اوْسمان نۇری توْپباش
حضرتی پئیغمبر جهالت ایچینده قالمیش عربلرین اعتیمادینی اوْ درجه‌ده قازانمیشدی كی، آمانسیز دۆشمنی اوْلان ابو جهل دخی گۆنون بیرینده اوْنا دئمیشدیر:
– یا محمّد، من سنه “یالانچیسان” دئیه بیلمه‌رم، فقط بۇ گتیردیگین دعوتینی ایستمیرم!..
ان قددار دۆشمنلری ده بئله‌جه اوْنا اینانیر، گتیردیگی دینین حاق اوْلدوغونا شۆبهه ائتمیردیلر؛ ساده‌جه صیرف نفسانیتلری باخیمیندان ایناد گؤستریردیلر.
آیه‌ده اوْنون دعوتینی رد ائدنلرین بۇ آجیناجاقلی حالینا چوْخ گؤزل آیدینلیق گتیریلیر:
“وْنلارین سؤیله‌دیكلری‌نین، حقیقتن، سنی اینجیتمكده اوْلدوغونو بیلیریك. اصلینده، اوْنلار سنی یالانلامیرلار. فقط اوْ ظالیملار، آچیق-آشكار شكیلده اللهین (گؤندردیگی) آیه‌لری اینكار ائدیرلر” («انام» سۇره‌سی، 33).
628-جی ایلده پئرسلری (فارسلاری) مغلوب ائدن بیزانس ایمپئراتوْرو هئراكل مۆزففر قۆرورلا سۇرییادا اوْلدوغو زامان حضرتی پئیغمبرین (س) اوْنو ایسلاما دعوت ائدن مكتوبونو آلیر. ظفر پاریلتیلاری گؤزونو قاماشدیرمیش ایمپئراتوْر بۇ دعوته عصبیلشمیر، عكسینه، یئنی دینین نه اوْلدوغونو اؤیرنمك اۆچون پئیغمبرین همشریلریندن یانینا اینسانلار گتیریلمه‌سینی امر ائدیر. حضرتی پئیغمبرین (س) ان قددار دۆشمنی ابو سۆفیان دا بۇ زامان سۇرییایا تیجارته گلن مككه‌لیلرین آراسیندا ایدی. هیجرتین 6-جێ ایلی ایدی. بۇ زامان حضرتی پئیغمبرله قۇرئیش سۆله حالیندا ایدی.
مككه‌لی تاجیرلر هئراكلین آداملارینا هوسله قوْشولوب سارایا گئتدیلر. ایمپئراتوْر و آداملاری ایلیادا (بئیتول-مۆقدس) اوْنلاری گؤزله‌ییردیلر. احاطه‌سینده رۇمون آغساققاللاری دا اوْلان بیر مجلیسده هئراكل مككه‌لی تاجیرلری قبول ائتدی. بیر ترجومان چاغیرتدیردی. ترجومچی ایمپئراتوْرون سوْرغوسونو اوْنلارا چاتدیردی:
– “پئیغمبه‌رم” دئین اوْ ذاتا نسب جهتدن ان یاخین اوْلانینیز هانسینیزدیر؟
ابو سۆفیان:
– ان یاخینی منم! – دئدی.
هئراكل:
– اوْنو و یوْلداشلارینی یانیما گتیرین! من آنجاق اوْنونلا دانیشاجاغام، اما یوْلداشلاری یانیندا ایشتیراك ائتسینلر.
سوْنرا ترجومچییه دئدی:
– بۇنلارا سؤیله: اوْ شخصین باره‌سینده ابو سۆفیاندان بعضی شئیلر سوْروشاجاغام، هانسی نؤقطه‌ده یالان دئسه، درهال اعتراضلارینی بیلدیرسینلر.
ابو سۆفیان سوْنرالار كراللا آرالاریندا اوْلان سوْرغو و جاوابلاندیرمالاری بۇ شكیلده نقل ائتمیشدیر:
– ایچینیزده اوْنون نسبی نئجه‌دیر؟ – دئیه ایمپئراتوْر سوْروشور.
ابو سۆفیان:
– چوْخ بؤیوكدور!
– اجدادی ایچینده هئچ ملیك اوْلان اوْلموشدومو؟
– خئیر!
– سیزلردن هر هانسی بیرینیزین اوْندان اول پئیغمبرلیك ادعانیز واردیمی؟
– یوْخدو!
– اوْنا تابع اوْلانلار خالقین قاباقجیل كۆتله‌سیمی، یوْخسا آشاغی طبقه‌نین آداملاریدیر؟
– آشاغی طبقه‌نین اینسانلاری.
– اوْنا تابع اوْلانلارین سایی گئتدیكجه آرتیر، یوْخسا آزالیر؟
– آرتیر!
– اوْنا تابع اوْلوب دینینی قبول ائدن، لاكین سوْنرادان بَینمه‌ییب دؤننلر وارمی؟
– اصلا!
