندا یاییلماغا باشلایان تسبئح عادتینده ایكی نتیجه‌نی قئید ائتمه‌لیگیك:

1. رسولوللاه (س.ع.و.) ذكر و خاتیرلامالارینی بارماقلاری ایله ساییب، بونو دا توصیه‌ ائدیب. لاكین بونونلا باغلی باشقالارینا دا بیر سؤز دئمه‌ییب، اونلارا مانع اولماییب.

2. حضرت پئیغمبر بارماقلارین ائتدیكلریندن سورغو-سوالا چكیله‌جكلرینی بیلدیریب. بئله‌لیكله، ذكر ائدن بارماقلار مقصدلرینه اویغون حركت ائتدیریلیر. الده اولان تسبئح اؤز-اؤزونه حركت ائده بیلمه‌یه‌جه‌یینه گؤره، دئمه‌لی بونو دا بارماقلار یئرینه یئتیرمه‌لیدیر. تسبئح چكن بارماقلار دا اؤز وظیفه‌سینی یئرینه یئتیریر.

نتیجه اولاراق دئیه بیلریك كی، بو گون ایستیفاده ائدیلن تسبئحی الله رسولو قاداغان ائتمه‌ییب. ایسته‌ین ناماز قیلان شخص بارماغی ایله سایاراق عبادتینی یئرینه یئتیرر، ایسته‌ین ده تسبئحله اللهی ذكر ائدر.

روحلارین آخیرتده‌كی وارلیغی ایله علاقه دار دین

روحلارین دونیا و آخیرتده‌كی وارلیغی ایله علاقه‌لی بعضی آیتلرین ایضاحلاری

•بقره، 154-جو آیه: «الله یولوندا اؤلدورولنلره (شهید اولانلارا) "اؤلو" دئمه‌یین. عكسینه، اونلار (الله درگاهیندا) دیریدیرلر، لاكین سیز بونو درك ائتمیرسینیز». تبری (ر.ه) (م. 839)، بو آیه‌نی بئله ایضاح ائدیر (1/373-375): «الله یولوندا اؤلدورولنلره: "اونلار اؤلودورلر" دئمه‌یین. چونكی اؤلو، لذت آلماز، نعمتلری باشا دوشه بیلمز. حال‌بوكی الله یولوندا اؤلدورولن كیمسه حیاتدا و نعمتلر ایچریسینده‌دیر، گؤزل بیر حیات سوردورور. جنّت یئیه‌جكلریندن روزیلندیریلیرلر. اونلار برزخ عالمینده‌دیرلر و اورادا نعمتلندیریلیرلر. فقط سیز اونلاری گؤرمه‌دیگینیزه گؤره دیری اولدوقلارینی بیلمزسینیز. قبرده مؤمینلرله شهیدلرین حالی فرقلیدیر. مؤمینلر، جنّت نعمتلرینی ساده‌جه گؤرورلر و اونا قوووشماق اوچون تلسرلر. شهیدلر ایسه، آیتین ده بیلدیردیگی كیمی، قبر حیاتیندا بئله جنّت نعمتلریندن یئیر-ایچر، ایستیفاده ادرلر». ابو هاییان اندولوسی (ر.ه) (م. 1255) بو آیه‌نی بئله ایضاح ائدیر: «اینسانلار بو حیات حاقیندا ایختیلاف ائتدیلر. بعضیلری بونون معناسی «جسدلری خاریج، روحلارین ابدیلیگیدیر، چونكی بدنلرین چورودویونو گؤروروك» دئدیلر. بیر قیسمی ده «شهید، روح و جسه‌دی ایله دیریدیر» دئدیلر. بیز بونو بیله بیلمه‌دیگیمیز اوچون اونلاری پیسلمیریك. بیز اونلاری اؤلولر كیمی گؤروروك، حال‌بوكی اونلار دیریدیرلر. چونكی حضرت الله: «داغلاری حركت ائتمز گؤرورسن، اونلار بولودلار كیمی حركت ائدرلر»-بویورور. عینیله یاتان بیر كیمسه‌نی یاتاقدا گؤرورسن. او، ایسه یوخوسوندا اؤزونو نعمت و یا عذابدا گؤرور. بونون اوچون حضرت الله: «اصلینده اونلار دیریدیرلر. سیز بیلمزسینیز» بویورور. بونو مؤمینلره خیتابن سؤیله‌ییب بو گؤزلری ایله گؤرمه‌دیكلرینی و ائشیتمه‌دیكلرینی بیلدیریر و بونونلا شهیدی دیگرلریندن آییریر. اگر صؤحبت یالنیز روحون حیاتیندان گئدیرسه، دیگر اؤلولره بنزه‌دیگینه گؤره اونلاردان آیریلا بیلمز. بوتون مؤمینلر روحلارین یاشادیغینی بیلینجه «سیز بیلمزسینیز» دئییلمزدی. بونون معناسی بودور كی، حضرت الله بعضی ائولییاسینا كشف ائدیب بونو گؤستریر». المالی (ر.ه) (م. 1875) بو آیه‌نی بئله ایضاح ائدیر: «بونونلا سون درجه‌ عذاب دویوب تلاش و اومیدسیزلییه دوشمه‌یین. خئیر، اونلار اؤلو دئییل، گئرچك حیاتلا دیریدیرلر. آنجاق سیز دویمازسینیز، اونلارین حیاتینی حیسس ائتمزسینیز. او حیات بو دونیاداكی ظاهری دویغولارلا حیسس ائدیله‌جك بیر حیات دئییلدیر. او، روحانی بیر حیات، داها دوغروسو عاغیلین آلا بیلمه‌یه‌جیی بیر حیاتدیر. حسن بسری (ر.ه) بویورور: «شهیدلر الله قاتیندا دیریدیرلر. روزیلری روحلارینا وئریلیر و اؤزلرینه راحتلیق و فرح گلیر. اویغون اولاراق فیراوون عائله‌سینه ده صاباح-آخشام آتش گؤستریلیر و اؤزلرینه بو عذاب و الم گلیر». بو آیه‌ده روحلارین باشلی-باشینا آیاقدا دوران و حیسس ائدیلن بدن جؤوهریندن باشقا بیر «اؤزو» اولدوغونا و بونون اؤلومدن سونرا ائشیدیجی بیر حالدا قالدیغینا ایشاره واردیر. سهابه‌نین و تابیی‌نین چوخلوغونون گؤروشو بودور. بونا ایشارت ائدن چوخلو آیه و حدیس واردیر. او حالدا بورادا بونون شهیدلره عاید ائدیلمه‌سی الله یانیندا یوكسكلیگینی بیلدیرمك اوچوندور». شئیدله (ر.ه)، «كیتابول بورهان فی اولومیل قورآن» كیتابیندا یازیر: «حضرت الله بویوردوغو حالدا، «دیریلر نئجه اؤلو اولورلار» دئییلیرسه، جاوابیندا دئییریك كی، حضرت الله اونلاری قبرلرینده دیریلده بیلر. روحلاری بدنلری‌نین بیر حیصه‌سی ایله علاقه‌لی اولور و بو حیصه‌ ایله بوتون بدنی نعمت و لذتلری حیسس ائدر. دیری بیر كیمسه‌نین بدنی‌نین بیر حیصهسی‌نین اوشومه‌سی و یا ایسینمه‌سی آنیندا بوتون بدنین اوشومه‌سی و یا ایسینمه‌سینه بنزر». سناوللاهی پانی پوتی (ر.ه) (م. 1730)، «تزكیرتول-مئوتا»: «حضرت الله، شهیدلر حاقیندا «اونلار ربلری‌نین قاتیندا دیریدیرلر» بویورور. دئییریك كی، هر حالدا بوندان مقصد «حضرت الله، اونلارین روحلارینا، جسدلرینه قوت وئریر، دیله‌دیكلری یئره گئدرلر» دئمكدیر. بو حؤكم یالنیز شهیدلره مخصوص دئییل. پئیغمبرلر و عالیملر شهیدلردن اوستوندور. ائولییا دا شهیدلر حؤكمونده‌دیر. چونكی نفسلری ایله جیهاد ائتمیشلر. بو ایسه بؤیوك جیهاددیر. حدیسده‌كی «كیچیك جیهاددان بؤیوك جیهادا دؤندوك» بونا ایشارتدیر. بونون اوچون ائولییاوللاه: «روحلاریمیز، جسدلریمیزدیر» دئمیشلر. یعنی اونلارین روحلاری بدنلری‌نین ایشینی گؤرر. بضا جسدلری لطیفلیگین چوخلوغوندان روحلاری كیمی یوكسه‌لیر. دئییرلر كی، رسولوللاهین (س.آ.و) گؤلگه‌سی اولماییب. اونلارین روحلاری، یئردن، گؤیدن و сننتدن ایسته‌دیكلری یئره گئدرلر. سئودیكلرینه و اؤزلرینه اینانیب باغلانانلارا دونیا و آخیرتده یاردیم ائدرلر. دوشمنلری هلاك ائدرلر. روحلاردان اووئیسیلیك یولو ایله باطینی فئیض گلیر. بو حیاتلاری سببیله اونلارین جسدلرینی تورپاق چوروتمز. اصلینده كفنلری ده اولدوغو كیمی قالیر. ابنی ابی دونیا (ر.ه) (م. 823)، ایمام مالیكدن (ر.ه) بیلدیریر: «مؤمینلرین روحلاری دیله‌دیكلری یئره گئدرلر. مؤمینلردن مقصد كامیل اولانلاردیر. حضرت الله اونلارین جسدلرینه روح قوتی وئریر. قبرلرینده ناماز زقیلارلار، ذكر ائدرلر، «الله، هر سلام وئریلدیكجه روحومو بدنیمه گئری قایتاریر» دئمك، «روحومون بدنیم اوزرینده‌كی تللوقونو علاقه‌سینی داوام ائدر» دئمكدیر. یوخسا بعضیلری‌نین زنن ائتدیگی كیمی هر سلام وئردیكجه روحو سعادت جاواب وئریر، سونرا قبز اولونور» دئمك دئییلدیر.

