قبرلری نئجه زیارت ائتمك اولار

پئیغمبریمیز محمّد علئیه سلام قبیر اوستونه گئتمیی توصیه‌ ائتمیش و بئله بویورموشدور:

قبیرلری زیارت ائدین، بو، سیزه آخیرتی خاتیرلادار.( ابن ماجه، سونن، جنایز، 47.)

قبیر و توربه‌لری زیارت ائدركن ایسلامین اصل مغزی، ائله‌جه ده تؤوهید آنلاییشی ایله ضدیت تشكیل ائدن، ائتیقاد باخیمیندان ضررلی اولان داورانیش و توتوملاردان اوزاق دورماق لازیمدیر.چونكی دینیمیزده قبیرلرین زیارت ائدیلمه‌سییله علاقه دار بعضی پرینسیپلر واردیر. بو پرینسیپلره اساساً قبیر زیارتی مسئله‌سینده آشاغیداكی حاللارا قطعین یول وئرمه‌مك لازیمدیر:

1 – توربه‌لرده‌كی اؤلولری فؤوقلبشر وارلیقلار حساب ائتمك و اونلار حاقیندا: "بو شخصلر اللهین سئویملی بنده‌لریدیر. الله اونلارین سؤزونو قبول ائدر و خطیرلرینه دیَمز”، - دئییب اونلاری اللهلا اؤزلری آراسیندا واسطه‌چی ائتمه‌یه چالیشماق؛

2 – قبیر اوستونه گئتمیی دینی بیر بورج كیمی قبول ائتمك؛

3 – قبیرلره اسكی پارچاسی و قاتما باغلاماق، اورادا شام یاندیرماق؛

4 – توربه، پیر و قبیرلرده یاتان اؤلولره نزیر ائتمك؛

5 – اورادا قوربان كسمك؛

6 – كونفئت، شكر و بونلارا اوخشار شئیلر پایلاییب كؤمك دیله‌مك؛

7 – قبیر اوستونده اوجادان آغلاییب سس-كوی سالماق؛

8 – قبیرلرین اطرافینداكی دمیر و داشلاری اؤپمك، اونلاری قوجاقلاییب آغلاماق.

بئله شئیلر تؤوهید دینی اولان ایسلامین حؤكملرینه هئچ جور اویغون گلمه‌ین شئیلردیر. اؤلولردن نسه اومماق و اونلاردان بیر شئی گؤزله‌مك شیرك، باشقا سؤزله، اللها شریك قوشماقدیر. شیرك ایسه الله تعالینین هئچ واخت باغیشلامایاجاغینی بیلدیردیگی یئگانه گوناهدیر. قورآنی-كریمده بو باره‌ده بئله دئییلیر:

الله اونا شریك قوشولماسینی اصلا باغیشلاماز، اونون خاریجینده‌كیلری (گوناهلاری) ایسته‌دیگی شخص اوچون باغیشلایار. كیم اللها شریك قوشسا، دوغرو یولدان تامامیله چیخار(نیسا، 4/116).

قبیر اوستونه گئدیب اؤلولری زیارت ائدن اینسان آخیرتی یادا سالمالی، دونیانین مووققتی اولدوغونو و بیر گون اؤزونون ده اؤله‌جه‌یینی فیكیرلشمه‌لیدیر.

قادین ایشله‌مه‌لیدیرمی؟

قادی‌نین ایشله‌مه‌سی و یا ایشله‌مه‌مه‌سی مسئله‌سی یالنیز موسلمانلارین موزاكیره اوبیئكتینه داخیل اولان بیر مسئله‌ دئییل. ایسلام دینینین شرطلرینی و یا قایدالارینی اعتراف ائتمه‌ین خالقلار و جمعیتلر بئله، قادی‌نین نئجه ایشله‌مه‌سی حاقیندا همیشه دانیشیبلار.

هر بیر جمعیت و تشكیلات موختلیف فیكیر و ریلرله دانیشیب. البته‌ ایسلام دینینی قبول ائدنلر قادی‌نین ایشله‌مه‌سی حاقیندا چوخ یازیلار اوخوموش، چوخلارینی دا اوخشار مؤوضولار سایاراق آرتیق بو جور مؤوضولارا فیكیر وئرمه‌مه‌یه قرار وئرمیشلر.

بیز قادی‌نین ایشله‌مه‌سی باره‌ده دئییلنلرین، یازیلانلارین اكثریتی ایله راضیییق و ریلرین دوزگون اولدوغونو قبول ائدیریك. هر بیر یارادیلانین موختلیف وظیفه‌سی اولدوغو كیمی، كیشی ایله قادی‌نین دا وظیفه‌لری موختلیفدیر. بو باخیمدان بیر چوخ فیكیر بیلدیرنلر قادی‌نین داها چوخ ائوده اوتوروب لازیمی ایشلرله مشغول اولماسینی اویغون گؤروبلر. دوزدور، قادی‌نین ائو شرایطینی یاخشیلاشدیرماسی، كیشییه لازیم اولان احتیاجلاری اؤده‌مه‌سی، اوشاقلارینی تربییه ائتمه‌سی و سایره كیمی ایشلر چوخ بَیه‌نیلیر. همچی‌نین، قادی‌نین كیشیدن هم دوشونجه هم ده فیزیكی باخیمدان فرقلی اولماسینی دا قبول ائتمه‌لیگیك. آنجاق مؤوضویا داها رئال و آكتوال اولاراق باخساق، بیز بیلدیریلن فیكیر و ریلرله قادینلارین منزیلدن چیخیب ایشله‌مه‌سی‌نین قارشیسینی آلا بیلمریك. معاصر دؤورده ائله ایشلر و ایختیساسلار وار كی، اونلار محض قادینلارا خاس اولمالیدیر، بورادا كیشی‌نین ایشله‌مه‌سی هئچ ده اویغون ساییلمیر.

اگر بیز قادی‌نین ائودن چیخماماسی رگی ایله حؤكم وئرسك، اوندا همین ایشلری كیشیلرین گؤرمه‌سینه راضیلیق وئره‌جییكمی؟! مثلا، دوغوم ائولرینده، قادین مصلحتخانالاریندا، قیزلار اوچون تدریس موسسیسه‌لرینده كیشیلرین اولماسی نه قدر اویغوندور؟ حتی بعضی باشقا موسسیسه و شیركتلرده، قادینلارین مراجعت ائتدیگی یئرلرده كیشیلرین اولماسی نه درجه‌ده بَیه‌نیلیر؟ تسووور ائدین كی، قادین پالتارلاری ساتیلان بیر دوكانا قادینلاریمیزدان بیری گئدیب هر هانسی بیر پالتار آلماق ایسته‌ییر، بو پالتارین فورماسی و اؤلچوسو باره‌ده، ساتیجی كیشی ایلمی مصلحتلشمه‌لیدیر؟! بس یاخشی آلت گئییمی آلماق ایسته‌یركن؟! دئیه‌جكسینیز كی، پروبلئم دئییل، من گئدیب اؤز یولداشیما، آناما و یا باجیما آلت گئییمی آلارام، تكی او، ائوده اوتورسون، هه؟! بانك، تلفون، پوچت، كیتابخانا و سایره كیمی موشتری خیدمتلری اولان شیركتلرده مراجعت ائدن قادینلارلا كیملر علاقه‌ باغلامالیدیر؟ بو جور حاللاری چوخ سایماق اولار، اما گلین مؤوضودان قاچمایاق.

البته‌، ظریف جینسین نماینده‌لری بیزیم ضعیف یئریمیزدیر دئیه بو جور مؤوضولارا حساس یاناشیریق، ایرادلاریمیزی تئز بیلدیریریك، ائموسیوناللیغیمیزی ایداره ائتمكده چتینلیك چكیریك. اما آكتوال و رئال بیر شئیی دوزگون فورمادا فیكیرلشه بیلسك، یقین كی، حل یوللارینی دا تئزلیكله تاپماق اولار.

قادی‌نین ائودن چیخماسی، باشقا یئرده ایشله‌مه‌سی مؤوضوسونا توخونولان كیمی همیشه بونون منفی طرفلری قئید اولونور. حال‌بوكی همین منفی طرفلری ایمكان دایره‌سینده یوخ ائتمك بضا مومكوندور، عینی زاماندا موسبت طرفلری ده اونوتماق اولماز. قادی‌نین ایشله‌مه‌مه‌یینی اوستون توتانلار اوشاقلارین تربییه‌سی ایله مشغول اولماسینی، قادی‌نین اؤزونه آرتیق اذیتی وئرمه‌سینی، كیشیسینه وئردیگی اذیتی، جمعیتده تؤرتدیگی فسادلاری و سایرینی اساس گتیریرلر

یوخاریدا سادالانانلار داها قیسا، لاكونیك اولاراق قئید اولونوب. بئله كی بو سادالانانلارین تیمسالیندا بیر چوخ باشقا مثلای ده قئید ائتمك مومكوندور. آنجاق مسئله‌یه تكجه تنقیدی یؤندن یاناشماساق، بعضی پروبلئملری حل ائده بیلریك. یئنی دوغولموش اوشاغین آناسینا ایشدن ایجازه وئررلرسه، او، 2 ایل اوشاغی‌نین یانیندا اولا بیلر. اوندان سونرا اوشاق باغچالاری‌نین خیدمتیندن ایستیفاده ائده‌رك آنا آخشاملار دا اوشاقلاری‌نین تربییه‌سی ایله مشغول اولا بیلر. البته‌ اوشاغین دایم آنانین یانیندا اولماسی داها دوزگوندور، اما بضا او آنایا جمعیتده ده احتیاج وار، آخی اونون وظیفه‌سینی عوضله‌ین بیریسینی تاپماق چتیندیر.

