"حجّ عرفه‌دیر."

زیلهیججه‌نین دوققوزونجو گونو گونش، – او دا سنه شاهید اولاجاق، – دوغولدوقدان سونرا مریفتین بئشیگی ارافاتین یوللارینا دوشمه‌لیسن. مومكونسه او یوللارا پایی – پیادا دوش. آیاغی‌نین ایزی، پئیغمبرلرین آیاق ایزینه قاریشسین.

ارافاتا چیخاركن اؤزونو جنّتینی ایتیرمیش بیر آدم كیمی حیسس ائتمه‌لیسن. اونوتما، دوغولدوغوندا ترتمیز ایدین، صاف ایدین. یعنی كی، جنّت سن ایدین. اللها وئردیگین سؤزو سونرالار پوزدون. صافلیغین ایتدی. كیرلندین. پوزولدون. اؤزونه قارشی یادلاشدین. حقیقته قارشی یادلاشدین. اللها و اشیایا قارشی یادلاشدین.

بو یادلاشما سنی اؤزونه قارشی داوالی بیرینه چئویردی. اؤزونله هئچ باریشیق اولا بیلمه‌دین. سنین اوچون گله‌جك ناراحات، كئچمیش حوزنلو ایدی. امینلیگینی و آزادلیغینی ایتیردین.

بونلاری ایتیرن قورخونج بیر دیَر ایتكیسینه مروز قالار. اعتراف ائت كی، سن ده ائله اولدون. دیَرلرین آلت-اوست اولدو. آرتیق سنین گؤزونده دیَرسیز اولان قیمتلی اولانلا، آلچاق اولان اوجا اولانلا، كئچیجی اولان قالیجی اولانلا، یالان اولان گئرچك اولانلا یئر دیَیشدیردی. دونیانی الده ائتمك اوچون آخیرتی وئردین. اِحتیراسینا صادق قالماق اوچون عشقینه خیانت ائتدین. اینستینكتلری‌نین دویومسوز سئلینه قاپیلیب اؤزونه پیسلیك ائتدین. منلیگینی راضی ائتمك اوچون اللهی ناراضی ائتدین.

بوتون بونلاردان سونرا بیر ویرانه كیمی گلیب دایاندین ارافات تپه‌لری‌نین/مریفت تپه‌لری‌نین اتكلرینده.

الله دا سندن محض بونو گؤزله‌ییردی. گوناه ایشله‌مه‌مه‌یینی دئییل، تؤوبه ائتمه‌نی گؤزله‌ییردی. موكممللشمه‌یینی دئییل، كامیل اولماماغینی اعتراف ائتمه‌یینی گؤزله‌ییردی. اومید كسمه‌یینی دئییل، آستاناسینا باش قویوب یاش تؤكمه‌یینی گؤزله‌ییردی.

سؤزون مغزی، ملكلشمه‌یینی دئییل، "اینسان" اولماغینی گؤزله‌ییردی.

هر شئیدن ده باشقا اؤز اؤزونله، یادلاشدیغین حقیقتله یئنیدن تانیش اولماغینی، فطرتینله، ویجدانینلا تكرار گؤروشمه‌یینی گؤزله‌ییردی.

چونكی، بورا ارافاتدیر. ارافات، تانیماق معناسینی وئرن "مریفت" مصدریندن تؤره‌دیلمیش بیر آددیر. بیلدیگین و ایستیفاده ائتدیگین عاریف، مریفت، ایرفان، مشهور عینی معنانی وئرن سؤزلردیر. مریفت، بیلمكدن اوستون بیر شئیدیر. هر مریفت بیلمیی ده اِحتیوا ائدیر. مریفت بیر شئیین اؤزونو تانیماق، سیرّینه چاتماق، اصلینه واقیف اولماقدیر. اشیانی و وارلیغی اولدوغو كیمی قاورایا بیلمكدیر... محض بودور مریفت. عالملره رحمت حضرتی محمّد، اونا گؤره تئز-تئز بئله دعا ائدردی:

ایلاهی! ارینعل-اشیاه كاهی!

["اللهیم! منه اشیانی اولدوغو كیمی، اؤز حقیقتی ایله گؤستر!"]