ابن ال-جئوزی

اونون تام آدی جمعالددین ابول فرج عبدوالرحمان بین علی بین محمّد بین علی ال-قورشی ات-تئیمی ال-بئكری-دیر، ابو بكر اس-صیددیقین عائله‌سینه منسوبدور. ابن ال-جئوزی لقبی ایله مشهور اولوب. ال-جئوز ایسه چایین كناریندا اولان بیر منطقه‌ آدیدیر.

او، باغداددا 1120 میلادی – 514 هیجری تاریخینده آنادان اولوب. یاشادیغی دؤور چوخ آغیر اولموشدو.

او، بیر چوخ ساواشالار و موباریزه‌لر زامانیندا یاشاییب. بو ساواشلار عباسیلر دؤولتینی ضعیفلتمیش و ایسلام عالمینی اوچ حیصه‌یه بؤلموشدو. پارچالانمیش حیصه‌لرین هر بیری دیگر حیصه‌لری یوخ ائتمك اوچون اویغون بیر فورصت آختاریردی. مصرده فاطیمیلر، اندلوسده امویلر، بورادا دا عباسیلر. بو ساواشلار او قدر اوزون مدتلی اولموشدو كی، حتی بیر ایلده بیر نئچه دفعه‌ تكرارلانیردی. عالیملردن توتموش هر كس بو موباهیسه و موباریزه‌لرین قارشیسینی آلماق اوچون اللریندن گلنی ائتسه‌لر ده موسبت نتیجه الده ائده بیلمیردیلر. بئله بیر دؤورده ده البته‌ كی، نه اجتماعی، نه ده اقتصادی وضعیت هئچ ده یاخشی اولا بیلمزدی. محاربه‌لر سونا چاتماسا دا علم و بیلیك ساحه‌سی اؤز اینكیشافیندا داوام ائدیردی. عالیملر كیتابلار یازماغی ترك ائتمیردیلر. او دؤورده بعضی تانینمیش كیتابخانالار دا وار ایدی كی، اونلاری الله یولوندا هامی اوچون و اساساً ده علم طلبه‌لری اوچون آچمیشدیلار. بونلاردان ممونون دؤورونده تانینان و باغداددا اساسی قویولان "بئیتول هیكم” كیتابخاناسی، سونرا "درول علم” آدیندا تیكیلن باشقا بیر كیتابخانا و باشقا تانینمیش شخصلرین اؤز حسابلارینا آچدیقلاری كیتابخانالاری مثال گؤسترمك اولار.

همچی‌نین همین دؤورده علمین ایزدیهارینا و اینكیشافینا موختلیف مكتبلر و مسجیدلر ده تأثیر ائدیردی. بئله كی، مسجیدلرده موختلیف اؤلكه و شهرلردن بیر آرایا گلن عالیم و علم طلبه‌لری، ییغیلان كیتابلار و اونلاردان تدریس اولونان فننلر، عینی زاماندا علمی حركاتلار علمین ایره‌لیله‌مه‌سینده بؤیوك رول اویناییردی. او دؤورون تانینمیش عالیملریندن ابو حامید ال گزالی، احمد بین محمّد ال گزالی، ابول وفا الی بین عاقیل ال-باغدادی، اد-دئینوری، ال-قادی آیاد، ال-هرانی، ابن-ال-خیشاب و باشقالاری دا بو ساحه‌ده چوخ امك گؤسترمیشدیلر.

اوشاقكن یئتیم قالان ابن ال-جئوزی صالح بیر عائله‌ده بؤیوموشدو. اوچ یاشیندا آتاسینی ایتیرن جمعالددینه آناسی باخا بیلمه‌میش و اونو تربییلندیرمك اوچون بیبیسینه وئرمیشدی. چوخ صالح و گؤزل قادین اولان بیبیسی اونو الا تربییه ائتمیشدی. اونو عالیملرین یانینا آپارار، حدیس و قورآن علمینی تانینمیش عالیملرین و معلملرین یانیندا كئچردی. ابن ال-جئوزی بیر آز بؤیودوكدن سونرا قورآنی كریمی تام ازبرله‌میش و سونرا بیر چوخ عالیملرین یانیندا درس آلمیشدیر. احمد بین هنبه‌لین مذهبیندن قایناقلانمیشدیر.