بلی، قادین هم ائو ایشلری‌نین قئیدینه قالماق، هم اوشاقلارین تربییه‌سی هم ده سحردن آخشاما كیمی ایشله‌مك اذیتینی چكیر. بیر طرفدن ده بیر چوخ ایشه باشی قاریشان قادین حیات یولداشینا او قدر دقت گؤستره بیلمیر. آنجاق ایشله‌مك ایسته‌ین و وظیفه‌سینی درك ائدن قادین بونلاری ایداره ائتمیی باجارمالیدیر، اگر ائده بیلمیرسه، او زامان ائوده اوتورماسی داها مصلحتدیر. استثنالار ایسه همیشه مؤوجود اولاجاقدیر.

اساساً قادی‌نین جمعیت آراسینا چیخماسی، كیشیلر ایله بیر یئرده اولماسی، اونلارا قاینیییب-قاریشماسی و اونلارلا بیرگه ایش گؤرمه‌سی اساس پروبلئمدیر. بو یؤنده ایسه قادین چالیشیب عكس جینسین نماینده‌سی ایله سیخ علاقه‌ده اولمایان، بیر اوتاقدا تكلیكده قالمایان بیر یئرده چالیشمالیدیر. چوخ شئیلر قادی‌نین اؤزوندن ده آسیلیدیر. قلبینده رببی‌نین تقواسی اولان، دایم رببینی یاد ائدن و رببی‌نین اونو نظارت ائتدیگینی حیسس ائدن، شریعتین بویوردوغو كیمی گئیینیب ائودن چیخان، یالنیز اؤز ایشی ایله مشغول اولان، لازیمسیز ایشلرده و صؤحبتلرده ایشتیراك ائتمه‌ین قادین دایم قوروناجاقدیر! او قادین جمعیتده بیر فساد تؤرتمه‌یه‌جكدیر و اطرافینداكیلار دا اونا حؤرمتله یاناشاجاقلار. بو زامان هم اؤزو راحت اولاجاق هم ده رببی اوندان راضی قالاجاقدیر. یئنه دئییریك: استثنالار همیشه مؤوجوددور.

آنجاق، گلین، بو مؤوضویا باشقا بیر یؤندن - موسبتلر یؤندن باخاق:

قادینلارین ایشله‌مه‌سی داها چوخ اویغون اولان یئرلرده قادینلارین اولماسی اساساً جمعیتده راحتلیق یارادیر. مكتبده قیزینا درس كئچن، اونا علمی اؤیره‌دن شخصین قادین اولدوغونو بیلدیكده آتا راحتلیق تاپیر. قیز ایسه قادینلار و قیزلارلا داها گؤزل اونسیت یارادیر و عكس جینسین نماینده‌سیندن چكینمك و یا ترددود ائتمك سیخینتیلاری یاشامیر. كیتابخانادا ایشله‌ینلرین قادینلاردان اولماسی دا قیزلارا لازیمی كیتابلارین، ادبیاتین، موختلیف مؤوضولارا دایر معلوماتلارین الده ائدیلمه‌سینده راحتلیقلا همین قادینلارا مراجعت ائتمه‌لرینه ایمكان وئریر. دوغوم ائوینده یالنیز قادینلارین ایشله‌مه‌سینی بیلن ار، آتا و یا قارداش بونونلا راحت اولور. داخیلی و خاریجی پروبلئملرین حلینده قادین دا كیشییه كؤمك ائدیر. خاریجی پروبلئملردن و وضعیتدن خبری اولمایان قادین حیات یولداشینی بضا آنلامیر. ایش پروبلئملری، ایشین اذیتی و ایشله‌دیگی یئرده اوزلشدیگی چتینلیكلره گؤره قادین ارینین چتینلیكلرینی آنلاییر، اونا بیر چوخ شئیلرده گذشته گئدیر. سوسیال و مادی یؤندن قادین ائوینه و ارینه كؤمكلیك ائتمیش اولور. عینی زاماندا ایشله‌میی باجاران، جمعیت آراسینا چیخا بیلن، ائوینی و اؤزونو ایداره ائده بیلن قادین بوشانارسا بئله، پروبلئملرله آز اوزلشیر، چیخیش یوللاری تاپماقدا چوخ دا چتینلیك تاپمیر. اوشاقلاری بیر آز بؤیوموش، مكتبه گئدن اوشاقلارین آنالاری گونلری‌نین بیر حیصه‌سینی بوش كئچیرمه‌مك اوچون ایشله‌مه‌لیدیرلر.

بوتون سادالانانلارا باخمایاراق، همیشه استثنالار اولاجاقدیر. قادی‌نین آزماسی‌نین قارشیسینی آلماق، جمعیتده خلل تؤرتمه‌مه‌سی، عائله‌یه و اینسانین اؤزونه راحتلیق وئرمه‌سی اوچون چوخ واخت قادی‌نین ائوده ایشله‌مه‌سی و ائوده قالماسی قرارینی وئریرلر. بضا قادینا ائوده ده ایش تاپشیرماق اولار. بو زامان كیشی اؤز ایشلری‌نین آز بیر حیصه‌سینی ده اولسا قادینا باشا سالیب اونا تاپشیرا بیلر. ائله ایشلر ده واردیر كی، قادین اونلاری ائو شرایطینده ده گؤره بیلر، آخی دؤوروموزده اینتئرنئت و تلفون بیر چوخ ایشی حل ائدیر.

قادی‌نین ایشله‌مه‌سی پروبلئمینی والیدئینلر ائله اوشاق واختیندان اؤولادلارینا اؤیره‌ده بیلر و بو مثلای حل ائده بیلرلر. بونون اوچون قیزین دوزگون ایختیساس سئچمه‌سی، جمعیتده قادینا احتیاج دویولان وظیفه‌نین منیمسنمه‌سی گله‌جكده عائله‌ پروبلئملری‌نین قارشیسینی آلار و بیر چوخ موباهیسه‌یه سون قویا بیلر.

سوندا قیسا دا اولسا قئید ائتمك ایسته‌ییریك كی، بو مؤوضو حاقیندا داها اطرافلی دانیشماق مومكوندور. عائله‌دكی وضعیتدن، جمعیتده‌كی حاللاردان و سایر كیمی سببلردن آسیلی اولاراق بو مثلای داها گئنیش موزاكیره ائتمك اولار. اما قادی‌نین ایشله‌مه‌سینه، جمعیت آراسینا چیخماسینا راضیلیق وئریریكسه، اونون كیشیدن فرقلی بعضی شرطلری موطلق اولمالیدیر. ایشین و وظیفه‌نین قادی‌نین قادینلیغینا اویغون اولماسی، كیشیلرله چوخ سیخ علاقه‌ده و تكلیكده اولماماسی، اوشاقلاری‌نین تربییه‌سینه پیس تأثیر ائتمه‌مه‌سی، ارینی حقوقلاریندان محروم ائتمه‌مه‌سی، حمایه‌سینده اولدوغو شخصدن (آتادان، قارداشدان، اردن و س.) ایجازه آلماسی، ایش یئری‌نین ایسلامین بَینمه‌دیگی حاللارلا "دولو” اولماماسی (اینسانلارین مدنیتسیز اونسیتی، ناتمیزلیك، اخلاقسیزلیق و س.)، قادی‌نین شریعتین قایدالارینا اویغون ائودن چیخماسی موطلق شرطلردندیر.

1.منیم اللها و قییامت گونونه اینامیم او درجه‌ددیر كی،اللهلا بنده آراسینداكی حجاب (پرده) گؤتورولسه اینامیمدا ذره‌ قدر دیَیشیكلیك اولماز.(یعنی اللهی و قییامتی نئچه دوشونوردومسه،پرده‌نین آردیندان دا ائله او جور گؤرونه‌جك.)

 2.اینسانلار بو دونیادا یاتمیشدیرلار.اؤلدوكلری زامان هر شئیدن خبردار اولورلار.

 3. یالان اولان یئرده محبت اولماز.

 4.اؤز قدرینی بیلن هر بیر كیمسه‌یه اؤلوم قورخولو دئییل.

 5.هر بیر اینسانین قییمتی اونون ائتدیگی یاخشیلیقلارلا اؤلچولور.

