پئیغمبریمیزین (ص) توككولو
قۇراندا پئیغمبریمیز (س) حاقیندا بحث ائدیلن حادثهلرده اوْنون توككولو و اللها نئجه تسلیم اوْلدوغو چوْخ آیدین طرزده گؤرونور. مثلا، پئیغمبریمیزین (س) مككهدن چێخاندان سوْنرا یوْلداشی ایله بیرلیكده گیزلندیگی بیر ماغاراداكی سؤزلری توككولونون ان گؤزل نۆمونهلریندن بیریدیر. آیهده بئله بیلدیریلیر:
«اگر سیز اوْنا كؤمك ائتمهسهنیز، الله اوْنا كؤمك گؤسترمیش اوْلار. نئجه كی، كافیرلر اوْنو (مككهدن) ایكی نفردن بیری اوْلاراق چێخارتدیقلاری، هر ایكیسی ماغارادا اوْلدوغو و اؤز دوْستونا: "قم یئمه، الله بیزیملهدیر!" - دئدیگی زامان گؤسترمیشدی. اوْ واخت الله اوْنا بیر آرخایینلیق نا-زیل ائتمیش، اوْنو سیزین گؤرمهدیگینیز عسگرلرله مۆدافعه ائتمیش، اینكار ائدنلرین سؤزونو آلچالتمیشدی. یالنیز اللهین سؤزو اۇجادیر. الله یئنیلمز قۆوت، حیكمت صاحبیدیر!» («تؤوبه» سۇرهسی، 40).
پئیغمبریمیز (س) هانسی شرایطده و وضعیتده اوْلماسیندان آسیلی اوْلمایاراق،
همیشه اللها تسلیم اوْلموش، اوْنون یاراتدیغی هر شئیده خئییر و گؤزللیك اوْلدوغونو بیلمیشدیر. قۇراندا پئیغمبریمیزه (س) خالقینا سؤیلهمهسی بیلدیریلن بۇ سؤزلر ده همین توككولون بیر نۆمونهسیدیر:
«سنه بیر یاخشیلیق نصیب اوْلسا، اوْنلارین حالی پیس اوْلار. سنه بیر مۆسیبت اۆز وئرسه: "بیز تدبیریمیزی قاباقجادان گؤرموشوك!" - دئیر و سئوینجك حالدا دؤنوب گئدرلر. دئ: "اللهین بیزیم اۆچون یازدیغیندان باشقا بیزه هئچ بیر شئی اۆز وئرمز. اوْ بیزیم ایختییار صاحبیمیزدیر. بۇنا گؤره ده مؤمینلر یالنیز اللها توككول ائتسینلر!"» («تؤوبه» سۇرهسی، 50-51).
پئیغمبریمیز (س) توككولو ایله بۆتون مۆسلمانلارا نۆمونه اوْلموش و اینسانین اللهدان گلن هر هانسی بیر شئیی دیَیشدیرمهیه گۆجونون چاتمایاجاغینی بئله خاتیرلاتمیشدیر:
«بیر نفسه تقدیر ائدیلن شئی مۆطلق اوْلور».
«بیر شئی ایستهینده اللهدان ایسته. یاردیم طلب ائدهجكسنسه، اللهدان یاردیم گؤزله. چۆنكی بندهلر اللهین یازمادیغی بیر مسئلهده سنه خئییر وئرمك اۆچون بیر یئره یێغیشسالار، بۇ خئیری عمله گتیرمهیه گۆجلری چاتماز. اللهین یازمادیغی بیر ضرری سنه وئرمك اۆچون بیرلیكده ایش گؤرسهلر، بۇنا دا مۆوففق اوْلا بیلمزلر».
پئیغمبریمیزین (س) سۆننهسینه تابع اوْلان مؤمینلر ده مۆسیبت كیمی گؤرونن حادثهلری اوْنون كیمی توككولله قارشیلامالی، هر شئیده خئییر و گؤزللیك اوْلدوغونا ایمان گتیرمهلیدیرلر. بۇنو دا یاددان چێخارماماق لازیمدیر كی، اللهین ان تقوالی بندهلریندن بیری اوْلان پئیغمبریمیز هز.محمّد (س) چوْخ بؤیوك چتینلیكلرله و شدّتلی حادثهلرله سێنانمیشدیر.
هر شئیدن اول تبلیغات آپاردیغی خالقین آراسیندا اوْنا هر جۆر چتینلیك تؤرتمهیه حاضیر اوْلان آداملار وار ایدی: ایكیوزلو داوراناراق پئیغمبریمیزه (س) تله قۇرماغا چالیشانلار، دده-بابالارینین دینینی دیَیشدیرمیی قبول ائتمهین مۆشریكلر، پئیغمبردن اؤز نفسلرینه اۇیغون آیه گتیرمهلرینی ایستهینلر، پئیغمبریمیزی (س) اؤلدورمك، سۆرگون ائتمك و یا حبس ائتمك آرزوسوندا اوْلانلار و داها بیر چوْخلاری داواملی اوْلاراق پئیغمبریمیزه (س) چتینلیك تؤرتمهیه چالیشمیشدیلار.