كیچیك یاشلاریندا موهازیره و مویزه دئمكله مشغول اولموشدور. چوخلاری اونون صؤحبتینی دینله‌میی خوشلاییر، راحتلیق تاپاردیلار. اونا گؤره ده یانینا چوخ یئرلردن گلردیلر. بئله‌جه او، بو موهازیره‌لری ایله مشهور اولموشدو.

وزیر ابی هبیره‌نین زامانیندا داها دا تانینمیش، شیخ عبدول-قادیره و اونا پادشاهین سارایی‌نین مسجیدینده صؤحبتلر آپارماغا ایجازه وئریلمیشدی. اونون صؤحبتلرینه چوخ اینسانلار ییغیشاردی. بو آرادا موسته‌دی همین منطقه‌نین امیری اولدو و ابن جئوزی‌نین علاقه‌سی اونونلا گوجلندی. ابن ال-جئوزی اونون اوچون "موسته‌دی‌نین خیلافتینده ایشیق ساچان چیراق” آدیندا بیر كیتاب یازدی.

ابن ال-جئوزی چوخ چالیشاردی كی، حؤكمدارلار و باشچیلارلا چوخ سیخ علاقه‌ده اولماسین، اونلارین مجلیسلرینده اوتورماسین و اونلاردان هئچ بیر بخشیش آلماسین. عكسینه اؤز موهازیره و درسلرینده حؤكمدارلارین اولماسینی آرزولایار و اونلارا خیتاب ائدردی. بیر دفعه‌ او، امیرل مؤمینینه بئله دئمیشدی؛ "الله تعالی اوچون اول (اونا اوز توت، اونا یؤنل)، چونكی سن اونا مؤهتاجسان، نئجه كی، او، سنه مؤهتاج اولماسا دا سنه یاخشیلیق ائتمیش، سندن اوستون و یوخاری هئچ كیمی توتمامیشدیر. نئجه كی، سندن یوخاری هئچ كیم یوخدور، راضی اولما كی، سندن چوخ اللها شوكر ائدن ده اولسون.”

همین گون امیرل مؤمینین چوخلو صدقه‌ وئرمیش و حبسده اولانلارین بعضیلرینی آزادلیغا بوراخمیشدیر.

ابن ال-جئوزی او قدر علم و بیلیك هوسكاری ایدی كی، او، 6 یاشیندا اولاركن بئله كوچه‌دكی اوشاقلارلا اوینامازدی، علم آلماقلا مشغول اولاردی. اؤز كیتابلاریندان بیرینده یازیب كی؛ "علم آلماق اوچون گئتدیگیم یولدا ائله مشققتلرله اوزلشیردیم كی، او اذیتلر منه بالدان دا شیرین گلیردی.”

یئددی اؤولادی اولموش، اوچو اوغلان، دؤردو قیز. اؤزو دئییر كی، اللها دعا ائتمیشدیم كی، منه 10 اؤولاد قیسمت ائتسین، الله دا منه 5 اوغول و 5 قیز بخش ائتدی. قیزلاردان ایكیسی ایسه دونیاسینی دیَیشدی.

ابن ال-جئوزینی او قدر سئوردیلر و ائله حؤرمت ائدردیلر كی، بضا اونون درسلرینه و مجلیسلرینه یوز میندن چوخ آدام گلردی. هر گون 4 دفتر میقداریندا یازیلار یازاردی. بیر ایله تخمینن 50-60 كیتاب یازاردی. چوخ زامان تك قالماغی خوشلایاردی. اما هامییا تك قالماغی توصیه‌ ائتمیردی. دئییردی كی؛ عالیملر تك قالا بیلرلر، چونكی اونلار رببلری ایله اونسیتده اولور و واختلارینی كیتابلارلا كئچیررلر. علمله مشغول اولمایان اینسانین ایسه تك قالماسی مصلحت دئییل. زاهید بیر حیات كئچیرسه ده، اؤزونه فیكیر وئرردی، یئمك-ایچمه‌یینه و خاریجی گؤرونوشونه دقت ائدردی و هامییا دا بونو مصلحت گؤرردی. درسلرینه و مجلیسلرینه ایسه یویونوب-تمیزله‌نیب، عطیرله‌نیب سونرا چیخاردی. دایم فیكیرلی گؤرونردی، چوخ واختی سوسار، آرتیق سؤزلردن، لاغلاغی و زارافاتلاردان خوشلانمازدی. داوام ائتدیردیگی عادتلریندن، قورآنی كریمی هر یئددی گونده خطم ائدر، ائویندن یالنیز یا مسجیده، یا دا مجلیسه گئدردی، هئچ كیمله زارافاتلاشماز و گنجلیگینده بئله اوشاقلارلا اوینامازدی. همچی‌نین بیلمه‌دیگی و امین اولمادیغی یئردن گلن یئمكلری یئمزدی. بو مینواللا حیاتینا داوام ائده‌رك آهیل یاشلاریندا وفات ائتمیشدیر.

الله رحمت ائله‌سین!

ابن ال-جئوزی احمد بین هنبه‌لی‌نین مذهبینی سئچمیشدی، اما مذهب تسسوبكئشلیگی ائدنلری تنقید ائدردی.

عومرونون سونلاریندا هارداسا 80 یاشلاریندا پروبلئملرله اوزلشمیش، حاكملرین دیَیشمه‌سی و اونلاردان بعضیلری‌نین اونو سئومه‌مه‌سی اوزوندن حبسه دوشموشدور. بئش ایل حبسده قالمیش، اؤزو اؤزونه خیدمت ائتمیش، اؤز پالتارینی یویوب، اؤزونه یئمك بیشیرمیشدیر.

علمی و مؤلفی اولدوغو كیتابلار

ابن ال-جئوزی چوخ موتالیه ائدن اولموش و علمین هر یؤنونه یییلنمه‌یه چالیشمیشدیر. ایلك دفعه‌ كیتاب یازماغا باشلایاندا اونون 13 یاشی وار ایدی. بیر چوخ ساحه‌لرده یازاردی، مثلا: تفسیر، حدیس، فیقه، تاریخ، ادبیات، شعر، قراماتیكا، آسترانومییا، طیبب و سایره. پئیغمبرین حدیسلرینی یازاركن یوندوغو قلملرین قالیغینی ساخلامیش و توصیه‌ ائتمیشدی كی، اؤلركن اونو یودوقدا، سویو بو قلم یونوقلارینی یاندیراراق ایسیتسینلر. توصیه‌سینی حیاتا كئچیرمیشدیلر و سویو محض او قلم یونوقلاری‌نین آلووو ایله قیزدیرمیشدیلار و حتی آرتیق دا قالمیشدی.

سبتا اونون حاقیندا دئییر كی؛ بیر دفعه‌ مینبرده صؤحبت ائدركن اؤزو دئدی كی، من بو الیمله 2000 جیلد كیتاب یازمیشام.

ابن تئیمییه اونون حاقیندا دئییر كی؛ ابول فرج ابن ال-جئوزی بیر موفتی ایدی، چوخ كیتابلارین مؤلفیدیر. تخمینن میندن چوخ كیتابینی گؤرموشم.

هافیس از-زهبی دئییر؛ او كیشی قدر كیتاب یازان باشقا بیریسینی گؤرمه‌میشم.