محض بو آندا اوزرینده اولدوغون ارافات، مریفت یئریدیر. آدم، اؤز حقیقتینی، عاجیزلیگینی، باجاریقسیزلیغینی، حدلرینی اورادا تانیدی. آدم، ارافاتدا آدام اولدو.

سن ده آدم‌اوغلوسان و اؤزونله تانیش اولماغا گلدین. حیكمتین ان اسكیلمز دوستورودور: اؤزونو تانییان ربّینی تانییار. اگر اؤزونو تانیسان، ربّینی ده تانییاجاقسان. ساده‌جه ربّینی دئییل اشیانی، اینسانی، دوستو، دوشمنی، اوجانی، آلچاغی، قالیجینی، كئچیجینی تانییاجاقسان.

اؤزونله تانیش – بیلیش اولمادان نه ائده بیلرسن كی؟

سرحدلرینی، ایمكانینی، ایمكانسیزلیغینی یعنی حدآینی و حدودونو بیلمه‌دن ائده‌جه‌یین هر ایشی یوزونه، گؤزونه بولاشدیرماغین قاچینیلمازدیر.

تانیش اولدوم دئدیكلریندن ایللر سونرا خیانت گؤردویونو، اورگی‌نین قبیریستانلیغا دؤندویونو، ان آغیر آجیلاری ان یاخی‌نیندا اولانلاردان چكدیگینی سؤیله‌ییرسنسه، دئمه‌لی سنین تانیماق و تانیش اولماقلا علاقه دار جدی بیر پروبلئمین وار. باخ اصل فورصتدیر. ایندی "تانیماقلا" تانیش اولا بیلرسن. چونكی بو تورپاقلار، اوزرینده دایانان عاریفه، مدنیّتی اؤیره‌دن مریفت دیاری ارافاتدیر.

ارافات یالنیز تانیش اولما یئری دئییل، عینی زاماندا هم ده گؤروشمه یئریدیر: حوّانیزلا، حوّالارینیزلا. حوّا یالنیز بیر حیات یولداشی دئییل بیر جان یولداشی، بیر یول یولداشی، بیر داوا قارداشی، بیر اورك دوستودور. ایتیردیگینیز نه قدر اورگی، – باشدا اؤز اورگینیز اولماقلا، – ارافاتدا تاپارسینیز. حوّا سیزی احاطه‌‌ ائدن دوستلارینیز، موحیطینیزدیر. موحیط؛ یعنی هم جهنّمینیز، هم جنّتینیز.

‘وقفه‌یه دایانماق'

وقفه اونسوز دا "دوروش" دئمكدیر. بو حالدا "وقفه‌یه دایانماق" ایفاده‌سی سهو دئییلمی؟ خئیر، دئییل. عكسینه وقفه‌یه دایانماق ایفاده‌سی حادثه‌‌نین اؤزونه دقت چكن چوخ معنالی بیر ایفاده‌دیر.

چونكی، وقفه‌یه دایانماق، "دوروش باره‌سینده دوشونمك"، "دوروش باره‌سینده تفكّور ائتمك" دئمكدیر. دوروش، یعنی سیزین فرد اولاراق دوروشونوز، هارادا دوردوغونوز، نَیه قارشی دوردوغونوز، نَیین و كیمین یانیندا دوردوغونوز، نئجه دوردوغونوز، نه اوچون دوردوغونوز؟

وقفه هر كسین اؤز دوروشونا نظارت ائتمه‌سیدیر. اوّل فردی و شخصی دوروشونا. اینسان اؤزونه قارشی هارادا دایانیب؟ اورگی‌نین یانیندامی، حیسسلری‌نین یانیندامی؟ عاغیلی‌نین یانیندامی، اینستینكتلری‌نین یانیندامی؟ ایمانی‌نین یانیندامی، شیطانین یانیندامی؟ فطرتی‌نین یاخی‌نیندامی، اوزاغیندامی؟

داها دوغروسو حقیقتاً بیر یئرده دایانیرمی؟ یوخسا باشی بوش بوراخیلمیش، ایستیقامتینی ایتیرمیش، سوكانی قیریلمیش، فیرتینایا دوشموش بیر گمی كیمی، اورادان اورایا چیرپیلیب پارچالانماغیمی گؤزله‌ییر؟