 6.اؤزونو تانییان هر بیر شخص اللهینی دا تانییار.

 7.هر بیر آدام اؤز دیلی‌نین آرخاسیندا گیزله‌نیر.

 8.دیلی شیرین اولان كیمسه‌نین قارداشلاری چوخ اولار.

 9.یاخشیلیقلا آزاد آداملاری دا قول ائتمك اولار.

 10.پاخیلین مالینا بیر حادثه‌ اوز وئرمه‌سی و یا ورثه‌یه یئتیشمه‌یه تاراج اولماسینی موژده وئر.

 11.دانیشانین اؤزونه یوخ،سؤزونه داها چوخ دقت ائت.

 12.بلا واختی قورخویا دوشمك مؤهنتی آرتیریر و اینسانی ثاوابدان مهروم ائدیر.

 13.ظولومله قلبه الده ائتمك اولماز.

 14.تكببورلو آدامی هئچ كس تعریف ائتمز.

 15.سیمیجلیكله احسان بیر یئره سیغمیر.یعنی پاخیل كیمسه احسان ائده بیلمز.

 16.بدنین ساغلاملیغینی چوخ یئمكله دئییل.

 17.اخلاقسیز آدامین شرفی اولماز.

 18.تاماهكار آدام حرامدان ال چكمز.

 19.پاخیل آدامین راحتلیغی اولماز.

 20. اینسانلارین اؤز آتا-بابالاریندان زامانه‌لرینه داها آرتیق اوخشارلیقلاری وار

 21.اینتیقام آلماقلا آغالیق توتماز.یعنی بؤیوك كیمسه موقسسیر آدامین تقسیرینی افو ائدر.

 22.قاشقاباقلی،پیس نیتلی اولماقلا،زیارت اولماز.یعنی ائله زیارتین فایداسی یوخدور.

 23.مصلحت ائتمه‌ین كیمسه،مطلبینه نایل اولماز.

 24.یالانچی شخصین رحم و موروتی اولماز.

 25.پهریزكارلیقدان یاخشی لیاقت اولا بیلمز.

روحلارین آخیرتده‌كی وارلیغی ایله علاقه دار دین

روحلارین دونیا و آخیرتده‌كی وارلیغی ایله علاقه‌لی بعضی آیتلرین ایضاحلاری

•بقره، 154-جو آیه: «الله یولوندا اؤلدورولنلره (شهید اولانلارا) "اؤلو" دئمه‌یین. عكسینه، اونلار (الله درگاهیندا) دیریدیرلر، لاكین سیز بونو درك ائتمیرسینیز». تبری (ر.ه) (م. 839)، بو آیه‌نی بئله ایضاح ائدیر (1/373-375): «الله یولوندا اؤلدورولنلره: "اونلار اؤلودورلر" دئمه‌یین. چونكی اؤلو، لذت آلماز، نعمتلری باشا دوشه بیلمز. حال‌بوكی الله یولوندا اؤلدورولن كیمسه حیاتدا و نعمتلر ایچریسینده‌دیر، گؤزل بیر حیات سوردورور. جنّت یئیه‌جكلریندن روزیلندیریلیرلر. اونلار برزخ عالمینده‌دیرلر و اورادا نعمتلندیریلیرلر. فقط سیز اونلاری گؤرمه‌دیگینیزه گؤره دیری اولدوقلارینی بیلمزسینیز. قبرده مؤمینلرله شهیدلرین حالی فرقلیدیر. مؤمینلر، جنّت نعمتلرینی ساده‌جه گؤرورلر و اونا قوووشماق اوچون تلسرلر. شهیدلر ایسه، آیتین ده بیلدیردیگی كیمی، قبر حیاتیندا بئله جنّت نعمتلریندن یئیر-ایچر، ایستیفاده ادرلر». ابو هاییان اندولوسی (ر.ه) (م. 1255) بو آیه‌نی بئله ایضاح ائدیر: «اینسانلار بو حیات حاقیندا ایختیلاف ائتدیلر. بعضیلری بونون معناسی «جسدلری خاریج، روحلارین ابدیلیگیدیر، چونكی بدنلرین چورودویونو گؤروروك» دئدیلر. بیر قیسمی ده «شهید، روح و جسه‌دی ایله دیریدیر» دئدیلر. بیز بونو بیله بیلمه‌دیگیمیز اوچون اونلاری پیسلمیریك. بیز اونلاری اؤلولر كیمی گؤروروك، حال‌بوكی اونلار دیریدیرلر. چونكی حضرت الله: «داغلاری حركت ائتمز گؤرورسن، اونلار بولودلار كیمی حركت ائدرلر»-بویورور. عینیله یاتان بیر كیمسه‌نی یاتاقدا گؤرورسن. او، ایسه یوخوسوندا اؤزونو نعمت و یا عذابدا گؤرور. بونون اوچون حضرت الله: «اصلینده اونلار دیریدیرلر. سیز بیلمزسینیز» بویورور. بونو مؤمینلره خیتابن سؤیله‌ییب بو گؤزلری ایله گؤرمه‌دیكلرینی و ائشیتمه‌دیكلرینی بیلدیریر و بونونلا شهیدی دیگرلریندن آییریر. اگر صؤحبت یالنیز روحون حیاتیندان گئدیرسه، دیگر اؤلولره بنزه‌دیگینه گؤره اونلاردان آیریلا بیلمز. بوتون مؤمینلر روحلارین یاشادیغینی بیلینجه «سیز بیلمزسینیز» دئییلمزدی. بونون معناسی بودور كی، حضرت الله بعضی ائولییاسینا كشف ائدیب بونو گؤستریر». المالی (ر.ه) (م. 1875) بو آیه‌نی بئله ایضاح ائدیر: «بونونلا سون درجه‌ عذاب دویوب تلاش و اومیدسیزلییه دوشمه‌یین. خئیر، اونلار اؤلو دئییل، گئرچك حیاتلا دیریدیرلر. آنجاق سیز دویمازسینیز، اونلارین حیاتینی حیسس ائتمزسینیز. او حیات بو دونیاداكی ظاهری دویغولارلا حیسس ائدیله‌جك بیر حیات دئییلدیر. او، روحانی بیر حیات، داها دوغروسو عاغیلین آلا بیلمه‌یه‌جیی بیر حیاتدیر. حسن بسری (ر.ه) بویورور: «شهیدلر الله قاتیندا دیریدیرلر. روزیلری روحلارینا وئریلیر و اؤزلرینه راحتلیق و فرح گلیر. اویغون اولاراق فیراوون عائله‌سینه ده صاباح-آخشام آتش گؤستریلیر و اؤزلرینه بو عذاب و الم گلیر». بو آیه‌ده روحلارین باشلی-باشینا آیاقدا دوران و حیسس ائدیلن بدن جؤوهریندن باشقا بیر «اؤزو» اولدوغونا و بونون اؤلومدن سونرا ائشیدیجی بیر حالدا قالدیغینا ایشاره واردیر. سهابه‌نین و تابیی‌نین چوخلوغونون گؤروشو بودور. بونا ایشارت ائدن چوخلو آیه و حدیس واردیر. او حالدا بورادا بونون شهیدلره عاید ائدیلمه‌سی الله یانیندا یوكسكلیگینی بیلدیرمك اوچوندور». شئیدله (ر.ه)، «كیتابول بورهان فی اولومیل قورآن» كیتابیندا یازیر: «حضرت الله بویوردوغو حالدا، «دیریلر نئجه اؤلو اولورلار» دئییلیرسه، جاوابیندا دئییریك كی، حضرت الله اونلاری قبرلرینده دیریلده بیلر. روحلاری بدنلری‌نین بیر حیصه‌سی ایله علاقه‌لی اولور و بو حیصه‌ ایله بوتون بدنی نعمت و لذتلری حیسس ائدر. دیری بیر كیمسه‌نین بدنی‌نین بیر حیصهسی‌نین اوشومه‌سی و یا ایسینمه‌سی آنیندا بوتون بدنین اوشومه‌سی و یا ایسینمه‌سینه بنزر». سناوللاهی پانی پوتی (ر.ه) (م. 1730)، «تزكیرتول-مئوتا»: «حضرت الله، شهیدلر حاقیندا «اونلار ربلری‌نین قاتیندا دیریدیرلر» بویورور. دئییریك كی، هر حالدا بوندان مقصد «حضرت الله، اونلارین روحلارینا، جسدلرینه قوت وئریر، دیله‌دیكلری یئره گئدرلر» دئمكدیر. بو حؤكم یالنیز شهیدلره مخصوص دئییل. پئیغمبرلر و عالیملر شهیدلردن اوستوندور. ائولییا دا شهیدلر حؤكمونده‌دیر. چونكی نفسلری ایله جیهاد ائتمیشلر. بو ایسه بؤیوك جیهاددیر. حدیسده‌كی «كیچیك جیهاددان بؤیوك جیهادا دؤندوك» بونا ایشارتدیر. بونون اوچون ائولییاوللاه: «روحلاریمیز، جسدلریمیزدیر» دئمیشلر. یعنی اونلارین روحلاری بدنلری‌نین ایشینی گؤرر. بضا جسدلری لطیفلیگین چوخلوغوندان روحلاری كیمی یوكسه‌لیر. دئییرلر كی، رسولوللاهین (س.آ.بئش ) گؤلگه‌سی اولماییب. اونلارین روحلاری، یئردن، گؤیدن وجنّتدن ایسته‌دیكلری یئره گئدرلر. سئودیكلرینه و اؤزلرینه اینانیب باغلانانلارا دونیا و آخیرتده یاردیم ائدرلر. دوشمنلری هلاك ائدرلر. روحلاردان اووئیسیلیك یولو ایله باطینی فئیض گلیر. بو حیاتلاری سببیله اونلارین جسدلرینی تورپاق چوروتمز. اصلینده كفنلری ده اولدوغو كیمی قالیر. ابنی ابی دونیا (ر.ه) (م. 823)، ایمام مالیكدن (ر.ه) بیلدیریر: «مؤمینلرین روحلاری دیله‌دیكلری یئره گئدرلر. مؤمینلردن مقصد كامیل اولانلاردیر. حضرت الله اونلارین جسدلرینه روح قوتی وئریر. قبرلرینده ناماز زقیلارلار، ذكر ائدرلر، «الله، هر سلام وئریلدیكجه روحومو بدنیمه گئری قایتاریر» دئمك، «روحومون بدنیم اوزرینده‌كی تللوقونو علاقه‌سینی داوام ائدر» دئمكدیر. یوخسا بعضیلری‌نین زنن ائتدیگی كیمی هر سلام وئردیكجه روحو سعادت جاواب وئریر، سونرا قبز اولونور» دئمك دئییلدیر.

