ایسلامدا فالین حرام اوْلماسی
مۆسلمان جمعیتلری فال و سئهر كیمی مؤوزولاردا اجنبی مدنیتلرین و اینانجلارین تأثیره آلتینا دۆشموش، بۇ حاللار گئت-گئده آرتمیشدیر. شۆبههسیز كی، بۇرادا اینسانین گیزلی اوْلانا، بیلینمهینه قارشی حیسس ائتدیگی ماراغین و گلهجكده اؤزو و اطرافی حاقیندا بیلینمهینلری بیلمك ایستیینین بؤیوك روْلو واردیر.
بئله ایشلرله مشغول اوْلان اینسانلارین اطرافیندا علم آداملارینین و جمعیتده مۆعیین سویهیه گلنلرین اوْلماسی چوْخ ماراقلیدیر. دوْلاییسی ایله بئله حادثهلر بیلیگین آزلیغیندان دئییل، حقیقی دینی معلومات و دۆشونجه آزلیغیندان ایرهلی گلیر. بۇنلاری اؤیرنمهیین یوْلو ایسه ایسلام دینینین اؤیرهنیلمهسی و اؤیرهدیلمهسیدیر.
ایسلامدا قئیب عاغیل و حیسسلر واسطهسیله بیلینمهین وارلیق عالمی كیمی گؤستریلیر. مۆطلق قئیبی بیلمك ایسه یالنیز اللها مخصوصدور. اوْندان باشقاسی قئیبی بیلمهدیگی كیمی هز.پئیغمبر (س) ده
قئیبی یالنیز اللهین بیلدیرمهسیله بیلمیشدیر («اراف» سۇرهسی، 7/188؛ «انام» سۇرهسی، 6/59). ملكلرین بیلیب اینسانلارین بیلمهدیگی، اینسانلاردان بیرینین بیلیب دیگرلرینین بیلمهدیگی مسئلهلر كیمی نیسبی قئیب عالمی ایسه اللهین ایزنی ایله اینسانلار طرفیندن بیلینیر. قئیب عالمیندن خبر وئرن اینسانلار حاقیندا حدیسلرده آغیر و خبردارئدیجی ایفادهلر ایشلهدیلیر (مۇسلیم، “سالام”، 125).
گلهجك حاقیندا اؤیرنمك، بخت و قیسمتی بیلمك مقصدیله كارت، قهوه فینجانی و نوْخوددان ایستیفاده ائدهرك، عینی زاماندا اوْووجا باخاراق گلهجیی بیلدیرمهیه فال، همین ایشلرله مشغول اوْلانا فالچی، كاهین و یا مئدیوم (گۇیا رۇحلارلا علاقه یارادان) دئییلیر. ایسلام دینینده جاهیلیه عادتلریندن حساب ائدیلن فال اوْخلاری ایله قیسمت آختارماق قاداغان ائدیلمیش («مایده» سۇرهسی، 5/3)، كاهینلیك و فالچیلیغین بۆتون نؤولری حرام بۇیورولموشدور (ابن ماجه، “تاهارت”، 122).
بعضی حدیسلرده (بۇخاری، “تیبب”، 42؛ مۇسلیم، “سالام”، 110-119) مۆعیین دلیللره اساسلاناراق مۆسبت شرحلرین اۇیغون قبول ائدیلمهسینه باخمایاراق، اۆمید¬سیز¬لیك و اۇغورسوزلوق حیسسلرینه قاپیلماق دوْغرو حساب ائدیلمهمیشدیر. عاغیل و ایرادهسینین كؤمیی ایله اینسانی بۇ سببلره باغلی اوْلماقدان اۇزاقلاشدیران بئله آنلاییشلار ایسلام دینینه ضدیر. بۇنلاری كنارلاشدیران فال و فالچیلیق - دۇز فالی، قهوه فالی، قۇرغوشون اریتمك، اوْووج فالی، قۇران و كیتاب فالی دینیمیز طرفیندن قاداغان ائدیلمیشدیر.