بیر یئرده دایانیرسا، نه اوچون اورادا دایانیر؟ دایاندیغی یئری اؤزومو سئچیب، یوخسا كیملرسه تلقین ائدیب؟ تصادوفاًمی اورادا دایانیب، شعورلو اولاراقمی؟ یعنی، دایاندیغی یئره بلددیرمی؟

بیر ده اینسانین اجتماعی دوروشو وار: باشقالارینا قارشی دوروشو نئجه‌دیر؟ یولداشینا، دوستونا، عائله‌‌سینه، جمعیّتینه قارشی هارادا یئر آلیب؟ اجتماعی و سیاسی حادثه‌‌لرده هارادا، كیملره قارشی، كیملرین یانیندا دایانیر؟

مثلا ایبراهیمله بیرلیكده بوته و بوتچولره قارشی دایانیب، یا ایبراهیمه قارشی بوتچولرین یانیندامی؟ قورآنداكی ایفاده‌سییله شیطانا قارشی "اللهین هیزبییله"می دایانیب، یا اللها قارشی "شیطانین هیزبییله"می؟ ظالیملارین و تاغوتلارین صافیندا دایانیب، یوخسا مظلوملارین و ازیلنلرین صافیندا؟

ارافاتداكی بو دوروش ایكی یئرده بیر ده تكرارلاناجاق. بیری مشاریلهارامین اولدوغو موزده‌لیفه‌ده، دیگری مینادا. موزده‌لیفه‌دكی دوروش، كبه‌نین اتكلرینده اللهین حضورونا چاتمامیشدان اوّلكی ایكینجی تمیزلنمه مكانیدیر. مینا ایسه شیطانی اینستینكتلرله حِسابلاشیب، اللهین حضورونا موقاویله یئنی‌له‌مك اوچون ترتمیز، باغلانتیسیز، قئید – شرطسیز چاتماق اوچون سون تمیزلنمه یئریدیر. ارافاتدا اؤزونوزله تانیش اولدونوز، مریفته یوكسه‌لیب حدآینیزین عاریفی اولدونوزسا، ایندی ائدیله‌جك یئگانه شئی قالیب: دعا...

دعا...

"حج ارفه‌دیر." (تیرمیزی 5/214، 2975)

زیلهیججه‌نین دوققوزونجو گونو گونش، – او دا سنه شاهید اولاجاق، – دوغولدوقدان سونرا مریفتین بئشیگی ارافاتین یوللارینا دوشمه‌لیسن. مومكونسه او یوللارا پایی – پییادا دوش. آیاغی‌نین ایزی، پئیغمبرلرین آیاق ایزینه قاریشسین.

ارافاتا چیخاركن اؤزونو جنّتینی ایتیرمیش بیر آدم كیمی حیسس ائتمه‌لیسن. اونوتما، دوغولدوغوندا ترتمیز ایدین، صاف ایدین. یعنی كی، جنّت سن ایدین. اللها وئردیگین سؤزو سونرالار پوزدون. صافلیغین ایتدی. كیرلندین. پوزولدون. اؤزونه قارشی یادلاشدین. حقیقته قارشی یادلاشدین. اللها و اشیایا قارشی یادلاشدین.

بو یادلاشما سنی اؤزونه قارشی داوالی بیرینه چئویردی. اؤزونله هئچ باریشیق اولا بیلمه‌دین. سنین اوچون گله‌جك ناراحات، كئچمیش هوزنلو ایدی. امینلیگینی و آزادلیغینی ایتیردین.

بونلاری ایتیرن قورخونج بیر دیَر ایتكیسینه مروز قالار. اعتراف ائت كی، سن ده ائله اولدون. دیَرلرین آلت-اوست اولدو. آرتیق سنین گؤزونده دیَرسیز اولان قییمتلی اولانلا، آلچاق اولان اوجا اولانلا، كئچیجی اولان قالیجی اولانلا، یالان اولان گئرچك اولانلا یئر دیَیشدیردی. دونیانی الده ائتمك اوچون آخیرتی وئردین. ائهتیراسینا صادق قالماق اوچون عشقینه خیانت ائتدین. اینستینكتلری‌نین دویومسوز سئلینه قاپیلیب اؤزونه پیسلیك ائتدین. منلیگینی راضی ائتمك اوچون اللهی نارازی ائتدین.