باغیشلایان و رحم ائدن تانری‌نین آدیلا

مقدس كیتابیمیز قرآن كریمین آذربایجان توركجه سینده ترجومه سی

ایلك دفعه ایستاندارد الیفباسیله

اؤلچو:2.9 مگابایت

صحیفه:601

كؤچورن:نژادمحمد

ائندیر(دانلود)

كیمدیر قادینا ظلم ائدن؟

الله تعالی ظلمو و ظلم ائدنلری سئومز، او، ظلمو هم اؤزونه هم ده اینسانلارا حرام بویوروب. یئر اوزونده او قدر ظلمكارلار وار كی! ظلملر ایسه نؤوبه-نؤو، جوربجوردور.هئچ ده زنن ائتمه‌یین كی، الله ظلم ائدنلردن و ظلم اولونانلاردان خبرسیزدیر. هر بیر شخص جینسیندن، یاشیندان، وضعیتیندن و وظیفه‌سیندن آسیلی اولمایاراق یاشادیغی مدتده ظلملرله قارشیلاشیر. بو دفعه‌ ایسه جمعیتده ان چوخ ظلم اولونان قروپ حاقیندا دانیشماق ایسته‌ییریك. بو قروپ ظریف جینسین نماینده‌لریدیر، ایستر اؤولاد، ایستر آنا، ایستر باجی، ایستر حیات یولداشی اولسون، همیشه ظلم اولونموشلار و عصرلر بویو موختلیف طرزده آلچالدیلمیشلار.

قادی‌نین قادینلیغینی درك ائتمه‌ین جاهیل اینسانلار همیشه قادینا ظلم ائتمیشلر. گاه آتا، گاه رفیقه، گاه قارداش گاه دا یولداش طرفیندن ظلمه مروز قالان قادین اؤزونو مدافعه‌ ائتمكده دایم چتینلیك چكمیشدیر. بضا قادین درك ائتمه‌دن اؤزو-اؤزونه ده ظلم ائدیر. بضا ده جمعیتده اولان عادت-عنعنه‌لر و یاخود آراشدیرمادان سئچدیگی رفیقه‌لری قادی‌نین باشینا اویونلار گتیریر.

قادینی حقوقلاریندان محروم ائتمك بیر طرفه، قدیم زامانلاردا قادینا حتی بیر اینسان كیمی شوبهه ایله یاناشیردیلار. قدیم یونانلاردا قادین بیر محصول كیمی بازارلاردا آلینیب ساتیلاردی. رومالیلار قادینا روحو اولمایان بیر وارلیق كیمی باخیردیلار، اونا ایسته‌دیكلری ایشگنجه‌نی وئریردیلر، سوتونلارا باغلاییب اونلارین اوستونه قاینار یاغ تؤكر یاخود دا آتلارین قویروغونا باغلاییب سورویردیلر. قدیم چینلیلر ایسه قادینا بیر پیسلیك كیمی یاناشیردیلار، كیشی‌نین اؤز قادی‌نینی ایسته‌دیگی واخت دیری-دیری باسدیرماغا حاقی وار ایدی. هیندیستانلیلار دا اونلاردان گئری قالمیردیلار، اری اؤلندن سونرا قادی‌نین یاشاماق حاقی اولماماسی ادعاسی ایله اونو ائله اؤلموش اری ایله یاندیریردیلار. فارسلار ایسته‌دیكلری واختی قادینی اؤلومه محكوم ائده بیلردیلر، چونكی قادین كیشی‌نین مالی ساییلاردی. قادینلار یهودیلرده ده خوشبخت دئییلدیلر. یهودیلر قادینی لعنتلنمیش ساییردیلار، چونكی او، آدمی چاشدیرمیشدی. قادین آیباشی حالیندا ایكن اونو جمعیتدن آییرار، اونونلا اوتورماز، بیر یئرده یئمك یئمزدیلر. چیركین سایدیقلارینا گؤره، هئچ بیر قابا ال وورماغا دا ایجازه وئرمیردیلر. نثرانیلر ایسه قادینا شیطان قاپیسی آدینی وئرمیشدیلر، قادینلا هر هانسی بیر علاقه‌ و یا رفتار اؤزو چیركین ساییلیردی.

عربلرین جاهیلیت دؤوروندن سؤز آچماغا ایسه هئچ احتیاج یوخدور، او قدر اوخوموشوق كی! ائله قورآنی-كریمین بیر آیه‌سی ایله كیفایتلنمك اولار: "اونلاردان بیرینه قیزی اولماسی ایله موژده وئریلدیكده هیككه‌سیندن اوزو قاپقارا قارالیر. وئریلن بد خبر اوجباتیندان جاماعتدان گیزله‌نیر. بیلمیر نه ائتسین، كؤرپه‌نی روسوایچیلیق ایچینده ساخلاسینمی، یوخسا اونو تورپاغا گؤمسون؟ اونلارین وئردیكلری قرار نئجه ده پیسدیر!” (ان-ههل، 58-59).

گونوموزده قادینلار یوخاریدا سادالانان طرزده ایشگنجه‌لر گؤرمسه‌لر ده جمعیتین ظلموندن قورتولا بیلمیرلر. قادین یالنیز اؤز رببی‌نین بنده‌سیدیر، اما هر بیر شخص اونو اؤز قولونا چئویرمه‌یه جهد گؤستریر. هره بیر یوللا، بیر واسطه‌ ایله قادینا حیله‌ قورور و اونو قادینلیغیندان چیخاریب باشقا لیباس گئیدیریر. او، آنا قایغیسیندان و بونون لذتیندن، آتا محبتیندن و یاخود عائله‌ قورماقدان محروم ائدیلیر. بضا جانینی و مالینی صرف ائدیر كی، عاشق اولدوغو شخصله واخت كئچیره بیلسین. بونونلا ساكیتلیك و كؤنول راحتلیغی تاپدیغی اوچون خوشبخت اولاجاغینی دا زنن ائدیر. چوخ زامان ایسه عاشق اولدوغو اوندان بئزیب باشقا بیر اوو آختارماغا باشلاییر. نه باجی، نه یولداش، نه رفیقه، نه آنا كیمی، نه ده قادینلیغینا لاییق حؤرمت گؤرور. عكس جینسین نماینده‌لری ایسه هله ده قادی‌نین اونلارلا عینی درجه‌ده ساییلدیغینی و الله قاتیندا بوتون عمللرینه گؤره حسابا چكیله‌جه‌یینی اونودورلار. الله تعالی ایسه ود ائدیب و بونا عمل اولوناجاقدیر: "مؤمین اولاراق یاخشی ایش گؤرن كیشی و قادینلارا البته‌ گؤزل حیات بخش ائده‌جك و ائتدیكلری ان یاخشی عمللره گؤره اونلاری موطلق موكافاتلاندیراجاغیق” (ان-نهل، 97)؛ "رببی اونلارا بئله جاواب وئردی: "من، سیزلردن یاخشی ایشلر گؤرن – ایستر كیشی، ایسترسه ده قادین اولسون، – هئچ بیر كسین امه‌یینی پوچ ائتمه‌رم. سیز بیر-بیرینیزدنسینیز”(آلی عمران، 195).