پئیغمبریمیز (س) اینكار ائدنلرین بۇ جۆر داورانیشلارینا همیشه سبیر ائتمیش، بؤیوك قطعیتله اللهین دینینی تبلیغ ائتمیش و مۆسلمانلاری تهلوكهلردن قوْرویاراق اوْنلاری قۇرانلا تربییلندیرمیشدیر. اوْنون بۇ عزمكارلیغینین، نایلیتینین و جسارتینین اساسیندا اللها اوْلان گۆجلو ایمانی، توككولو و تسلیمیتی دایانیر. پئیغمبریمیز (س) ماغارادا اوْلدوغو كیمی هر وضعیتده اللهین اوْنونلا بیرلیكده اوْلدوغونو بیلمیش، هر حادثهنی اللهین یاراتدیغینا و رببیمیزین هر شئیی ان گؤزل و ان خئییرلی طرزده نتیجلندیرهجهیینه ایمان گتیرمیشدیر. پئیغمبریمیزین (س) بۇ حدیسی اوْنون هر شئیده خئییر گؤرن توككولونه مثالدیر:
«اینانان اینسانین وضعیتی نه درجه حئیرتامیزدیر. چۆنكی هر ایشی اوْنون اۆچون خئییردیر. بۇ وضعیت تكجه مؤمینه مخصوصدور، باشقاسینا دئییل. اوْنا راضی قالاجاغی بیر شئی گلسه، شۆكور ائدر. بۇ خئییردیر. بیر زیان گلسه، سبیر ائدر. بۇ دا خئییردیر».
پئیغمبریمیز بۇ اینامی ایله حادثهلر قارشیسیندا الیندن گلن بۆتون سیلری گؤسترمیش، آنجاق نتیجهنین همیشه اللها عاید اوْلدوغونو بیلهرك اوْنا آرخالانیب گۆونمیشدیر. الله اوْنون بۇ گؤزل توككولو قارشیسیندا اوْنو همیشه گۆجلو و مۆوففق ائتمیشدیر.
الله پئیغمبریمیزی (س) چتینلیك تؤرهدنلره قارشی توككول ائتمهسینی بیلدیرمیشدیر و پئیغمبریمیز (س) ده حیاتی بوْیونجا رببیمیزین بۇ امرینه اۇیغون اوْلاراق داورانمیشدیر. آیهده بئله بۇیورولور:
«اوْنلار: "اطاعت ائدیریك!" - دئییر، لاكین سنین یانیندان چێخیب گئتدیكلری زامان اوْنلارین بیر قیسمی دئدیگینین عكسینه فیكیرلشیر. الله اوْنلارین قارانلیقلاردا قۇردوقلارینی یازیر. سن اوْنلاردان اۆز چئویر و اللها توككول ائت! اللهین وكیل اوْلماسی كیفایت ائدر!» («نیسه» سۇرهسی، 81).
مؤوزو ایله باغلی باشقا بیر آیهده بئله بۇیورولور:
«اگر اوْنلار سنینله مۆباهیسه ائدرلرسه، بئله دئ: "من اؤزومو آردیمجا گلنلرله بیرلیكده اللها تسلیم ائتمیشم". كیتاب وئریلمیش شخصلره و ساوادسیزلارا دئ: "سیز ده تسلیم اوْلدونوزمو؟" اگر تسلیم اوْلارلارسا، دوْغرو یوْلا یؤنلمیش اوْلارلار، یوْخ، اگر اۆز دؤندررلرسه، سنین وظیفهن آنجاق (حاقی) تطبیق ائتمكدیر. الله، شۆبههسیز كی، بندهلرینی گؤرندیر!» («آلی-عمران» سۇرهسی، 20).
پئیغمبریمیز (س) ایسه توككول ائدنلرین نئجه قارشیلیق گؤرهجكلرینی بئله بیر مثاللا بیلدیرمیشدیر:
«سیز اللها حاقی ایله توككول ائتسهنیز، قۇشلار كیمی رۇزیلندیریلرسینیز. اوْنلار آج گئدر، توْخ قاییدارلار».
مؤمینلر اۆچون ان گؤزول نۆمونه پئیغمبریمیزین (س) سؤزلری و داورانیشلاریدیر. بۇنا گؤره ده هر هانسی بیر چتینلیكله، نفسینین خوْشلامادیغی بیر وضعیتله اۆزلشن هر مؤمین قۇران آیهلرینی، هر شئیی یارادانین الله اوْلدوغونو فیكیرلشهرك پئیغمبریمیزین توككولونو نۆمونه گؤتورمهلی، هر حادثهده اللهین یاراتدیغی طالعیه تسلیم اوْلدوغونو بیلدیرمهلیدیر.