بوتون بونلاردان سونرا بیر ویرانه كیمی گلیب دایاندین ارافات تپه‌لری‌نین/مریفت تپه‌لری‌نین اتكلرینده.

الله دا سندن محض بونو گؤزله‌ییردی. گوناه ایشله‌مه‌مه‌یینی دئییل، تؤوبه ائتمه‌نی گؤزله‌ییردی. موكممللشمه‌یینی دئییل، كامیل اولماماغینی اعتراف ائتمه‌یینی گؤزله‌ییردی. اومید كسمه‌یینی دئییل، آستاناسینا باش قویوب یاش تؤكمه‌یینی گؤزله‌ییردی.

سؤزون مغزی، ملكلشمه‌یینی دئییل، "اینسان" اولماغینی گؤزله‌ییردی.

هر شئیدن ده باشقا اؤز اؤزونله، یادلاشدیغین حقیقتله یئنیدن تانیش اولماغینی، فطرتینله، ویجدانینلا تكرار گؤروشمه‌یینی گؤزله‌ییردی.

چونكی، بورا ارافاتدیر. ارافات، تانیماق معناسینی وئرن "مریفت" مصدریندن تؤره‌دیلمیش بیر آددیر. بیلدیگین و ایستیفاده ائتدیگین عاریف، مریفت، ایرفان، مشهور عینی معنانی وئرن سؤزلردیر. مریفت، بیلمكدن اوستون بیر شئیدیر. هر مریفت بیلمیی ده ائهتیوا ائدیر. مریفت بیر شئیین اؤزونو تانیماق، سیررینه چاتماق، اصلینه واقیف اولماقدیر. اشیانی و وارلیغی اولدوغو كیمی قاورایا بیلمكدیر... محض بودور مریفت. عالملره رحمت حضرتی محمّد، اونا گؤره تئز-تئز بئله دعا ائدردی:

ایلاهی! ارینعل-اشیاه كاهی!

["اللهیم! منه اشیانی اولدوغو كیمی، اؤز حقیقتی ایله گؤستر!"]

محض بو آندا اوزرینده اولدوغون ارافات، مریفت یئریدیر. آدم، اؤز حقیقتینی، عاجیزلیگینی، باجاریقسیزلیغینی، هدلرینی اورادا تانیدی. آدم، ارافاتدا آدام اولدو.

سن ده آدموغلوسان و اؤزونله تانیش اولماغا گلدین. حیكمتین ان اسكیلمز دوستورودور: اؤزونو تانییان رببینی تانییار. اگر اؤزونو تانیسان، رببینی ده تانییاجاقسان. ساده‌جه رببینی دئییل اشیانی، اینسانی، دوستو، دوشمنی، اوجانی، آلچاغی، قالیجینی، كئچیجینی تانییاجاقسان.

اؤزونله تانیش – بیلیش اولمادان نه ائده بیلرسن كی؟

سرحدلرینی، ایمكانینی، ایمكانسیزلیغینی یعنی هددینی و حدودونو بیلمه‌دن ائده‌جه‌یین هر ایشی یوزونه، گؤزونه بولاشدیرماغین قاچینیلمازدیر.

تانیش اولدوم دئدیكلریندن ایللر سونرا خیانت گؤردویونو، اورگی‌نین قبیریستانلیغا دؤندویونو، ان آغیر آجیلاری ان یاخی‌نیندا اولانلاردان چكدیگینی سؤیله‌ییرسنسه، دئمه‌لی سنین تانیماق و تانیش اولماقلا علاقه دار جدی بیر پروبلئمین وار. باخ اصل فورصتدیر. ایندی "تانیماقلا" تانیش اولا بیلرسن. چونكی بو تورپاقلار، اوزرینده دایانان عاریفه، مدنیتی اؤیره‌دن مریفت دییاری ارافاتدیر.

ارافات یالنیز تانیش اولما یئری دئییل، عینی زاماندا هم ده گؤروشمه یئریدیر: هووانیزلا، هووالارینیزلا. هووا یالنیز بیر حیات یولداشی دئییل بیر جان یولداشی، بیر یول یولداشی، بیر داوا قارداشی، بیر اورك دوستودور. ایتیردیگینیز نه قدر اورگی، – باشدا اؤز اورگینیز اولماقلا، – ارافاتدا تاپارسینیز. هووا سیزی احاطه‌‌ ائدن دوستلارینیز، موحیطینیزدیر. موحیط؛ یعنی هم جهنمینیز، هم جنّتینیز.