– بۇ دیَرلندیرمه‌نیزدن اول اوْنو هئچ یالانچیلیقدا اتهام ائتمیشدینیزمی؟
– خئیر!
– سؤزونه خیلاف اوْلدوغونو هئچ ائشیتدینیزمی؟
– خئیر! وئردیگی سؤزو تۇتار! آنجاق بیز ایندی اوْنونلا بیر مدتلیك آنلاشمیشیق. بۇ مدت ایچریسینده نه ائده‌جه‌یینی بری باشدان بیلمیریك. (ابو سۆفیان حضرتی پئیغمبره بۇندان باشقا اعتیمادسیزلیق گؤستره بیلمه‌یه‌جه‌یینی اوْرتایا قوْیدو).
– اوْنونلا هئچ ساواشدینیزمی؟
– بلی!
– بۇ ساواشلار نئجه نتیجلندی؟
– بضا اوْ بیزی مغلوب ائدیر. بضا ده بیز اوْنو.
– یاخشی، سیزه نه كیمی امرلر وئریر؟
بیزه: “یالنیز اللها (ج.ج.) عبادت ائدین، هئچ بیر شئیی اوْنا شریك قوْشمایین! آتالارینیزین عبادت ائتدیكلری بۆتلری ترك ائدین!” - دئییر. بیزه نامازی، دوْغرولوغو، ایففتی و ناموسلو اوْلماغی و قوْهوم-اقربایا باش چكمه‌ییمیزی امر ائدیر.
سوْنرالار ابو سۆفیان قئید ائدیردی كی: واللاه، شاهیدلریمین اوْردا-بۇردا یالان سؤیله‌دیگیمی یایمایاجاقلارینا امین اوْلسایدیم، اوْنون حاقیندا یالان دانیشاردیم.
بۇ سوْرغو-سۇالدان سوْنرا هئراكل ترجومچییه دئییر:
– اوْنا سؤیله: اوْنون نسبینی سوْروشدوم، آرانیزدا سوْیونون چوْخ الا اوْلدوغونو سؤیله‌دین. پئیغمبرلر ده قؤوملری‌نین سوْیلولاری ایچیندن سئچیلیب گؤندریلیر.
ایچینیزده اوْندان اول بۇ ادعادا اوْلان باشقا بیری واردیرمی، دئدیم. خئیر! – دئدین. اوْندان اول بیری خاطیره گلسیدی، فیكیرلشردیم كی، تبلیغلرینی اوْندان نۆمونه گؤتوره‌رك حاضیر گؤتورور.
اجدادی ایچریسینده هئچ ملیك واردیرمی؟ – دئیه سوْروشدوم. یوْخدور! – دئدین. اگر اجدادیندان ملیك اوْلان بیریسی اوْلسایدی، آتاسی‌نین مۆلكونو گئری آلماغا چالیشدیغینی دۆشونردیم.
بۇ ادعایا دۆشمزدن اول اوْنون یالان دانیشدیغینی گؤردونوزمو، دئیه سوْروشدوم. اوْنا دا “خئیر!” دئدین. من بیلیرم كی، اینسانلارا قارشی یالان سؤیله‌مه‌ین بیر آدام الله (ج.ج.) حاقیندا دا یالان سؤیله‌مز!
اوْ بیری سۇاللارین جاوابلاری دا منه چوْخ مطلبلردن خبر وئردی: همیشه پئیغمبرلره اولجه تابع اوْلانلار آشاغی طبقه‌نین اینسانلاری اوْلور... حاق دینلرین بیر خۆصوصیتی ده تبلیغ كمالا چاتانا قدر طرفدارلاری‌نین آرتماسیدیر. دئدی كی، اوْنون دینینی بَیننلر سوْنرادان پئشمان اوْلوب، یوْلوندان دؤنمز!.. ایمان سایه‌سینده اینسان اوْغلو ایدئالیندان دؤنمور... پئیغمبرلر، سؤیله‌دیگی كیمی، سؤزلریندن دؤنمه‌ین اینسانلاردیر... بۇ و داها سوْنرا سؤیله‌دیكلری دوْغرودورسا، همین شخص، باخ، ایندی من آیاغیمی باسدیغیم یئرلره تئزلیكله حاكم اوْلاجاقدیر. من بۇ پئیغمبرین ظۆحور ائده‌جه‌یینی بیلیردیم، فقط سیزدن اوْلاجاغینی تخمین ائتمزدیم. اوْنون یانینا گئده بیلسیدیم، اوْنونلا گؤروشه بیلمك اۆچون هر جۆر زحمته قاتلاناردیم. یانیندا اوْلسایدیم، آیاقلارینی یۇیاردیم!..
اوْندان سوْنرا هئراكل دیخیئ واسطه‌سی ایله بسرا امیرینه گؤندریلن و اؤزونه چاتاسی مكتوبو ایسته‌دی.