قربده‌كی قادینلارلا همیشه شرقله موقاییسه‌ده داها حؤرمتلی و داها گؤزل رفتار اولونماسینی ادعا ائدنلر وار. اما بیلمیرلر كی، قربده قادی‌نین وضعیتی اندلوسده موسلمانلارین حؤكمرانلیغیندان سونرا یاخشیلاشمیشدیر. بونو دئمكله بیر شئی چیخمیر، اونسوز دا اینانان یوخدور، چونكی حاضردا موسلمانلار قادی‌نین قدرینی بیلمیرلر. ایسلام اینسانلارین قلبلرینده یئر توتاندان سونرا قادین عزیز اولاراق ساخلانمیشدیر و نه قدر كی، الله تعالینین بویوردوغونا عمل اولوناجاق، قادین عزیز قالاجاقدیر.

عصریمیزده قادینا حددیندن چوخ ظلم اولونور و بلكه ده اولكی دؤورلرده اونا هئچ بو قدر ظلم اولونمامیشدیر. بو ظلم باشقا اوسلوبدا و فرقلی یؤنده‌دیر، حال‌بوكی حتی قادینلارین اؤزلری بئله بونو درك ائده بیلمیر. قادینی محصول كیمی آلیب ساتماق، شیركتلرین آراسیندا پایلاشدیرماق، اونون ظاهری گؤرونوشونو منفت اوچون ایستیسمار ائتمك، شیركتلرده و ایش یئرلرینده محض قادی‌نین سئچیلمه‌سی (اونون ظریف جینسین نماینده‌سی اولدوغوندان دولایی) اونا ظلم دئییلمی؟! اونون شكیللرینی ژورنال و قزئتلرده یایماقلا عكس جینسین آغزی‌نین سویونو آخیدیب اونا هوجوم و تضییقی ایله اونا ظلم ائتمیرلرمی؟! وئریلیشلرین رئیتینقینی محض اونون بدنینه و گؤرونوشونه گؤره قالدیرماق اونا ظلم ساییلمیرمی؟! اونا ظریف و اینجه یوللا یاخینلاشیب ایسته‌دیكلری لیباسی اونا گئیدیرمكله اوندان حیاسینی و اوتانجاقلیغینی سؤكوب-آتدیقدان سونرا اونو اورتالیقدا بوراخماق ظلم دئییلمی؟! قادینی چیخیلماز وضعیتده قویماقلا اونو چیركین و اخلاقسیز یوللارا گئتمه‌یه وادار ائدیب سوندا دا اونا قیچس (عایدس – هیو) خسته‌لیگی‌نین منبعییدیر دئمك اونو آلچالتماق و ییخماق دئییلمی؟! قادینی قادینلیغیندان سویوندوروب چیخارماق ان بؤیوك ظلمدور!

یاخود اونون ائولنمه‌سینی گئجیكدیردیكدن سونرا ایسته‌مه‌دیگی بیرینه زورلا اره وئرمك ظلم دئییلمی؟! ائلچی گلنلرین دینینه، اخلاقینا و تربییه‌سینه فیكیر وئرمه‌دن، یالنیز مادی وضعیتی نظره آلماق، یاخود دا یالنیز قوهوملارا وئرمك اونا ظلم دئییلمی؟! عائله‌ قوردوقدان سونرا اوزون مدت اوشاق دونیایا گتیرمكدن محروم ائتمك، سونرا كیمسه‌سیز حالدا بوشاییب كوچه‌لره آتماق اونا ظلم دئییلمی؟! قادی‌نین هر عملینی ایزله‌ییب اونو دانلاماق، آلچالتماق اما اؤز تقسیرلرینی گؤرمه‌مك، اونو سؤیوب-دؤیمك ظلم دئییلمی؟!

قادیندا بیر قوسور تاپان كیمی یئنی بیر خانیم آلماق، هله بو كیفایت دئییلمیش كیمی، بیرینجینی اینجیتمك، عدالتسیزلیك ائتمك اونا ظلم دئییلمی؟! بوتون بونلار آز ایمیش كیمی، اونا هر طرفدن "هوجوم” ائدیب یالاندان فیكیرلر یئریدیر، ائوده سئریاللاردان باشی آچیلماسین دئیه، هر آی یئنی بیر سئریال چیخاردیرلار اورتایا. قادینی "سربست اول”، "آتادان قارداشدان آسیلی قالما”، "آزاد حركت ائت”، "اؤزون ایشله اؤزون قازان”، "اؤز حیاتینی قور” كیمی سؤزلرله حیاسیندان چیخاردیرلار. حیا و ایففتی اونا گئریده قالماق، عصرله آیاقلاشماماق، اویغونلاشماماق ایفتیراسی كیمی یئدیزدیریرلر.

ان نهایت قادین دا اؤزونه بیر شئیی آنلاماماقلا ظلم ائدیر: دئمك اولار كی، 90% ظلم فاكتی‌نین آرخاسیندا اقتصادی و مادی هوسلر و مقصدلر دورور. هئچ اولمازسا، بونو درك ائتمه‌لیدیر قادینلار!

"قادین گولدور، چیچكدیر” دئییب اونو قابیندان و یا بیتدیگی یئردن شیرین سؤزله چیخاریرلار، قورویوب بوزولندن و عطیرسیز حالا گلندن سونرا ایسه اونو آتیب، تزه گول آختارماغا چالیشیرلار. آنجاق اونون قوروماماسی اوچون بیتدیگی مونبیتده و یا سودا بسله‌مك لازیمدیر. اؤزلرینی دریب، قوخلاییب سونرا الدن اله وئرمیی، چوخ تأسف كی، قادینلار آزادلیق و موستقیللیك ساییرلار

