قادین ایشله‌مه‌لیدیرمی؟
قادی‌نین ایشله‌مه‌سی و یا ایشله‌مه‌مه‌سی مسئله‌سی یالنیز موسلمانلارین موزاكیره اوبیئكتینه داخیل اولان بیر مسئله دئییل. ایسلام دینینین شرطلرینی و یا قایدالارینی اعتراف ائتمه‌ین خالقلار و جمعیتلر بئله، قادی‌نین نئجه ایشله‌مه‌سی حاقیندا همیشه دانیشیبلار.
هر بیر جمعیت و تشكیلات موختلیف فیكیر و ریلرله دانیشیب. البته ایسلام دینینی قبول ائدنلر قادی‌نین ایشله‌مه‌سی حاقیندا چوخ یازیلار اوخوموش، چوخلارینی دا اوخشار مؤوضولار سایاراق آرتیق بو جور مؤوضولارا فیكیر وئرمه‌مه‌یه قرار وئرمیشلر.
بیز قادی‌نین ایشله‌مه‌سی باره‌ده دئییلنلرین، یازیلانلارین اكثریتی ایله راضیییق و ریلرین دوزگون اولدوغونو قبول ائدیریك. هر بیر یارادیلانین موختلیف وظیفه‌سی اولدوغو كیمی، كیشی ایله قادی‌نین دا وظیفه‌لری موختلیفدیر. بو باخیمدان بیر چوخ فیكیر بیلدیرنلر قادی‌نین داها چوخ ائوده اوتوروب لازیمی ایشلرله مشغول اولماسینی اویغون گؤروبلر. دوزدور، قادی‌نین ائو شرایطینی یاخشیلاشدیرماسی، كیشییه لازیم اولان احتیاجلاری اؤده‌مه‌سی، اوشاقلارینی تربییه ائتمه‌سی و سایره كیمی ایشلر چوخ بَیه‌نیلیر. همچی‌نین، قادی‌نین كیشیدن هم دوشونجه هم ده فیزیكی باخیمدان فرقلی اولماسینی دا قبول ائتمه‌لیگیك. آنجاق مؤوضویا داها رئال و آكتوال اولاراق باخساق، بیز بیلدیریلن فیكیر و ریلرله قادینلارین منزیلدن چیخیب ایشله‌مه‌سی‌نین قارشیسینی آلا بیلمریك. معاصر دؤورده ائله ایشلر و ایختیساسلار وار كی، اونلار محض قادینلارا خاس اولمالیدیر، بورادا كیشی‌نین ایشله‌مه‌سی هئچ ده اویغون ساییلمیر.
اگر بیز قادی‌نین ائودن چیخماماسی رگی ایله حؤكم وئرسك، اوندا همین ایشلری كیشیلرین گؤرمه‌سینه راضیلیق وئره‌جییكمی؟! مثلا، دوغوم ائولرینده، قادین مصلحتخانالاریندا، قیزلار اوچون تدریس موسسیسه‌لرینده كیشیلرین اولماسی نه قدر اویغوندور؟ حتی بعضی باشقا موسسیسه و شیركتلرده، قادینلارین مراجعت ائتدیگی یئرلرده كیشیلرین اولماسی نه درجه‌ده بَیه‌نیلیر؟ تسووور ائدین كی، قادین پالتارلاری ساتیلان بیر دوكانا قادینلاریمیزدان بیری گئدیب هر هانسی بیر پالتار آلماق ایسته‌ییر، بو پالتارین فورماسی و اؤلچوسو باره‌ده، ساتیجی كیشی ایلمی مصلحتلشمه‌لیدیر؟! بس یاخشی آلت گئییمی آلماق ایسته‌یركن؟! دئیه‌جكسینیز كی، پروبلئم دئییل، من گئدیب اؤز یولداشیما، آناما و یا باجیما آلت گئییمی آلارام، تكی او، ائوده اوتورسون، هه؟! بانك، تلفون، پوچت، كیتابخانا و سایره كیمی موشتری خیدمتلری اولان شیركتلرده مراجعت ائدن قادینلارلا كیملر علاقه باغلامالیدیر؟ بو جور حاللاری چوخ سایماق اولار، اما گلین مؤوضودان قاچمایاق.
البته، ظریف جینسین نماینده‌لری بیزیم ضعیف یئریمیزدیر دئیه بو جور مؤوضولارا حساس یاناشیریق، ایرادلاریمیزی تئز بیلدیریریك، ائموسیوناللیغیمیزی ایداره ائتمكده چتینلیك چكیریك. اما آكتوال و رئال بیر شئیی دوزگون فورمادا فیكیرلشه بیلسك، یقین كی، حل یوللارینی دا تئزلیكله تاپماق اولار.