باغداددا باش وئرن ساواشلاردا بیر چوخ كیتابخانالار یاندیریلدیغیندان و تالان ائدیلدیگیندن اونون دا كیتابلاریندان ایتنلر اولموشدور.

اولوجی اونون كیتابلارینی توپلامیش و بئله ترتیب ائتمیشدیر؛

- قورآن و قورآن علملری - 27 كیتاب؛

- حدیس، یازارلار و حدیس علملری - 42 كیتاب؛

- اخلاق و مویزه‌لر - 143 كیتاب؛

- طیبب حاقیندا - 10 كیتاب؛

- شعر، ادبیات و عرب دیلی - 16 كیتاب؛

- تاریخ، جوغرافییا و باشقا حكایه‌لر - 92 كیتاب؛

بو كیتابلارین عومومی سایی 384 ادددیر.

اونون حیاتی و علمی یارادیجیلیغی حاقیندا اولان معلوماتلار چوخدور. اما سیزلرین اونو تانیماسی اوچون قیسا بیر معلوماتلا كیفایتله‌نیریك.

نامازی ترك ائده‌نین بوتون عمللری كئچرسیزدیر

الله (س.ت) بئله بویرور: "یا رسولوم! سنه و سندن اولكیلره (كئچمیش پئیغمبرلره) بئله وحی اولونموشدور: "اگر اللها شریك قوشسان، بوتون عملین پوچا چیخاجاق و موطلق زیان چكنلردن اولاجاقسان!” (زومر، 65)

ابو دردا (را) بئله روایت ائدیر: الله رسولو (س.آ.س) بویوردو: "هر كیم كی، بیله‌ركدن نامازی ترك ائدرسه بوتون عمللری بوشا گئدر”. (بو حدیسی ایمام احمد موسند كیتابندا روایت ائتمیشدیر)

یوخاریداكی آیه‌ده اللها شریك قوشانین، دیگر عمللری‌نین پوچ اولاجاغی بیلدیریلمكده‌دیر. دیگر بیر آیه‌ده الله (س.ت) بئله بویرور: "شوبهه‌سیز كی، كافیرلر، اینسانلاری الله یولوندان دؤندرنلر و دوغرو یول اؤزلرینه بللی اولدوقدان سونرا پئیغمبره قارشی چیخانلار اللها هئچ بیر ضرر وئره بیلمزلر. الله اونلارین بوتون عمللرینی پوچ ائده‌جكدیر!” (محمّد، 32)

مؤوضویا دیگر بیر آچیقلاما گتیرن آیه‌ده الله(س.ت) بئله بویرور: "اونلارا: "ناماز قیلین!" - دئییلدیگی زامان ناماز قیلمازلار! او گون وای حالینا قییامتی یالان سایانلارین! بو كافیرلر اونا دا قورانا دا اینانمایاندان سونرا داها هانسی كلاما ایناناجاقلار؟!” (مورسلت، 48-50)

آیه‌دن ده گؤرونور كی، ناماز قیلمایانلار سؤزون اصل معناسیندا قورآنا و قییامت گونونه ایمان ائتمه‌میشلر. اگر قییامت گونونه ایمان ائتسیدیلر، ناماز قیلاردیلار. چونكی قییامت گونو بیرینجی سوروشولاجاق عمل نامازدیر. اگر بو عمل یوخدورسا، دیگر عمللر پوچ اولاجاق و كئچرسیز اولاجاقدیر. ایكینجی بیر طرفدن ایسه ناماز قیلمایانلار، قورآنا اینانمامیشلار. هر نه قدر دیللری ایله ایناندیقلارینی ایددا ائتسه‌لر ده، ناماز قیلمادیقلارینا گؤره بو ادعالاری آلت-اوست اولور. الله ایسه "ناماز قیلین” امرینه تابع اولمایانالاری آخیرتی و قورآنی اینكار ائتدیكلرینی بَیان ائدیر و اونلاری كافیر اولاراق وصف ائدیر.

ناماز قیلمایانلار اصلینده محمّد پئیغمبری (س.آ.س) ده اینكار ائتمیشدیر. چونكی پئیغمبریمیز (س.آ.س) هئچ بیر زامان نامازلارینی ترك ائتمه‌میش، ان چتین حاللاردا بئله نامازینی ادا ائتمیشدیر. پئیغمبریمیزین (س.آ.س) یولو محض بو یول ایدی. یعنی ان چتین آنلاردا بئله نامازی ترك ائله‌مه‌مك ایدی اونون یولو. پئیغمبریمیزه (س.آ.س) و اونون یولونا تابع اولمایانلار ایسه عمللرینی پوچا چیخارتمیشدیر. بو باره‌ده اؤجا الله بئله بویورور: "ائی ایمان گتیرنلر! اللها اطاعت ائدین، پئیغمبره اطاعت ائدین عمللرینیزی پوچا چیخارتمایین” (محمّد، 33)

ابول مولئیهه‌دن، بئله روایت اولونور: بیز بورئیده (ر.آ) ایله بولودلو بیر گونده بیر یئرده ایدیك. بورئیده (ر.آ) بیزه خیتابن "عصر نامازینی ایلك واختیندا قیلین” دئدی. چونكی راسولوللاه (س.آ.س) "كیم عصر نامازینی ترك ائدرسه اونون بوتون عمللری پوچ اولموشدور” دئدی. (بوخاری، 553)

نامازی موطلق عرب دیلینده قیلماق لازیمدیر؟

عوموم‌بشری دین اولان ایسلام باشقا دیلده ناماز قیلماغا نَیه گؤره ایجازه وئرمیر؟

پروفسور محمّد حمیدوللاه

--------------------------------------------------------------------------------

هامی بیلیر كی، موسلمانلار بوتون نامازلارینی یالنیز عرب دیلینده قیلیرلار. یعنی نامازدا قورآندان بعضی آیه‌لر اوخونور، ایلاهی اؤجالیغی و بنده‌نین عاجیزلیگینی بیلدیرن دعالار، ایفاده‌لر ایشله‌دیلیر. یالنیز عربلر دئییل، عرب اولمایانلار، حتی، بو دیلده بیر كلمه اولسون بیلمه‌ینلر ده نامازلارینی عرب دیلینده قیلیرلار. حضرت پئیغمبرین دؤورونده بئله اولموش، موسلمانلارین دیلیندن و اؤلكه‌سیندن آسیلی اولمایاراق بو وضعیت او دؤوردن بو گونه قدر داوام ائتمیشدیر.

ایلك باخیشدان ائله گؤرونور كی، مؤمینین نه دئدیگینی باشا دوشه‌رك رببینه دعا ائتمه‌سی نورمال، حتی، آرزوئدیلن حالدیر. بئله اولان تقدیرده مقصده چاتماغین ان یاخشی یولونون آنا دیلینده ناماز قیلماق اولدوغونو سؤیله‌مه‌یه احتیاج یوخدور. بو حالدا موسلمان اوممتی‌نین دانیشدیغی نه قدر دیل وارسا، او قدر ده دیلده ناماز قیلیناجاغی شوبهه‌سیزدیر. آنجاق بیر آز داها دریندن دوشوندوكده آچیق-آیدین گؤرونور كی، بیر چوخ سبب بو واریانتین قطعی علئیهینه‌دیر (یعنی بیر چوخ سببه گؤره نامازی هر بیر موسلمانین اؤز دیلینده قیلماسی دوغرو دئییلدیر).