محمّد ابن عبدولوههاب 

اون سككیز  عصرین عالیملریندن اولان نجد شیخی محمّد ابن عبدولوههاب 1703-جو ایلده عربیستانین بوگونكو پایتاختی رییاد شهری‌نین هورئیمیله قصبه سی‌نین اویئینه كندینده آنادان اولوب.ایلك تحصیلینی آتاسیندان آلان محمّد 10 یاشیندا حافیظلیگی باشا چاتدیریب. محمّدین آتاسی عبدولوههاب ابن سولئیمان تانینمیش عالیم اولماقلا یاناشی، عینی زاماندا اویئینه حاكمی ایدی. منبع‌لرده عبدولوههاب ابن سولئیمانین فیقهه و تفسیره دایر اثرلرینه راست گلینیر. محمّد مشهور بدوی عرب قبیله‌لریندن اولان تمیم قبیله‌سینه منسوبدور.
اوغلو محمّده كلاسسیك ایسلام علملرینی اؤیره‌دن عبدولوههاب گنج محمّدی 13 یاشیندا ایكن ائولندیریر. ائولندیكدن سونرا حج عبادتینی یئرینه یئتیرمك اوچون مككه‌یه یوللانان محمّد ایكی آی مدینه‌ده قالدیقدان سونرا اویئینه‌یه قاییدیر.
مدینه‌ده قالدیغی مدت عرضینده ابن تئیمیه‌نین دینی گؤروشلری ایله تانیش اولان عبدولوههاب اونون اثرلرینی چوخالداراق اطرافینداكیلارا اوخوتماغا باشلاییر. اونون بو یؤنده‌كی فعالیتینه اعتراض ائدن قارداشی سولئیمان ابن عبدولوههاب، عمیسی و دیگر هنبه‌لی عالیملری بو حركتلرین هنبه‌لی مذهبینه و شریعتینه اویغون اولمادیقلارینی بیلدیریرلر. بو سببدن بیر مدت حیاتی تهلوكه‌ آلتیندا اولان محمّد اویئینه‌دن آیریلاراق بسره‌یه یوللانیر. بیر مدت بسره‌ده قالان عبدولوههاب داها سونرا باغدادا، قوما، همدانا و اصفهانا صفر ائدیر. سونرالار سورییانی و مصری ده زیارت ائدن محمّد یئنه آتا یوردو هورئیمیله‌یه قاییدیر. 
بورادا محمّد ان مشهور اثری اولان "كیتاب ات-تؤوهید”ی یازیر. او، بو اثرینده هیجانلی بیر اوسلوبلا خالقی ایسلاما دعوت ائدیردی. 1726-جی ایلده دریه ایالتینه گئدن محمّد اورادا سود قبیله‌سی‌نین ریسی اولان محمّد ابن سود ایله تانیش اولور. تانیشلیق زامانی محمّد ابن عبدولوههابین فیكیرلرینی منیمسه‌ین محمّد ابن سود سونرالار بوتون عربیستان یاریماداسینا یاییلاجاق بو فیكیر جریانی‌نین اینكیشافیندا موهوم رول اویناییر. بورادا تؤوهیدین اساسلارینی اؤیرنمك و تدریس ائتمكله مشغول اولان محمّدین ائوی چوخ كئچمه‌دن شریعت مكتبینه چئوریلیر.
محمّدین معلملری‌نین اكثریتی مالیكی مذهبینه منسوب عالیملر ایدی. بونونلا یاناشی، اونون معلملری آراسیندا مشهور شافیی و هنفی عالیملری ده واردی. معلملریندن شیخ الی داغیستانی، شیخ ایسماییل اجلونی، بسره قاضیسی شیخ شهابددین موسولی، تورك اصیللی حسن ایسلامبولی‌نین آدلارینی قئید ائتمك مومكوندور. 
محمّد دؤورونون بیر چوخ گؤركملی عالیملریندن درس آلسا دا اونا ان چوخ تأثیر ائدن معلمی محمّد هییات اس-سیندی اولموشدور. بو عالیمین فیكیرلری ابن عبدولوههابا یول گؤسترمیش و گله‌جكده یاراداجاغی مكتبینی اونون دوشونجه‌لری اساسیندا تشكیل ائده‌جكدی. آنجاق ابن عبدولوههاب اوزرینده ان درین ایز بوراخان عالیم ایسه هئچ شوبهه‌سیز مشهور هررانلی عالیم ابن تئیمیه و اونون تلبه‌سی ابن قیییمدیر. 
محمّد ابن عبدولوههاب 1787 – جی ایلده دریه قصبه‌سینده وفات ائتمیشدیر.
محمّد ابن عبدولوههابین گؤروشلری: ابن عبدولوههاب مكتوبلاریندان بیرینده یازیر: "خبرین اولسون كی، الهمدولیلله، من حاقا اویانام و بیدتچی دئییلم. اینانجیم و یولوم اللهین منی یؤنلتدیگی و موسلمانلارین اؤندرلری‌نین اوزرینده اولدوغو اهلی-سوننه ول-جمعاا مذهبیدیر”.
آ) تؤوهید: تقلیده قارشی چیخان عبدولوههابین دین آنلاییشی‌نین اونورغا سوتونو تؤوهید مسئله‌سیدیر. او، "كشف اش–شوبهات” آدلی اثرینده تؤوهیدی بئله ایضاح ائدیر: "تؤوهید نامازدان، اوروجدان، زكاتدان آیریلماسی مومكون اولمایان بیر فرضدیر. دیگر فرضلری اینكار ائدن كافیر اولدوغو كیمی، تؤوهیدی ده اینكار ائدن كافیر اولار. تؤوهید آنجاق قلبله، دیلله و عملله اولدوغو تقدیرده كامیل اولا بیلر. دولاییسی ایله عملسیز تؤوهید حقیقی ایمان دئییلدیر. ابن عبدولوههابا گؤره، تؤوهید 3 قیسمدیر:
1) اللهی آد و صیفتلرینده تك قبول ائتمك، یعنی اللهین صیفتلرینی طویل ائتمك كوفردور. اللهین عرشه ایستیوا ائتمه‌سینی (یوكسلمه‌سی) اولدوغو كیمی قبول ائتمك لازیمدیر. بونونلا یاناشی، حدیسلرده بیلدیریلن "اللهین الی، گلیشی و تبسسومو” كیمی ایفاده‌لری شرحسیز قبول ائتمك زروریدیر. بونون عكسی كوفردور.
2) اللهین ربب اولاراق تكلیگی (روبوبیت تؤوهیدی).
3) اللهین هر شئیین آغاسی اولاراق تكلیگی (اولوهیت تووحیدی).
بو جور تؤوهید ایسه آنجاق عملله مومكون اولاجاقدیر. قورآن و پئیغمبرین (س) سوننتیندن باشقا هئچ بیر عمل و قاداغا قبول ائدیلمه‌مه‌لیدیر. اؤولییانی واسطه‌چی توتماق تؤوهیدین پوزولماسینا و شیركه گتیریب چیخاریر. بونونلا یاناشی، اللهدان باشقاسی‌نین آدینا قوربان كسمك ده اینسانی كوفره آپاران عمللردندیر.
ب) شفاعت: شفاعت حاقی یالنیز اللها مخصوصدور. الله بو حاقی ایسته‌دیگی شخصه وئره بیلر. بونا گؤره پئیغمبرلر ده داخیل اولماقلا هئچ كسدن شفاعت ایستنمز، یالنیز اللهدان ایسته‌نیلر. الله ایسه ایجازه وئردیگی بیر كسین واسطه‌سی ایله شفاعت ائدر.
ج) بیدت: محمّد ابن عبدولوههابین اوزرینده خصوصیله دوردوغو مسئله‌لردن بیر ده بیدت مؤوضوسودور. بونا گؤره ده او، بیر چوخ ایسلام عالیمی طرفیندن بو مسئله‌ده ایفراتا واردیغی اوچون تنقید ائدیلمیشدیر. ابن عبدولوههابین فیكرینجه، قورآن و سوننتده اولمایان هر شئی بیدت، هر بیدتچی ایسه ملوندور. بیدتلرین چوخو اینسانی شیركه آپاریر. بونلارین ان باشدا گلنی توربه‌لری زیارت ائتمكدیر. مزارلاردا عبادت ائتمك ده شیركدیر. حضرت  محمّدین (س) قبرینی اونا عبادت ائتمك، كؤمك ایسته‌مك مقصدی ایله زیارت ائتمك ده شیركدیر. بو سببدن توربه‌لری زیارته ایجازه وئریلمه‌مه‌لی و توربه‌لر داغیدیلمالیدیر. اؤلولره نیاز و توسسول ائتمك، فالا، اولدوزلارا و بورجلره اینانماق اینسانی كوفره آپاریر. بیر سیرا شخصلر خصوصی اشیالاری – پئیغمبرین (س) ساققالینی، خیرقه‌سینی عبادت مقصدیله زیارت ائدرلرسه، بو دا كوفردور. مؤولید اوخوماق شیركه گؤتورن اونسوردور. مسجیدلرین بزه‌دیلمه‌سی، میناره اؤجالتماق دا بیدتدیر.
د) توسسول: توسسول بیر شئی ایله واسطه‌چی توتماق معناسینا گلیر. وصیله ایسه اؤزو ایله باشقاسینا یاخینلاشیلان شئی دئمكدیر. بوتون بونلارا اینانماق الله ایله قولون آراسینا بعضی واسطه‌لر سوخماقدیر كی، بو دا اللهین آیه‌لرینه ضدیر. دعا یالنیز اللها ائدیلیر و قول هر شئیی یالنیز اللهدان ایسته‌مه‌لیدیر. 
ائ) تسوووف: ابن عبدولوههاب تسوووفو ایسلامدا یئری اولمایان بیر بیدت حساب ائتمیشدیر. ایسلامدا ذكر اللهی اونوتماماق و تفككور ائتمك اولدوغو اوچون بونون بیر آیین شكلینده یئرینه یئتیریلمه‌سی دینه ضدیر. تریقت ایسه باشقالارینی ایستیسمار اوچون ایستیفاده ائدیلن بیر واسطه‌ و مورشیدین اؤزونو ولی كیمی قبول ائتدیرمه‌سی ایله نتیجلنن بیر یولدور. پئیغمبر (س) دینه موكممل شكیلده آیدینلیق گتیردیگی اوچون اؤز وظیفه‌سینی تام شكیلده یئرینه یئتیریب. بو سببدن اللهین بعضی قوللاریندا سیررلر آختارماق و بونلاری دین قبول ائتمك یانلیشدیر. بونا گؤره، هز ابو بكیره (ر) گیزلی بیر ذكر اصولو و یا حضرت  علی یه (ر) بعضی سیرلرین وئریلدیگینه اینانماق دینه آتیلان ان بؤیوك ایفتیرادیر. چونكی بو، پئیغمبرین (س) بوتون اینسانلارا عینی دینی تبلیغ ائتدیگی آنلاییشی ایله ضدیت تشكیل ائدیر. تسوووف و تریقت آدی آلتیندا اینسانلاری آزدیرانلارین حیله‌لری اینسانلارین بیر شیخه باغلانمادان حقیقتی تاپا بیلمه‌یه‌جكلری ادعاسیدیر و بورادا اساس مقصد ایسلامی پارچالاماقدیر. ایفرات صوفیلرین تؤوهیده ضد اولان سؤزلری باره‌ده ابن عبدولوههاب دئییر: "بو جور سؤزلره قارشی منیم جاوابیم بودور: اللهیم سنی بئله بیر ایفتیرادان تنزیه ائدیرم”.
اثرلری:
"كیتاب ات-تؤوهید”
"كشف اش-شوبهات”
"كیتاب ات-تفسیر ال-قورآن
4. " كیتاب ال-كبایر ول-مسایل” و سایر.