‘وقفه‌یه دایانماق'

وقفه اونسوز دا "دوروش" دئمكدیر. بو حالدا "وقفه‌یه دایانماق" ایفاده‌سی سهو دئییلمی؟ خئیر، دئییل. عكسینه وقفه‌یه دایانماق ایفاده‌سی حادثه‌‌نین اؤزونه دقت چكن چوخ معنالی بیر ایفاده‌دیر.

چونكی، وقفه‌یه دایانماق، "دوروش باره‌سینده دوشونمك"، "دوروش باره‌سینده تفككور ائتمك" دئمكدیر. دوروش، یعنی سیزین فرد اولاراق دوروشونوز، هارادا دوردوغونوز، نَیه قارشی دوردوغونوز، نَیین و كیمین یانیندا دوردوغونوز، نئجه دوردوغونوز، نه اوچون دوردوغونوز؟

وقفه هر كسین اؤز دوروشونا نظارت ائتمه‌سیدیر. اول فردی و شخصی دوروشونا. اینسان اؤزونه قارشی هارادا دایانیب؟ اورگی‌نین یانیندامی، حیسسلری‌نین یانیندامی؟ عاغیلی‌نین یانیندامی، اینستینكتلری‌نین یانیندامی؟ ایمانی‌نین یانیندامی، شیطانین یانیندامی؟ فطرتی‌نین یاخی‌نیندامی، اوزاغیندامی؟

داها دوغروسو حقیقتن بیر یئرده دایانیرمی؟ یوخسا باشی بوش بوراخیلمیش، ایستیقامتینی ایتیرمیش، سوكانی قیریلمیش، فیرتینایا دوشموش بیر گمی كیمی، اورادان اورایا چیرپیلیب پارچالانماغیمی گؤزله‌ییر؟

بیر یئرده دایانیرسا، نه اوچون اورادا دایانیر؟ دایاندیغی یئری اؤزومو سئچیب، یوخسا كیملرسه تلقین ائدیب؟ تصادفنمی اورادا دایانیب، شعورلو اولاراقمی؟ یعنی، دایاندیغی یئره بلددیرمی؟

بیر ده اینسانین اجتماعی دوروشو وار: باشقالارینا قارشی دوروشو نئجه‌دیر؟ یولداشینا، دوستونا، عائله‌‌سینه، جمعیتینه قارشی هارادا یئر آلیب؟ اجتماعی و سییاسی حادثه‌‌لرده هارادا، كیملره قارشی، كیملرین یانیندا دایانیر؟

مثلا ایبراهیمله بیرلیكده بوته و بوتچولره قارشی دایانیب، یا ایبراهیمه قارشی بوتچولرین یانیندامی؟ قورآنداكی ایفاده‌سییله شیطانا قارشی "اللهین هیزبییله"می دایانیب، یا اللها قارشی "شیطانین هیزبییله"می؟ ظالملارین و تاغوتلارین صافیندا دایانیب، یوخسا مظلوملارین و ازیلنلرین صافیندا؟

ارافاتداكی بو دوروش ایكی یئرده بیر ده تكرارلاناجاق. بیری مشاریلهارامین اولدوغو موزده‌لیفه‌ده، دیگری مینادا. موزده‌لیفه‌دكی دوروش، كبه‌نین اتكلرینده اللهین حضورونا چاتمامیشدان اولكی ایكینجی تمیزلنمه مكانیدیر. مینا ایسه شیطانی اینستینكتلرله حسابلاشیب، اللهین حضورونا موقاویله یئنیله‌مك اوچون ترتمیز، باغلانتیسیز، قئید – شرطسیز چاتماق اوچون سون تمیزلنمه یئریدیر. ارافاتدا اؤزونوزله تانیش اولدونوز، مریفته یوكسه‌لیب هددینیزین عاریفی اولدونوزسا، ایندی ائدیله‌جك یئگانه شئی قالیب: دعا...

دعا...