روحلارین آخیرتده‌كی وارلیغی ایله علاقه دار دین

روحلارین دونیا و آخیرتده‌كی وارلیغی ایله علاقه‌لی بعضی آیتلرین ایضاحلاری

•بقره، 154-جو آیه: «الله یولوندا اؤلدورولنلره (شهید اولانلارا) "اؤلو" دئمه‌یین. عكسینه، اونلار (الله درگاهیندا) دیریدیرلر، لاكین سیز بونو درك ائتمیرسینیز». تبری (ر.ه) (م. 839)، بو آیه‌نی بئله ایضاح ائدیر (1/373-375): «الله یولوندا اؤلدورولنلره: "اونلار اؤلودورلر" دئمه‌یین. چونكی اؤلو، لذت آلماز، نعمتلری باشا دوشه بیلمز. حال‌بوكی الله یولوندا اؤلدورولن كیمسه حیاتدا و نعمتلر ایچریسینده‌دیر، گؤزل بیر حیات سوردورور. جنّت یئیه‌جكلریندن روزیلندیریلیرلر. اونلار برزخ عالمینده‌دیرلر و اورادا نعمتلندیریلیرلر. فقط سیز اونلاری گؤرمه‌دیگینیزه گؤره دیری اولدوقلارینی بیلمزسینیز. قبرده مؤمینلرله شهیدلرین حالی فرقلیدیر. مؤمینلر، جنّت نعمتلرینی ساده‌جه گؤرورلر و اونا قوووشماق اوچون تلسرلر. شهیدلر ایسه، آیتین ده بیلدیردیگی كیمی، قبر حیاتیندا بئله جنّت نعمتلریندن یئیر-ایچر، ایستیفاده ادرلر». ابو هاییان اندولوسی (ر.ه) (م. 1255) بو آیه‌نی بئله ایضاح ائدیر: «اینسانلار بو حیات حاقیندا ایختیلاف ائتدیلر. بعضیلری بونون معناسی «جسدلری خاریج، روحلارین ابدیلیگیدیر، چونكی بدنلرین چورودویونو گؤروروك» دئدیلر. بیر قیسمی ده «شهید، روح و جسه‌دی ایله دیریدیر» دئدیلر. بیز بونو بیله بیلمه‌دیگیمیز اوچون اونلاری پیسلمیریك. بیز اونلاری اؤلولر كیمی گؤروروك، حال‌بوكی اونلار دیریدیرلر. چونكی حضرت الله: «داغلاری حركت ائتمز گؤرورسن، اونلار بولودلار كیمی حركت ائدرلر»-بویورور. عینیله یاتان بیر كیمسه‌نی یاتاقدا گؤرورسن. او، ایسه یوخوسوندا اؤزونو نعمت و یا عذابدا گؤرور. بونون اوچون حضرت الله: «اصلینده اونلار دیریدیرلر. سیز بیلمزسینیز» بویورور. بونو مؤمینلره خیتابن سؤیله‌ییب بو گؤزلری ایله گؤرمه‌دیكلرینی و ائشیتمه‌دیكلرینی بیلدیریر و بونونلا شهیدی دیگرلریندن آییریر. اگر صؤحبت یالنیز روحون حیاتیندان گئدیرسه، دیگر اؤلولره بنزه‌دیگینه گؤره اونلاردان آیریلا بیلمز. بوتون مؤمینلر روحلارین یاشادیغینی بیلینجه «سیز بیلمزسینیز» دئییلمزدی. بونون معناسی بودور كی، حضرت الله بعضی ائولییاسینا كشف ائدیب بونو گؤستریر». المالی (ر.ه) (م. 1875) بو آیه‌نی بئله ایضاح ائدیر: «بونونلا سون درجه‌ عذاب دویوب تلاش و اومیدسیزلییه دوشمه‌یین. خئیر، اونلار اؤلو دئییل، گئرچك حیاتلا دیریدیرلر. آنجاق سیز دویمازسینیز، اونلارین حیاتینی حیسس ائتمزسینیز. او حیات بو دونیاداكی ظاهری دویغولارلا حیسس ائدیله‌جك بیر حیات دئییلدیر. او، روحانی بیر حیات، داها دوغروسو عاغیلین آلا بیلمه‌یه‌جیی بیر حیاتدیر. حسن بسری (ر.