ایمام ابن تئیمیه

" دوشمنلریم منه هئچ نه ائده بیلمزلر. منیم جنّتیم قلبیمده، باغچام ایسه سینمده‌دیر. هارا گؤندریلسم اونلار منیمله برابردیر. حبس ائدیلمه‌ییم الله اوچون اینزیوایا چكیلمه‌ییمدیر، اؤلدورولمه‌ییم شهادتیمدیر و مملكتیمدن سورگون ائدیلمه‌ییم ایسه هیجرتدیر”

آدی، سویادی و شخصیت كیمی فورمالاشماسی.
تام آدی احمد تقیددین ابو ال-عباس ابن عبدولهالیم ابن تئیمیه‌دیر.
هیجری 661-جی ایل ربیول اول آیینین اونوندا هارراندا دونیایا گلمیشدیر. منسوب اولدوغو عائله‌نین بیر چوخ نماینده‌لری اؤز فیتوالاری، وئردیگی درسلری و كیتابلاری ایله مشهور ایدی. اونلار هنبه‌لی مذهبینه منسوب اولوب بؤلگه‌ده تانینمیشدیلار. بو عائله‌ زكا، حافیظه و عاغیل موهاكیمه ساحه‌سینده بنزرسیز بیر مزیته صاحب ایدی.
ابن تئیمیه‌ده ایسه بو خصوصیتلر داها قاباریق شكیلده اؤزونو گؤستریردی. دؤورونون عالیملری و معلملری اونون فئنومئن یادداشینا و درین حافیظه‌سینه حئیران قالمیشدیلار. او بو خصوصیتلری ایله دمشق و اطراف شهرلرده شؤهرت قازانمیشدی. حلب شهریندن بیر عالیم ابن تئیمیه‌نین بو خصوصیتلرینی ائشیده‌رك اونو گؤرمك اوچون دمشقه گلدی. همین عالیم او واخت هله كیچیك یاشدا اولان ابن تئیمیه‌یه اون اوچ حدیس اوخویاراق یازدیردی. حلبدن اولان بو عالیم ابن تئیمیه‌دن یازدیغی بو حدیسلری تكرار اوخوماسینا ایمكان وئرمه‌دن، ازبر سؤیله‌مه‌سینی ایسته‌ییر. او دا یازدیغینا باخمایاراق حدسیلری داها بلاغتلی شكیلده قارشیسینداكی عالیمه سؤیله‌ییر. بونو گؤرن عالیم: "اگر بو اوشاق یاشایارسا او چوخ شؤهرتلی اولاجاق. بئله زكالی بیر اینسان گؤرولمه‌میشدیر” دئییر.
احمد ابن تئیمیه یئددی یاشینا قدر هارراندا یاشادی. مونقوللارین هاررانی ایشغال ائتمه‌سیندن سونرا عائله‌سییله بیرلیكده دمشقه هیجرت ائدیر. یولدا بیر چوخ چتینلیك و تهلوكه‌یله قارشیلاشیرلار. بو حادثه‌لر اونون مونقوللارا حدسیز نیفرت ائتمه‌سینه سبب اولموشدور. بؤیودوكدن سونرا مونقوللارا قارشی موباریزه‌ده موجاهیدلرین باشیندا دوران شخصلردن بیریده ابن تئیمیه ایدی.
دمشقه هیجرتلریندن سونرا هله اورادا تام مسكونلاشمامیش آتاسی، علمده شؤهرت قازانمیش بیر عالیم كیمی اوراداكی دیگر بؤیوك عالیملر طرفیندن اموی مسجیدینه معلم تعیین ائدیلدی.
بئله بیر علمی موحیطده یئتیشن ابن تئیمیه احمد ابن هنبه‌لین "موسند”، بوخاری‌نین " ال-جامی اس-سهیه”، موسلیمین "اس-سهیه”، تریمیزی‌نین "سونن”، ابو داوودون، نسای‌نین ، ابن ماجه‌نین و داركوتنی‌نین عینی آدلی اثرلرینی معلملری یانیندا اوخودو. بونلاردان بعضیلرینی دفعه‌لرله اوستادلارینا اوخویاراق دینلتدی. حافیظ زملكانی (وفاتی ه.727) اونون حدیس علمینده‌كی یئرینی بئله قئید ائدیر: "بئش یوز ایلدن بری حافیظه‌سی اوندان قوتلی اولان گؤرونمه‌میشدیر.” حافیظ ال-میززی ده اونون حاقیندا : " قورآن و سوننتی ابن تئیمیه‌دن داها یاخشی بیلن و اوندان داها گؤزل شكیلده بو یولو گئدن بیرینی گؤرمه‌دیم” دئمیشدیر.
ابن تئیمیه اؤز دؤورونده بیلینن بوتون علملری اوخوموش، یوخاریدا ساییلان علملردن باشقا فیقه اصولو، تاساوووف، سولوك، خطت، حساب و بنزری علملله ده جدی شكیلده ماراقلانمیشدیر.
علمه خیدمتی و علمده‌كی یئری
او دؤورده عالیملر اندلوس و باغداددان هیجرت ائده‌رك دمشقه گلمكده ایدیلر و بو سببدن دمشق علم مركزینه چئوریلمیشدی.
دمشقده حدیس تدریسی ایله مشغول اولان نووی، ابن داقیق، ال-عیدی زملكانی‌نین رهبرلیك ائتدیكلری مدرسه‌لردن ساوایی بیر چوخ مدرسه‌لر ده مؤوجود ایدی.
او دؤورده شامدا ابو ال-حسن ال-اشری‌نین فیكیرلری یاییلماغا باشلادی. اشریلره هنبه‌لیلردن باشقا هئچ كیم اعتراض ائتمیردی. 
ابن تئیمیه اشریلرین مدرسه‌لریندن مزون اولانلاردان بیری ایدی. آنجاق عینی زاماندا سهابه‌لرین فیكیرلرینه، خصوصن ده عمر ابن ال-خاتتاب، الی ابن ابو طالب، ابن عباس كیمی سهابه‌لرین فیكیرلرینه دقت یئتیرمكده ایدی. ابن تئیمیه سید ابن موسییب و قاسیم ابن محمّد كیمی تابییندن اؤنه چیخمیش شخصلرین فیتوالارینی دا آراشدیراردی. علامه از-زملكانی اونون حاقیندا بئله دئییر: "اونا هر هانسی بیر علمه عاید سوال وئریلدیكده اونو دینله‌ین اینسان جاوابلاری ائشدركن بو علمدن باشقا بیر علم بیلمه‌دیگینه و بو علمده اونون بنزری‌نین اولمادیغی قناعتینه گلردی.”
مونقوللارا قارشی جیهادی
مونقوللار هیجری 702-جی ایلده شام هاسارلارینی محاصره‌یه آلینجا اینسانلار قورخدو. ابن تئیمیه اونلاری ساكیتلشدیریب آند ایچه‌رك " سیز اونلارا قالیب گله‌جكسینیز” دئدی. بعضی دؤولت آداملاری اونا: " اینشاللاه دئ” دئیه اونا جاواب وئردیلر. او دا : " من تحقیق ائده‌رك سؤیله‌ییرم” دئدی و خالقا دؤنه‌رك: "اگر منی قارشینیزدا گؤرسه‌نیز، باشیمین اوستونده قورآن بئله اولسا منی اؤلدورون” سؤیله‌دی.
سونرا ایلك صفده یئر آلاراق جیهادی اعلان ائتدی. رامازان آیی ایدی. موجاهیدلره اوروجلارینی پوزا بیله‌جكلرینه دایر فیتوا وئردی. سونرا دا اونلارا جورت وئرمك اوچون اؤزو اونلارین آراسیندا گزیشه‌رك یئمك یئدی. مونقوللار مغلوب ائدیلنه قدر وضعیت بئله داوام ائتدی. او بونونلا موجاهید عالیمین نئجه اولماسینی گؤستردی. بئله كی پئیغمبری و سهابه‌نی اؤرنك آلان بیر مؤمین علم آدامی بوتون ایمكانلاری ایله بو جور حادثه‌لرده اؤز مؤوقئیینی بیلدیرمه‌لیدیر. اینسانلارین ایچیندن سییریلیب چیخاراق حادثه‌لره یوخاریدان باخاراق ائوینده اوتورمامالیدیر. اطرافیندا باش وئرن حادثه‌لرله یاخیمدان علاقه‌ده اولمالی، زامانین نبضینی توتمالیدیر. مالینی، اؤولادینی، ائوینی هتدا لازیم گلرسه جانینی اورتایا قویاراق موباریزه‌دن كناردا قالماز. حقیقی ایسلام عالیمی قیلینج و قلمی اؤزونده بیرلشدیرمیش بیر شخصیتدیر. ایمام ابن تئیمیه محض بئله بیر علم آدامی ایدی.
سوسیال حقیقتلره موناسیبتی
ابن تئیمیه یاشادیغی دؤورده‌كی جمعیتین حقیقتلرینی یاخشی تثبیت ائتمیش، جمعیتین قوسورلارینی آنلامیش، جانینی و علمینی اینسانلار ایچیندن خئییرلی بیر اوممتین فورمالاشماسی اوچون صرف ائتمیشدی. شهرلرده‌كی والیلره و سولطانلارا نصیحت ائتمیش، ائتدیگی پیس عمللره گؤره اونلاری قینامیشدی. بو اونون بیر نئچه دفعه‌ حبس ائدیلمه‌سینه سبب اولموشدور. مهبسده اولدوغو مدت عرضینده اومیدینی اوزمه‌میش، اللها بئل باغلامیشدیر. خاطیره‌لرینده یازیردی: " دوشمنلریم منه هئچ نه ائده بیلمزلر. منیم جنّتیم قلبیمده، باغچام ایسه سینمده‌دیر. هارا گؤندریلسم اونلار منیمله برابردیر. حبس ائدیلمه‌ییم الله اوچون اینزیوایا چكیلمه‌ییمدیر، اؤلدورولمه‌ییم شهادتیمدیر و مملكتیمدن سورگون ائدیلمه‌ییم ایسه هیجرتدیر”
دؤرد مذهبین فیقهینی اؤیرنمه‌سی
ایلك درسلرینی بؤیوك حدیس عالیملریندن اولان آتاسیندان آلمیشدیر. 21 یاشیندا آتاسینی ایتیردیكدن سونرا بیر چوخ بؤیوك عالیمدن ده درس آلدی. طلبه‌سی ابن آبدیلهادی اونون ایكی یوزدن آرتیق معلمدن درس آلدیغینی بیلدیریر. گونده‌لیك علمی موباهیسه‌لری، علمی توپلانتیلاری و علم اوچون تشكیل ائدیلن هر هانسی بیر ایشی ترك ائتمز، هامیسیندا ایشتیراك ائدردی. اوزاق شهرلره گئده‌رك دؤورونون مشهور عالیملریندن درس آلاردی. حتی عینی فیكیر و دوچونجه‌ده اولمایانلاردان بئله درس آلاردی. یورولمادان، اوسانمادان علمی فعالیتینی داوام ائتدیریردی. سلفی-صالحی‌نین كیتابلارینی اوخویور، لازیم گلدیگینده بیر آیه‌نین آچیقلاماسی اوچون بیر چوخ تفسیره باش ووروردو. اؤزو حاقیندا بئله دئییر: "بضا بیر آیه‌نین آچیقلاماسی اوچون یوز تفسیره باخاردیم. سونرا باشا آنلاماق قابیلیتی وئرمه‌سی اوچون اللها بئله دعا ائدردیم: "ائی ایبراهیمه اؤیره‌دن رببیم، منه ده اؤیرت. ائی ایبراهیمه اؤیره‌دن رببیم، منی دینیمده علم صاحبی ائت. مسجیدلره گئدر سجده‌یه قاپاناراق اللهدان منه دوغرونو ایلهام ائتمه‌سینی دیله‌یردیم.”
"مجموات ال-فتاوا” اثرینده قئید ائتدیگینه گؤره سلفین تفسیری 30 جیلددن چوخ ایدی. بونلاردان بعضیلری یازیلمیش، بعضیلری ایسه یازیلمامیشدی.
هنبه‌لی فیقهینده ابن قودامه‌نین(ه.630) "ال-موغنی” آدلی كیتابینی، هنفی فیقهینده تهاوی، هوسایری، سراخسی‌نین كیتابلارینی، شافیی فیقهینده "ال-اومم”، "ال-موهززب”، "ال-مجمو”، "موختسر ال-موزه‌نی” آدلی كیتابلاری و ایمام قضالی‌نین یازدیغی "ال-وجیزی”، مالیكی فیقهینده ایسه ابن روشد ال-كبیر و ال-هافیدینی اوخوموشدور. عینی زاماندا ظاهریه مذهبی‌نین مشهور عالیمی ابن هازمین "ال-موهاللا” و ال-احكام فی اصول ال-احكام آدلی كیتابلارینیوخوموش و بونلاردان تأثیرلنمیشدی.
عقلی علملره ده اهمیت وئرمه‌سی
ابن تئیمیه نقله اساسلانان علملر (وحی قایناقلی) اولدوغو كیمی عقلی اساسا دایانان فلسفه، منطیق و كلام علملرینی ده اؤیرنمیشدی. فلسفه و كلام ایله باغلی اثرلر یازماسینا باخمایاراق بو علملرله مشغول اولاراق بونلاردان تأثیرلنن دیگر عالیملر كیمی فلسفه‌دن تأثیرلنمه‌میشدی. اونون بو علملری اؤیرنمكده مقصدی ایسلام داواسینی یایماق، دینین امر و قاداغالارینا ریایت ائتمه‌ینلری خبردار ائتمكدی. بونا گؤره ده اونون یازدیغی اثرلرین چوخو بیدت اهلینه و دیندن اوزاقلاشانلارا ردیه شكلینده‌دیر. دهریه، قدریه، جهمیه، مؤتزیله، وحدتی-ووجودچولوق و موختلیف فلسفی جریانلارین تأثیرینه دوشنلره ردیه یازمیشدیر.
"مسیحین دینینی دیَیشدیرنلره دوغرو جاواب” آدلی اثریندن چیخاریلان نتیجه‌یه گؤره خریسیتیانلارین اثرلرینی ده اوخوموشدور. چوخ دیَرلی عالیم اولان محمّد ابو زهرا اونون حاقیندا بئله دئییر: " ابن تئیمیه بوتون ایسلامی علملره دایر یازیلان كیتابلارین اكثریتینی، دؤورونده بیلینن فلسفه كیتابلارینی و اونا قدر گلیب چاتمیش كئچمیش دینلرین كیتابلارینی اوخوموشدور”
طلبه‌لری
دؤورونده اونون طلبه‌سی قدر هئچ بیر معلمین طلبه‌سی یوخ ایدی. خصوصن شام، مصر، ایسكندریه و قاهیره آراسیندا عومرونو كئچیریب اؤزونو تامامیله علمه حصر ائده‌رك خوطبه‌لر وئرمه‌سی و علمی موباهیسه‌لرده ایشتیراك ائتمه‌سی زامان كئچدیكجه اونون طلبهلری‌نین سایی‌نین آرتماسینا سبب اولوردو. هفته‌نین بیر نئچه گونونده شامداكی بؤیوك اموی مسجیدی باشدا اولماقلا بیر نئچه مسجیدده خالقا آچیق علمی موباهیسه‌لرله كئچن خصوصی درسلری اولوردو. بو درسلرده چوخ سایدا اینسان ایشتیراك ائدیردی. بو درسلری قیرخ آلتی ایل بویونجا یورولمادان داوام ائتدیرمیشدیر.