قادی‌نین ائودن چیخماسی، باشقا یئرده ایشله‌مه‌سی مؤوضوسونا توخونولان كیمی همیشه بونون منفی طرفلری قئید اولونور. حال‌بوكی همین منفی طرفلری ایمكان دایره‌سینده یوخ ائتمك بضا مومكوندور، عینی زاماندا موسبت طرفلری ده اونوتماق اولماز. قادی‌نین ایشله‌مه‌مه‌یینی اوستون توتانلار اوشاقلارین تربییه‌سی ایله مشغول اولماسینی، قادی‌نین اؤزونه آرتیق اذیتی وئرمه‌سینی، كیشیسینه وئردیگی اذیتی، جمعیتده تؤرتدیگی فسادلاری و سایرینی اساس گتیریرلر
یوخاریدا سادالانانلار داها قیسا، لاكونیك اولاراق قئید اولونوب. بئله كی بو سادالانانلارین تیمسالیندا بیر چوخ باشقا مثلای ده قئید ائتمك مومكوندور. آنجاق مسئله‌یه تكجه تنقیدی یؤندن یاناشماساق، بعضی پروبلئملری حل ائده بیلریك. یئنی دوغولموش اوشاغین آناسینا ایشدن ایجازه وئررلرسه، او، 2 ایل اوشاغی‌نین یانیندا اولا بیلر. اوندان سونرا اوشاق باغچالاری‌نین خیدمتیندن ایستیفاده ائده‌رك آنا آخشاملار دا اوشاقلاری‌نین تربییه‌سی ایله مشغول اولا بیلر. البته اوشاغین دایم آنانین یانیندا اولماسی داها دوزگوندور، اما بضا او آنایا جمعیتده ده احتیاج وار، آخی اونون وظیفه‌سینی عوضله‌ین بیریسینی تاپماق چتیندیر.
بلی، قادین هم ائو ایشلری‌نین قئیدینه قالماق، هم اوشاقلارین تربییه‌سی هم ده سحردن آخشاما كیمی ایشله‌مك اذیتینی چكیر. بیر طرفدن ده بیر چوخ ایشه باشی قاریشان قادین حیات یولداشینا او قدر دقت گؤستره بیلمیر. آنجاق ایشله‌مك ایسته‌ین و وظیفه‌سینی درك ائدن قادین بونلاری ایداره ائتمیی باجارمالیدیر، اگر ائده بیلمیرسه، او زامان ائوده اوتورماسی داها مصلحتدیر. استثنالار ایسه همیشه مؤوجود اولاجاقدیر.
اساساً قادی‌نین جمعیت آراسینا چیخماسی، كیشیلر ایله بیر یئرده اولماسی، اونلارا قاینیییب-قاریشماسی و اونلارلا بیرگه ایش گؤرمه‌سی اساس پروبلئمدیر. بو یؤنده ایسه قادین چالیشیب عكس جینسین نماینده‌سی ایله سیخ علاقه‌ده اولمایان، بیر اوتاقدا تكلیكده قالمایان بیر یئرده چالیشمالیدیر. چوخ شئیلر قادی‌نین اؤزوندن ده آسیلیدیر. قلبینده رببی‌نین تقواسی اولان، دایم رببینی یاد ائدن و رببی‌نین اونو نظارت ائتدیگینی حیسس ائدن، شریعتین بویوردوغو كیمی گئیینیب ائودن چیخان، یالنیز اؤز ایشی ایله مشغول اولان، لازیمسیز ایشلرده و صؤحبتلرده ایشتیراك ائتمه‌ین قادین دایم قوروناجاقدیر! او قادین جمعیتده بیر فساد تؤرتمه‌یه‌جكدیر و اطرافینداكیلار دا اونا حؤرمتله یاناشاجاقلار. بو زامان هم اؤزو راحت اولاجاق هم ده رببی اوندان راضی قالاجاقدیر. یئنه دئییریك: استثنالار همیشه مؤوجوددور.