بو سببلرین ان باشیندا میستیك و یا پسیخولوژی سبب گلیر. قورآنا گؤره («احزاب» سوره‌سی، 33/6)، حضرت پئیغمبرین خانیملاری "مؤمینلرین آنالاری"دیر. اونلار یالنیز عربجه دانیشدیقلارینا گؤره عرب دیلی ده بوتون موسلمانلارین آنا دیلیدیر. بو باخیمدان نامازین بو شكیلده، یعنی آنا دیلینده قیلینماسینا كیمین اعتراضی اولا بیلر؟

بو دلیل، بلكه ده، هامینی قانئ ائتمه‌یه‌جك. اونا گؤره ده، بو ایضاحی بیر آز دا درینلشدیره‌رك بیلدیرك كی، ایسلام اینانجینا گؤره، قورآن الله كلامیدیر. همچی‌نین قورآن اونون اوخونماسی‌نین بئله ثاواب اولدوغونو بَیان ائدیر. معنوی جهتدن بو، آچیق-آیدین مقامدیر. مؤمین رببی‌نین مقدس سؤزو ایله اونا دوغرو سیاهت ائدیر. اللهین سؤزو لامپانین یانماسی اوچون ائلئكتریك آخینینی داشییان ناقیل كیمی اینسانی اللها آپاران یولدور. رببه دوغرو سیاهت هر شئیدن اؤنجه هر بیر اینسان روحونون چاتماق ایسته‌دیگی ان اؤجا قایه‌دیر. بو ایلاهی سؤز عربجه وحی اولونوب، اونون ترجومه‌سی نئجه اولورسا-اولسون، یئنه ده هر زامان یالنیز اینسان سؤزو كیمی قالاجاق و بو وضعیتده آدی چكیلن میستیك سیاهتین مقصدینه خیدمت ائتمه‌یه‌جكدیر.

داها ساده و داها رئال دلیل ایسته‌ینلر اوچون خاتیرلاداق كی، دعا ایله ناماز آراسیندا چوخ آچیق گؤرونن بیر فرق قویماق لازیمدیر. نامازدان كناردا بیر نؤو اللهلا باش-باشا قالان زامان ائدیلن (موناجات) دعادا اینسانین آرزو و دیلكلرینی رببینه ایسته‌دیگی دیلده و ایسته‌دیگی وضعیتده چاتدیرماسینا هئچ كیم هئچ بیر زامان اعتراض ائده بیلمز. دعا بنده ایله یارادانی آراسینداكی بیرباشا موناسیبتلره عاید اولان شخصی و خصوصی بیر مسئله‌دیر. بوندان فرقلی اولاراق ناماز عومومی و بوتؤولوكده جاماعتا عایدیاتی اولان بیر عبادتدیر. اونا گؤره ده، نامازا قوشولان دیگر اینسانلارین ایستك و احتیاجلاری‌نین دا موطلق نظره آلینماسی لازیمدیر. نامازین پرینسیپ اعتباری ایله و ان یاخشی حال كیمی دیگر اینسانلارلا بیرگه، یعنی جاماعتلا قیلینمالی اولدوغونو آچیق شكیلده وورغولامالیییق. فردی، تكباشینا ناماز قیلینماسینا ایجازه وئریلیب، آنجاق بو، هئچ بیر زامان توصیه‌ ائدیلمه‌ییب. نامازی جاماعتلا بیرگه قیلماق همیشه تكباشینا قیلماقدان اوستون توتولوب. حتی، ایكی نفر بیر آرایا گلدیكده دینی باخیمدان جاماعت تشكیل ائتمیش اولورلار و دیگر گلنلر اونلارا قوشولور، ایماما تابع اولاراق بیرگه ناماز قیلیرلار. ایندی ایسه جاماعتلا قیلینان نامازلارین دیگر جهتلرینه داها یاخیندان نظر یئتیرك.

اگر ایسلام رئگیونال، ایرقچی و یا میللی بیر دین اولسایدی، بو دینین بوتون منسوبلاری‌نین همین رئگیونون، همین ایرقین و همین میللتین دانیشدیغی دیلده دانیشماسی لازیم گله‌جكدی. آنجاق مؤمینلری - بیری‌نین او بیرینی آنلامادیغی - یوزلرله دیلده دانیشان و دونیانین هر یانیندا یاشاییب بوتون ایرقلره منسوب اولان عوموم‌بشری بیر دینین صرورت و احتیاجلاری تامامیله فرقلیدیر. بیزیم (موسلمانلارین) حیاتیمیز هله حضرت پئیغمبرین دؤورونده كوسموپولیت ایدی، بو گون ایسه داها دا كوسموپولیتدیر. دونیانین موسلمانلار یاشایان هر بیر شهری - ایستر اورادا اولان قوناقلار، ایسترسه ده همین شهرده دایمی یاشایان اینسانلار اولسون - موختلیف دیل قروپلاریندان اولان اینسانلارین مسكنینه چئوریلیب. بئله اولان حالدا خاریجیلره قارشی نزاكت و قوناقپرورلیگی بورادا نظره آلماق لازیمدیر. دئیك كی، بیر تورك چینه گئدیر. او، چین دیلینده بیر كلمه ده بیلمیر. فرض ائدك كی، همین تورك كوچه‌دن كئچركن بیر نفرین "چان چو چی چان" كیمی سؤزلرله قیشقیردیغینی ائشیدیر. البته‌ كی، بو سؤزلرین معناسینی باشا دوشمه‌یه‌جك. اگر بو سؤزلر مؤذنین اوخودوغو آذانین چین دیلینده ترجومه‌سیدیرسه، همین موسلمان تورك بونو باشا دوشمه‌دیگی اوچون او گون او شهرده قیلینان جومه نامازینی اؤزو ده بیلمه‌دن اؤتوره‌جك، دیگر نامازلاری دا مسجیدده قیلماقدان مهروم اولاجاق. (یئری گلمیشكن، چین مسجیدلری فرانسا، اینگیلتره و یا شرق اؤلكلرینده‌كی مسجیدلره اوخشامیر و میناره‌لری ده یوخدور). بو جور وضعیتله تكجه موسلمان بیر تورك دئییل، عینی زاماندا خاریجی اؤلكلره صفر ائدن موسلمان بیر چینلی ده قارشیلاشا بیلر. هر بیر موسلمان نامازی اؤز دیلینده قیلسا، عینی دینین منسوبلاری آراسیندا هئچ بیر اورتاق نقطه‌ قالمایاجاق. بو باخیمدان عوموم‌بشری بیر دینین بوتون مؤمینلر آراسیندا اورتاق اولان بعضی اؤنملی دیَرلره مجبورا احتیاجی واردیر. آذان و نامازدا اوخونماسی زروری اولانلار عبادتین یئرینه یئتیریلمه‌سینده بو اساس دیَرلرین بیر قیسمینی تشكیل ائدیر. بو اسنادا قئید ائدك كی، ایكی فرقلی دیلین سؤزلری بضا عینی معنادا اولمادیقلاری حالدا اوخشار شكیلده تلفّوظ ائدیلیر، بضا ده هانسیسا دیلده‌كی نورمال بیر سؤز باشقا بیر دیلده گولونج و یا قئیری-ائتیك معنا ایفاده ائدیر. بئله بیر تهلوكه‌لی وضعیت اؤنجه‌دن بیلینمه‌ین، ایلك دفعه‌، مثلا، هانسیسا صفر اسناسیندا ائشیدیلن بیر دیلله باغلی یاراندیقدا اونون نتیجه‌سی داها پیس اولا بیلر. بو جور آرزوئدیلمز وضعیت رببه عبادت اوچون قیلینان نامازین عومومی روحونا ضدیر. بو باخیمدان عادتا اوشاقلیقدان وردیش اولونموش متنلر بئله بیر پروبلئمین قارشیسینی آلیر، ناماز قیلان شخص عرب اولماسا دا، ناماز متنلرینی عربجه اوخویور.