اوخوتدوغو طلبه‌لرین ان تانینمیشلاری بونلاردیر:
ایمام ابن قایییم ال-جؤوزیه : اونونلا هر زامان برابر اولان، اوندان علم اؤیره‌نیب اونو مدافعه‌ ائدن، "زاد ال-ماد” و "ایلام ال-موواككیین” كیمی كیتابلاریندا معلمی‌نین علمینی روایت ائدن بؤیوك بیر عالیمدیر. فقط او معلمیندن داها ساكیت طبیعتلی، عبادت و زاهیدلییه یؤنلمیش بیری ایدی.

ابن كسیر: "ات-تفسیر ال-آزیم” آدلی مشهور قورآن تفسیری‌نین و "ال-بیدایه و ان-نیهای” آدلی تاریخ اثری‌نین مؤلفیدیر.
ابن تئیمیه‌نین اثرلری
تفسیر مؤوضوسونداكی اثرلری توپلانارسا 30 جیلده یاخین اولار. تفسیرده‌كی مئتودو حاقیندا بیر كیتابی وار.
اقاید مؤوضوسوندا بیر چوخ اثر یازمیشدیر. بونلاردان بعضیلری بونلاردیر:
"كیتابول-ایمان”
"كیتابول-ایستیقامت”
"ایقتیدا اس-سیرات ال-موستقیم”
"فورقان 
ریساله‌لری: "هموی”، "تدمیری”، "ال-واسیتی”، "ال-باغدادی”، "ال-كئیلانی”، "ال-اظهری”، "قضا و قدر” و س.
فیقهله باغلی اساس اثرلری:
قییاس ریساله‌سی
نیگاه ال-موهاللیل
كیتاب ال-اوقود
ال-هاسبه ریساله‌سی
بونلاردان باشقا بیر چوخ فرقلی ایجتیهاد و فیتوالاری واردیر. اونون بعضی فیتوالاری "ال-فتاوا ال-كوبرا” آدلی اثرلرده توپلانمیشدیر.
وفاتی 
ایمام ابن تئیمیه هیجری 728-جی ایله اویغون گلن میلادی 1328-جی ایلده شامدا قالا حبسخاناسیندا وفات ائتدی. شام خالقی و عالیملرین جاماعت حالیندا داها اؤنجه‌دن هئچ گؤرولمه‌میش بیر شكیلده اونون جنازه نامازینی قیلمیشدیر. اوزاق و یاخین ایسلام بؤلگه‌لرینده یمندن چینه قدر بیر چوخ یئرده اونون قییابن جنازه نامازی قیلینمیشدیر.
الله رحمت ائتسین.