ه) بویورور: «شهیدلر الله قاتیندا دیریدیرلر. روزیلری روحلارینا وئریلیر و اؤزلرینه راحتلیق و فرح گلیر. اویغون اولاراق فیراوون عائله‌سینه ده صاباح-آخشام آتش گؤستریلیر و اؤزلرینه بو عذاب و الم گلیر». بو آیه‌ده روحلارین باشلی-باشینا آیاقدا دوران و حیسس ائدیلن بدن جؤوهریندن باشقا بیر «اؤزو» اولدوغونا و بونون اؤلومدن سونرا ائشیدیجی بیر حالدا قالدیغینا ایشاره واردیر. سهابه‌نین و تابیی‌نین چوخلوغونون گؤروشو بودور. بونا ایشارت ائدن چوخلو آیه و حدیس واردیر. او حالدا بورادا بونون شهیدلره عاید ائدیلمه‌سی الله یانیندا یوكسكلیگینی بیلدیرمك اوچوندور». شئیدله (ر.ه)، «كیتابول بورهان فی اولومیل قورآن» كیتابیندا یازیر: «حضرت الله بویوردوغو حالدا، «دیریلر نئجه اؤلو اولورلار» دئییلیرسه، جاوابیندا دئییریك كی، حضرت الله اونلاری قبرلرینده دیریلده بیلر. روحلاری بدنلری‌نین بیر حیصه‌سی ایله علاقه‌لی اولور و بو حیصه‌ ایله بوتون بدنی نعمت و لذتلری حیسس ائدر. دیری بیر كیمسه‌نین بدنی‌نین بیر حیصهسی‌نین اوشومه‌سی و یا ایسینمه‌سی آنیندا بوتون بدنین اوشومه‌سی و یا ایسینمه‌سینه بنزر». سناوللاهی پانی پوتی (ر.ه) (م. 1730)، «تزكیرتول-مئوتا»: «حضرت الله، شهیدلر حاقیندا «اونلار ربلری‌نین قاتیندا دیریدیرلر» بویورور. دئییریك كی، هر حالدا بوندان مقصد «حضرت الله، اونلارین روحلارینا، جسدلرینه قوت وئریر، دیله‌دیكلری یئره گئدرلر» دئمكدیر. بو حؤكم یالنیز شهیدلره مخصوص دئییل. پئیغمبرلر و عالیملر شهیدلردن اوستوندور. ائولییا دا شهیدلر حؤكمونده‌دیر. چونكی نفسلری ایله جیهاد ائتمیشلر. بو ایسه بؤیوك جیهاددیر. حدیسده‌كی «كیچیك جیهاددان بؤیوك جیهادا دؤندوك» بونا ایشارتدیر. بونون اوچون ائولییاوللاه: «روحلاریمیز، جسدلریمیزدیر» دئمیشلر. یعنی اونلارین روحلاری بدنلری‌نین ایشینی گؤرر. بضا جسدلری لطیفلیگین چوخلوغوندان روحلاری كیمی یوكسه‌لیر. دئییرلر كی، رسولوللاهین (س.آ.بئش ) گؤلگه‌سی اولماییب. اونلارین روحلاری، یئردن، گؤیدن وجنّتدن ایسته‌دیكلری یئره گئدرلر. سئودیكلرینه و اؤزلرینه اینانیب باغلانانلارا دونیا و آخیرتده یاردیم ائدرلر. دوشمنلری هلاك ائدرلر. روحلاردان اووئیسیلیك یولو ایله باطینی فئیض گلیر. بو حیاتلاری سببیله اونلارین جسدلرینی تورپاق چوروتمز. اصلینده كفنلری ده اولدوغو كیمی قالیر. ابنی ابی دونیا (ر.ه) (م. 823)، ایمام مالیكدن (ر.ه) بیلدیریر: «مؤمینلرین روحلاری دیله‌دیكلری یئره گئدرلر. مؤمینلردن مقصد كامیل اولانلاردیر. حضرت الله اونلارین جسدلرینه روح قوتی وئریر. قبرلرینده ناماز زقیلارلار، ذكر ائدرلر، «الله، هر سلام وئریلدیكجه روحومو بدنیمه گئری قایتاریر» دئمك، «روحومون بدنیم اوزرینده‌كی تللوقونو علاقه‌سینی داوام ائدر» دئمكدیر. یوخسا بعضیلری‌نین زنن ائتدیگی كیمی هر سلام وئردیكجه روحو سعادت جاواب وئریر، سونرا قبز اولونور» دئمك دئییلدیر.