بضا خاریجی دوشمنی حاقیندا چیركین دوشونجه‌لره مالیك اولان اینسان اوغلونون پسیخولوژی جهتی ده یاددان چیخاریلمامالیدیر. هر گون قارشیلاشدیغیمیز بعضی حاللار، سییاسی (میللی)، حتی، شخصی پروبلئملر، ضدیتلر، مثلا، بیر فرانسیزی اینگیلیسجه، آلمانجا، روسجا و یا باشقا بیر دیلده قیلینان نامازا قاتیلماماغا سؤوق ائده‌جكدیر. عربجه قورآن و حدیس دیلی اولدوغونا گؤره موسلمانلارین گؤزونده سارسیلماز حؤرمته و پرئستیژه مالیكدیر. عربلرین دیلی اولدوغونا گؤره یوخ، پئیغمبر حضرت محمّدین، "مؤمینلرین آنالاری"نین، سون سؤزونو، سون امرینی بیزه چاتدیرماق اوچون اللهین اؤزونون سئچدیگی دیل اولدوغونا گؤره موسلمانلار نامازی عربجه قیلیرلار.

دینداش اولان اینسانلار آراسیندا بیرلیك و همریلیك صرورتی‌نین اوزرینده نه قدر ایسرار ائدیلسه، یئنه ده آزدیر. بو باخیمدان آدی چكیلن ساحه‌ده اؤنجه‌دن وار اولان دیَرلری ایتیرمك عوضینه قارداشلیق موناسیبتلرینی گوجلندیرمك اوچون هر گون یئنی علاقه‌لر قورماق، ایره‌لیلییشلر الده ائتمك لازیمدیر.

بو مسئله‌ده (نامازین عربجه قیلینماسی مسئله‌سینده) بئین الخالق كونفرانسلار و كونقرئسلر ده نومونه گؤستریله بیلر. مثلا، بمت-نین توپلانتیسینا قاتیلان بیر شخصین دانیشماق اوچون ایسته‌دیگی دیلی سئچمه‌سی مومكون دئییل. بو، هم تشكیلاتین قایداسینا، هم ده اورادا گودولن مقصده ضدیر. چونكی بمت-نین توپلانتیسیندا ایشتیراك ائتمكده مقصد هانسیسا بیر دیلده دانیشماق یوخ، اؤز مؤوقئیینی، فیكیرلرینی اورادا ایشتیراك ائدنلره چاتدیرماقدیر. بو باخیمدان بمت-نین رسمن قبول ائتدیگی دیللرین بیرینده، قایدایا گؤره اینگیلیس و یا فرانسیزجادان ایستیفاده ائتمك - یاخود چیخیشینی ترجومه ائتمك - مجبوریدیر. هئچ كیم بو قایدایا اعتراض ائده بیلمز. بیر سؤزله، عومومی ماراق باخیمیندان شخصی ماراقلار قوربان وئریلیر، یوخسا اوزون مدت عرضینده شخصی منفتی‌نین بئله حدر اولماسی گؤزله‌نیلن حالدیر.

مثلاین هئچ ده آز اهمیت كسب ائتمه‌ین بیر جهتی ده وار. حقیقتن ده، هئچ بیر اثرین ترجومه‌سی اصلا اونون اوریژینالی‌نین یئرینی وئرمیر. مثلا، بو گون فرانسیز دیلینده (دونیانین بیر چوخ دیللرینده اولدوغو كیمی) قورآنین خئیلی ترجومه‌سی وار. حال‌بوكی، زامان كئچدیكجه یئنی ترجومه‌لره ده راست گلیریك. بو ترجومه‌لری ائدنلر كئچمیش ترجومه‌لرین بعضی قوسورلو جهتلرینی آشكارلادیقلاری اوچون بئله بیر ایشه گیریشیرلر. بو جور وضعیت تكجه فرانسیزجایا دئییل، دونیانین بوتون دیللرینه شامیل ائدیله بیلر. اوسته‌لیك، بئله حال قورآنلا یاناشی دیگر اثرلرین ترجومه‌سی اوچون ده كاراكتئریكدیر. ائله ایسه قوسورلو یوخسا موكممل اولاندان، یاخود ترجومه‌دن و یا اوریژینالدان ایستیفاده ائتمك لازیمدیر؟

بو مؤوضو ایله باغلی یئری گلمیشكن، خاتیرلاداق كی، ایسلامدان باشقا هئچ بیر دین اساسلاندیغی ایلاهی وحیین اوریژینالینا، قوروجوسونون تعلیمی‌نین اصلینه بو گون تام و قوسورسوز شكیلده مالیك دئییلدیر. خریستیانلارین، یهودیلرین، زردوشتلرین و دیگر دینین منسوبلاری‌نین مقدس كیتاب حساب ائتدیكلری، اللرینده اولان اثرلر یا ترجومه‌لردن، یا دا ان اوزاغی بعضی مقدس متنلردن عبارتدیر. موسلمانلارین بو مسئله‌ده استثنا تشكیل ائتمه‌لری، وحیین، یعنی قورآنی-كریمین اوریژینال متنی‌نین بو گونه قدر گلیب چیخماسی چوخ بؤیوك خوشبختلیكدیر!

علاوه‌ ائدك كی، قورآن نثر اثری اولماسینا باخمایاراق، ریتم، آواز و س. اولماقلا شعرین بوتون خصوصیتلرینی و ائجازكارلیغینی اؤزونده ائهتیوا ائدیر. بو، ائله بیر سویه‌ددیر كی، نظم اثری‌نین میصراعسینا بیر حرف علاوه‌ ائتدیكده و یا چیخارتدیقدا همین میصراع نئجه پوزولورسا، قورآنین متنینه بیر حرف آرتیریلدیقدا و یا چیخاریلدیقدا ایلاهی متنین ائجازكارلیغی دا او جور پوزولور.