مكتوبدا بۇنلار یازیلمیشدی:
“بیسمیللاهیر رحمانیر راهیم!
“اللاهین قۇلو و رسولو محمّددن روْمالیلارین بؤیویو هئراكله. هیدایته تابع اوْلانلارا سلام اوْلسون! من سنی ایسلاما دعوت ائدیرم. ایسلاما داخیل اوْل كی، امین-آمانلیق تاپاسان! الله دا بۇنون عوضینده اجرینی ایكیقات وئرسین! اگر قبول ائتمه‌سن، رعیتین اوْلان اكینچیلرین گۆناهی سنین بوْیونا!”
ائی كیتاب اهلی! سیزینله بیزیم آرامیزدا مشترك اوْلان بیر سؤزه گلین! اللهدان باشقاسینا سجده ائتمه‌یك! اوْنا شریك قوْشمایاق! اللهی گؤرمه‌یه‌رك بیر-بیریمیزی ایلاهلاشدیرمایاق. اگر اوْنلار یئنه ده اۆز چئویررلرسه، اوْ زامان “شاهید اوْلون كی، بیز مۆسلمانلاردانیق” دئیین” («آلی-عمران» سۇره‌سی، 64).
روْما ایمپئراتوْرو هئراكلین ایسلام دینی باره‌ده اؤیرندیكلریندن ریققتلنه‌رك اینصافلی داورانیشی، زننیمیزجه، صیرف اؤز فضیلتیندن قایناقلانمامیشدیر.
بۆتونلوكله حاقین گؤندردیگی بیر دین اوْلاراق و طبیعتی اعتباریله وحدانیت (تكاللاهلیق) اساسلارینا دایانان بیر اینانج سیستمینه صاحب اوْلان خریستینالیقداكی پوْزولما اوْ زامانلاردا تزه‌جه باشلامیشدی. تقریباً ایكی یۆز ایل سۆرن و تاریخده “یكوْنالار قوْوغاسی” آدلانان مۆناقیشه‌لر نهایته چاتمیش و كیلسه‌لر رسم و هئیكللرله دوْلموشدو. خریستیانلیق وحدانیتدن اۇزاقلاشدیریلاراق تسلیس دئییلن اۆچلو تانری سیستمینه قئید-شرطسیز رام اوْلموش و بیر حاق دینی بئله‌جه اصلیندن اۇزاق دۆشموشدو. حاق دینینین یئنیلشمه‌سی اینسانلیق اۆچون یئنیدن سعادت یوْلو آچاردی. ایسلام بئله بیر شرایطده گؤندریلدی. بۇ وضعیتده هله اسكی وحدانیت اینانجینی مۆحافیظه ائدنلرین مؤوجودلوغو دا تاریخی بیر گئرچكدیر. نئجه كی، مۆشریكلرین سوْنسوز تضییقلرینه دؤزمه‌یه‌رك هبشیستانا هیجرت ائتمیش سهابه‌لرین اوْرادا دؤولت ریسی صیفتی ایله صؤحبته گیریشدیكلری كرال نجاشی ده بئله اینصافلی داورانیش نۆماییش ائتدیرمیش، حتی الینده‌كی اساسی ایله یئره بیر خطت چكرك دئمیشدیر:
– بۇ، سیزین آنلاتدیقلارینیزلا منیم اینانجیم آراسیندا بۇ خطت قدر فرق یوْخدور.
چۆنكی كرال دا خریستیانلیغین وحدانیت اینانجینی مۆحافیظه ائدن “ارییوْس” مذهبینه منسوبدو.
هئراكلین ده بئله بیر اینانج داشیدیغی احتیمال اوْلونور. آنجاق ایسلاما ایمان گتیردیگینه دایر الیمیزده تاریخی بیر سند و یا دلیل یوْخدور. بۇ بیر گئرچكدیر كی، ایمان بیر قیسمت مسئله‌سیدیر، باشقا سؤزله، بیر فۆرصتین اثریدیر.
دیگر طرفدن، هئراكلا باغلی اوْلان بۇ مسئله گؤستریر كی، رسولوللاهین (س) پئیغمبرلیگینی تسدیق ائتمه‌ینلر بئله اوْنون دۆروستلویونو و یئتكین شخصیتینی تسدیق ائدیردیلر. پئیغمبر (س) مدینه‌یه هیجرت ائتدیگی زامان یانیندا مۆشریكلرین بعضی امانتلری واردی: اوْنلاری صاحبلرینه تسلیم ائتمه‌سی اۆچون حضرتی الینی مككه‌ده قوْیموش، اوْنو اؤزونون وكیلی كیمی وظیفه‌لندیرمیشدی.
رببیمیز، بیزی اوْنون محبتینه لاییق بیر اۆممت ائله‌سین! چۆنكی، اوْ گئتدیكجه گئنیشلنن بیر مرحمت و شفقت نۆمونه‌سی ایدی!..