آنجاق، گلین، بو مؤوضویا باشقا بیر یؤندن - موسبتلر یؤندن باخاق:
قادینلارین ایشله‌مه‌سی داها چوخ اویغون اولان یئرلرده قادینلارین اولماسی اساساً جمعیتده راحتلیق یارادیر. مكتبده قیزینا درس كئچن، اونا علمی اؤیره‌دن شخصین قادین اولدوغونو بیلدیكده آتا راحتلیق تاپیر. قیز ایسه قادینلار و قیزلارلا داها گؤزل اونسیت یارادیر و عكس جینسین نماینده‌سیندن چكینمك و یا ترددود ائتمك سیخینتیلاری یاشامیر. كیتابخانادا ایشله‌ینلرین قادینلاردان اولماسی دا قیزلارا لازیمی كیتابلارین، ادبیاتین، موختلیف مؤوضولارا دایر معلوماتلارین الده ائدیلمه‌سینده راحتلیقلا همین قادینلارا مراجعت ائتمه‌لرینه ایمكان وئریر. دوغوم ائوینده یالنیز قادینلارین ایشله‌مه‌سینی بیلن ار، آتا و یا قارداش بونونلا راحت اولور. داخیلی و خاریجی پروبلئملرین حلینده قادین دا كیشییه كؤمك ائدیر. خاریجی پروبلئملردن و وضعیتدن خبری اولمایان قادین حیات یولداشینی بضا آنلامیر. ایش پروبلئملری، ایشین اذیتی و ایشله‌دیگی یئرده اوزلشدیگی چتینلیكلره گؤره قادین ارینین چتینلیكلرینی آنلاییر، اونا بیر چوخ شئیلرده گذشته گئدیر. سوسیال و مادی یؤندن قادین ائوینه و ارینه كؤمكلیك ائتمیش اولور. عینی زاماندا ایشله‌میی باجاران، جمعیت آراسینا چیخا بیلن، ائوینی و اؤزونو ایداره ائده بیلن قادین بوشانارسا بئله، پروبلئملرله آز اوزلشیر، چیخیش یوللاری تاپماقدا چوخ دا چتینلیك تاپمیر. اوشاقلاری بیر آز بؤیوموش، مكتبه گئدن اوشاقلارین آنالاری گونلری‌نین بیر حیصه‌سینی بوش كئچیرمه‌مك اوچون ایشله‌مه‌لیدیرلر.
بوتون سادالانانلارا باخمایاراق، همیشه استثنالار اولاجاقدیر. قادی‌نین آزماسی‌نین قارشیسینی آلماق، جمعیتده خلل تؤرتمه‌مه‌سی، عائله‌یه و اینسانین اؤزونه راحتلیق وئرمه‌سی اوچون چوخ واخت قادی‌نین ائوده ایشله‌مه‌سی و ائوده قالماسی قرارینی وئریرلر. بضا قادینا ائوده ده ایش تاپشیرماق اولار. بو زامان كیشی اؤز ایشلری‌نین آز بیر حیصه‌سینی ده اولسا قادینا باشا سالیب اونا تاپشیرا بیلر. ائله ایشلر ده واردیر كی، قادین اونلاری ائو شرایطینده ده گؤره بیلر، آخی دؤوروموزده اینتئرنئت و تلفون بیر چوخ ایشی حل ائدیر.
قادی‌نین ایشله‌مه‌سی پروبلئمینی والیدئینلر ائله اوشاق واختیندان اؤولادلارینا اؤیره‌ده بیلر و بو مثلای حل ائده بیلرلر. بونون اوچون قیزین دوزگون ایختیساس سئچمه‌سی، جمعیتده قادینا احتیاج دویولان وظیفه‌نین منیمسنمه‌سی گله‌جكده عائله پروبلئملری‌نین قارشیسینی آلار و بیر چوخ موباهیسه‌یه سون قویا بیلر.
سوندا قیسا دا اولسا قئید ائتمك ایسته‌ییریك كی، بو مؤوضو حاقیندا داها اطرافلی دانیشماق مومكوندور. عائله‌دكی وضعیتدن، جمعیتده‌كی حاللاردان و سایر كیمی سببلردن آسیلی اولاراق بو مثلای داها گئنیش موزاكیره ائتمك اولار. اما قادی‌نین ایشله‌مه‌سینه، جمعیت آراسینا چیخماسینا راضیلیق وئریریكسه، اونون كیشیدن فرقلی بعضی شرطلری موطلق اولمالیدیر. ایشین و وظیفه‌نین قادی‌نین قادینلیغینا اویغون اولماسی، كیشیلرله چوخ سیخ علاقه‌ده و تكلیكده اولماماسی، اوشاقلاری‌نین تربییه‌سینه پیس تأثیر ائتمه‌مه‌سی، ارینی حقوقلاریندان محروم ائتمه‌مه‌سی، حمایه‌سینده اولدوغو شخصدن (آتادان، قارداشدان، اردن و س.) ایجازه آلماسی، ایش یئری‌نین ایسلامین بَینمه‌دیگی حاللارلا "دولو” اولماماسی (اینسانلارین مدنیتسیز اونسیتی، ناتمیزلیك، اخلاقسیزلیق و س.)، قادی‌نین شریعتین قایدالارینا اویغون ائودن چیخماسی موطلق شرطلردندیر.