بیر مدت اول ایسلامی قبول ائتمیش بیر موسیقیچی منه قورآنین 110-جو سوره‌سی اولان “نثر” سوره‌سینده چاتیشمازلیغا بنزر بیر شئیین اولدوغونو سؤیله‌دی. چونكی همین سوره‌دكی بیر یئری "فی دینیللاهی افوه‌جه فسببیه" كیمی اوخویوردو. اونا گؤره بو، موسیقی باخیمیندان قوسورلو ایدی. او واخت قورآنین اوخونماسی (قیراتی) ایله باغلی آزاجیق معلوماتیم منیم ایمدادیما چاتدی و اونا "خئیر، بو حیصه‌نین دوزگون اوخونوشو "فی دینیللاهی افوه‌جه فسببیه" یوخ، "فی دینیللاهی افوه‌جن فسببیه"دیر"، دئدیم. بوندان سونرا همین موسیقیچی و خوش نیتلی قارداشیمیز منه بئله جاواب وئردی: "سیزین ایمانینیز سایه‌سینده ایمانیمی یئنیله‌ییرم. موسیقی باخیمیندان اسكیك بیر شئی قالمادی و قورآنین بو بؤلومونده هئچ بیر اسكیكلیك گؤرونمور".

قورآنین نثری شئبرین میصراعلاری قدر اؤلچولو و هماهنگدیر. بئله مؤهتشم و موكممل بیر شئیین یئرینه نیسبتن بایاغی بیر شئیی قویماغی كیم آرزو ائدر؟

ایسلامین ناماز عبادتینده سؤیله‌نیلن ایفاده‌لرین (سؤزون) چوخ آز اولدوغونو دا نظردن قاچیرماماق لازیمدیر. ایلك اولاراق نامازلا باغلی آذان و ایقامه وار. بیلا واسیطه‌ نامازین داخیلینده ایسه “اللهو اكبر”، “سوبحانه رببییل-آزیم”، “سوبحانه رببییل-الا” ایفاده‌لری، (یئددی آیه‌لیك) قیسا “فاتیحه‌” سوره‌سی و قورآنین دیگر سوره‌لری، ائله‌جه ده قیسا “ات-تاهیاتو” ایله دعالار اوخونور. نامازدا سؤیله‌نیلن ایفاده‌لرین و سؤزلرین هامیسی بوندان عبارتدیر. بو متنلر بوتؤولوكده بیر صحیفه‌دن چوخ اولماز، اوسته‌لیك، بو متنلرده‌كی سؤزلرین اكثریتینی موسلمانلار بیلیرلر و موسلمان اؤلكلرین دیللرینه داخیل اولموشلار. حتی، او سویه‌ده كی، ناماز قیلماغا یئنی باشلایان شخص اونلارین معناسینی آسانلیقلا و اذیت چكمه‌دن اؤیرنه بیلر. اونلارین معنالاری بیر دفعه‌ اؤیره‌نیلدیكدن سونرا ایسه موسلمانین نامازی آرتیق مئخانیكی و معناسینی بیلمه‌دن ازبرله‌مك ماهیتینی ایتیرر.

بو سطرلرین مؤلفی شخصاً بئله دوشونور: هئچ بیر موسلمان قورآنین ترجومه‌سینه هئچ بیر زامان الله طرفیندن ائلچیسینه (حضرت محمّده) وحی اولونموش اوریژینالینا گؤستردیگی قدر حؤرمت بسله‌مه‌یه‌جكدیر. چونكی ترجومه محض اللهین ائلچی تعیین ائتدیگی پئیغمبر كیمی یانلیش و سهولردن قورودوغو بیر شخص طرفیندن دئییل، آدی بیر اینسان طرفیندن ائدیلیر.

بو مسئله‌ ایله باغلی عرب دیلی‌نین قئید ائتمه‌یه لاییق باشقا بیر جهتی ده وار. بو دا اوندان عبارتدیر كی، هامی طرفیندن قبول ائدیلن موقاییسولونماز موسیقی خصوصیتیندن علاوه‌ عرب دیلی اون عصردن بریدیر كی، دیلچیلیك، لوغتچیلیك، تلفّوظ، حتی، یازیلیش باخیمیندان دیَیشمه‌میشدیر. بو گونون عرب قزئتلرینی و رادیو وئریلیشلرینی باشا دوشنلر قورآنین دیلینی ده تام معناسی ایله باشا دوشورلر. سون پئیغمبر و اللهین ائلچیلری‌نین مؤهورو طرفیندن گتیریلمیش دین اوچون كؤهنلمه‌ین بیر دیل ده لازیم دئییلمی؟

بیر گون بیر اونیوئرسیتئت طلبه‌سی قارشیمدا دوراراق نامازدا سؤیله‌نیلن سؤزلرین (اوخونان آیه و دعالارین) معناسی‌نین باشا دوشولمه‌سی‌نین اؤنمی اوزرینده ایسرارلا دایاندی. گؤردوم كی، اونا سؤیله‌دیگیم دلیللرین هئچ بیرینی قبول ائتمك ایستمیر. بو زامان اونا "یاخشی، سیز منه آنا دیلینیزده بئش واخت ناماز قیلاجاغینیزا دایر سؤز وئرسه‌نیز، من ده سیزین بونو ائتمه‌یینیزه (باشقا دیلده ناماز قیلماغا) ایجازه وئره‌جه‌یم"، دئدیم. همین طلبه‌ موباهیسه‌نی درحال دایاندیردی و بیر داها منیم یانیما گلیب بو مؤوضودان صؤحبت آچمادی. باشقا ایفاده ایله دئسك، اینانجی و عبادتی میللیلشدیرمك ایسته‌ینلر عبادت ائتمك ایسته‌مه‌ین اینسانلاردیر. ان آزیندان نامازین یالنیز عربجه قیلینماسینا اعتراض ائدنلرین بؤیوك اكثریتینی بو قبیلدن اولانلار تشكیل ائدیر. بیر مؤمینین ایسلاما اینانمایان و اونو حیاتیندا تطبیق ائتمه‌ین شخصلرین نه درسلرینه، نه ده اؤیودونه احتیاجی وار!

سؤزومو بیتیرمزدن اول بیلدیریم كی، نامازدا قورآنین ترجومه‌سینی اوخوماغین جایز اولدوغو فیكرینی مدافعه‌ ائدركن ابو هنیفه (میلادی 767-جی ایلده وفات ائدیب) كیمی بؤیوك بیر شخصیتین بو مسئله‌ده اونلاری دستكله‌دیگینی سؤیله‌ین بعضی اینسانلار وار. بو شخصلر ابو هنیفه‌نین اوللر بئله بیر فیكیر ایره‌لی سوردویونو، اما سونرا بو فیكرینی دیَیشدیردیگینی (بئله كی اونون بو فیكرینی دیَیشدیردیگینی ایسلام هنفی حقوقونون اساس كیتابلاری اولان ال-مرگینانی‌نین "هیدایه"، ال-هاسكافی‌نین ایسه "اد-دوررول-موختار" اثرینده چوخ آچیق بیر شكیلده گؤروروك) و ابو هنیفه‌نین ایلاهیاتچی-حقوقشوناسلارین عومومی فیكرینه قوشولاراق نامازدا یالنیز عربجه متندن ایستیفاده ائدیلمه‌سی قناعتینه گلدیگینی سؤیله‌مك ایستمیرلر. البته‌، یئنی موسلمان اولموش بیر شخصین وضعیتی كیمی خصوصی حاللار نظره آلینمیشدیر. بئله كی ایسلامی قبول ائدن شخصین درحال بئش واخت نامازا باشلاماسی لازیمدیر. نامازدا ایسه موعیین ایفاده‌لر عربجه اوخونمالیدیر. همین شخصین بو ایفاده‌لری، آیه‌لری و دعالاری ازبرله‌ینه قدر اونلارین ترجومه‌سینی اؤز آنا دیلینده و یا بیلدیگی باشقا بیر دیلده اوخوماسینا ایجازه وئریلمیشدیر. بو مسئله‌ده الیمیزده سالمان ال-فارسی ایله باغلی دقتلاییق بیر نومونه وار. او، “فاتیحه‌” سوره‌سینی محض حضرت پئیغمبرین ایجازه‌سی ایله فارس دیلینه ترجومه ائتمیش و اونو ایسلامی یئنی قبول ائدن بیر قروپ ایرانلییا گؤندرمیشدیر. (باخ: "تاج اش-شاریا"، "نیهایه هاشییه ال-هیدایه"؛ اس-سراهسی "ال-مبسوط"). اونلار دا بو ترجومه‌دن دیللری عربجه متنه آلیشانا قدر ایستیفاده ائتمیشلر. بئله اولان حالدا، یئنی موسلمان اولانلار عربجه متنلرین باشقا بیر دیلده ترجومه‌سیندن بیر نئچه ساعتلیغا و یا بیر نئچه گونلویه حاقلی اولاراق ایستیفاده ائده بیلرلر.

قیساجاسی، نامازین باشقا بیر دیلده قیلینماسی‌نین هم موسبت، هم ده منفی طرفلری وار. عوموم‌بشری بیر دینین منسوبلاری اوچون نامازی اؤز دیللرینده قیلماق عینی شكیلده هم فایدالی، هم ده ضررلیدیر. بئله اولان حالدا فایدالاری ایله ضررلری بیر ترزیده چكیب كونكرئت قرار قبول ائتمك لازیمدیر و ائهوه‌نی-شررین (شرلی اولان ایكی شئیدن داها آز شرعی اولانا اوستونلوك وئرمك) هارادا اولدوغونا دقت گؤستریلمه‌لیدیر!

نامازی اؤیرنمك ایسته‌ینلر اوچون…

مقدس دینیمیز اولان ایسلامدا مادی و معنوی تمیزلییه چوخ بؤیوك اهمیت وئریلیر. حتی تمیزلیك ایمانین یاریسی اولاراق قییمتلندیریلیر. قوسل، دستماز و ناماز ایسه بو مادی و معنوی تمیزلیگین ان بؤیوك نومونه‌سی و سیموولودور. «قوسل و دستماز عمومیتله، ایسلامدا بوتون عبادتلرین گیریشی و آچاریدیر» دئسك، یانیلماریق. ناماز ایسه ایسلامین امر ائتدیگی ان بؤیوك و اهمیتلی عبادتلردن بیریدیر. بیر چوخ فایداسی و حیكمتی اولماقلا یاناشی ناماز اولا اینسانا، اؤجا و بؤیوك اولان اللهین راضیلیغینی قازاندیران، اینسانی یارادیجیسی اولان اللها یاخینلاشدیران و مؤمینین مئراجی اولان بیر دعادیر. بوندان باشقا ناماز -ایسلام دینینین بئش اساسیندان بیری، پئیغمبرلرین یولو، ملكلرین سئوگیسینه نایل ائدن بیر عبادتدیر. عینی زاماندا ناماز ایمانین ایشاره‌سی، دعانین قبولونا واسطه‌، ریزقه بركت گتیرن، اینسان ووجودونا راحتلیق وئرن صالح بیر عملدیر. ناماز همچی‌نین دوشمنلر اوزرینه بیر سلاح اولان، شیطانی اینساندان اوزاقلاشدیران، اؤلوم ملیی ایله ناماز قیلان آراسیندا بیر شفاعتچیدیر. ناماز

قبیرده ایشیق، مونكر و نكیر ملكلرینه جاواب، قییامته قدر قبیرده جان یولداشی، قییامت گونونده ناماز قیلانلارین اوستونده بیر كؤلگه‌لیك، اینسانین باشی‌نین تاجی، بدنین پالتاری، اؤنونده گئدن نور، ربلری‌نین حضوروندا مؤمینلرین هوججتی، سیرات كؤرپوسوندن كئچیش، جنّتین آچاری و مریفت نورودور. ناماز داها نئجه چوخ حیكمتلری اولان عرب دیلینده آدی "سالت (جمعی سالاوات)" سؤزلری ایله ایفاده ائدیلن، تكبیر ایله باشلاییب موعیین حركت و سؤزلرله داوام ائده‌رك سلاملا سونا چاتان، اؤجا یارادان اولان الله تعالییا قارشی تسبیح، تزیم، حمد و شوكرون ایفاده‌سیدیر. و ناماز، بؤیوك ایسلام پئیغمبری حضرتی محمّدین (ساللاللاهو علئیهی و سللم) ده دئدیگی كیمی "اونون گؤزونون نورودور".

داها بیلمه‌دیگیمیز چوخ بؤیوك فایدالاری، ثاوابلاری و حیكمتلری اولان نامازی اؤیرنمك و اؤیرتمك اوچون حاضرلانان و مؤمینلریمیزه تقدیم ائدیلن بو كیتابین ایشیق اوزو گؤرمه‌سی چوخ سئویندیریجی بیر حالدیر. موستقیللیگیمیزدن گونوموزه قدر اولان سون بیر نئچه ایل عرضینده دین ساحه‌سینده باش وئرمیش موسبت دیَیشیكلیكلر، اهالی‌نین گئنیش كوتله‌لری‌نین دینین معنوی-ائتیك دیَرلرینه اویغونلاشماسی، دینی ادبیاتین یاییلماسی، ایختیساسلاشدیریلمیش تدریس مركزلری‌نین آچیلماسی، یئنی عبادت اوجاقلاری‌نین تیكیلیب كؤهنه‌لری‌نین برپا ائدیلمه‌سی، مقدس یئرلره زیارتلرین تشكیلی اؤلكمیزده دیندارلیغین گئنیش ووست آلدیغینی، گئتدیكجه دیندارلارین سایی‌نین آرتدیغینی و دینه اولان احتیاجین گئنیشلندیگینی گؤستریر. بیز اینانیریق كی، بو كیتاب دینینی اؤیرنمه‌یه چالیشان و ناماز قیلماغا باشلایان دیندارلار اوچون چوخ بؤیوك بیر تؤهفه‌دیر. اونا گؤره ده كیتابین حاضرلانماسیندا امیی كئچن و زحمت چكن هر كسه تشككور ائدیریك. قوی بو كیتابدان اؤیرندیكلریمیز پارلاق بیر نور كیمی هر بیریمیزین حاق یولونو دایم ایشیقلاندیرسین و ایمانیمیزی كامیللشدیرسین. قلبیمیزین قاپیلارینی هر جور پیسلیك، یامانلیق، دونیانین نفسانی هریسلیك و خبیسلیكلری‌نین اوزونه باغلاسین. قوی الله درگاهیندا، روحلار عالمینده شرفلی، لیاقتلی یئر توتماغیمیز اوچون بیزه یار اولسون. آمین!