فالین نؤولریندن بیری ده اۇلدوز و بۆرج فاللاریدیر. ایسلامدا آستروْنوْمییا علمینه اهمیت وئریلمیش، لاكین سما جیسملرینین حركتلرینه باخاراق بۇنلاردان دۆنیاداكی حادثهلرین و اینسانلارین گلهجیی ایله باغلی نتیجهلر چێخارماقلا مشغول اوْلان آستروْلوْگییایا ایسه مۆسبت یاناشیلمامیشدیر. چۆنكی اۇلدوز و بۆرج فالی هم ایسلام دینینین تؤوهید اینانجینا، هم ده “موتلق قئیبی یالنیز الله بیلیر” كیمی اساس پرینسیپه ضدیر.
ایسلام دینینده سوْنرادان اوْلاجاق حادثهلر حاقیندا “خبر وئرمك” معناسیندا اوْلان كهانت ده همین سببلرله قاداغان ائدیلیر، بۇنو ائدن اینسانلار (كاهینلر) و اوْنلارین دئدیكلرینه اینانانلار حاقیندا جنّته گیرمهمك (“موسند”، اێێی. 14) و عبادتلرین ثاوابینی قازانماماق كیمی (مۇسلیم “سلام”، 33) آغیر و قێنانان ایفادهلر ایشلهدیلیر.
جیندارلیق دا قئیبدن خبر وئرمهیین بیر نؤوعدور. جین اینسانین حیسس اوْرقانلاری ایله بیلینمهین، شعور و ایرادهیه صاحب اوْلان، ایلاهی امرلرله حركت ائدن وارلیقدیر. اینسانلار كیمی اللها عبادت ائتمك اۆچون یارادیلان جینلر اینسانلارلا مۆقاییسهده فرقلی خۆصوصیتلره مالیك اوْلسالار دا، قئیب عالمینی بیلمیرلر («انام» سۇرهسی، 6/100، 116؛ «هیجر» سۇرهسی، 15/27). حدیسلرده ده جینلرله باغلی تفسیلاتلی معلومات وئریلمیر. بیلمك لازیمدیر كی، جینلر حاقیندا آیه و حدیسلرده بیلدیریلنلر خاریجیندهكی معلوماتلار قدیم ایران، تۆرك و هیند مدنیتلریندن كئچمیشدیر.
مؤمین اللهین ایجازهسی اوْلمادان جین ده داخیل اوْلماقلا، هئچ بیر وارلیغین ضرر وئره بیلمهیهجهیینه اینانمالی، جین و دیگر وارلیقلاردان گلمه احتیمالی اوْلان ضررلردن اللها سێغینمالی، قۇران اوْخومالی، ایسلاما تام عمل ائتمهلیدیر. بئله كی، هز.پئیغمبریمیز (س) جینلرین اینسانا تأثیرینه قارشی «آیتول-كۆرسی»نی و «مۇاوویزتئین» آدلانان «فلق» و «ناس» سۇرهلرینی اوْخوماقلا بۇ مسئلهده اینسانلارا نۆمونه گؤسترمیشدیر.
دیلیمیزده باشدا سئهر، گؤزمونجوغو (دۇعا كیمی شئیلر) تاخماق و جیندارلیق كیمی مادی-معنوی واسطهلردن منفی یؤنده ایستیفاده ائدهرك بعضی مقصدلری حیاتا كئچیرمك سیی اوْلاراق قییمتلندیریلن سئهر، عرب دیلینده ایسه “سیهر” سؤزو ایله ایفاده ائدیلیر. سئهر ایسه ماگییا و حیله یوْلو ایله اینسانلاری تأثیره سالاراق طبیعت قانونلارینا ضد حادثهلر گؤسترمهیه چالیشماق و اینسانلاری آلداتماق صنعتی كیمی بیلدیریلیر. قۇراندا پئیغمبره گؤندریلن وحیین حاق اوْلدوغو، سئهرله هئچ بیر علاقهسینین اوْلمادیغی، پئیغمبرلرین ده سئهرباز حساب ائدیلمهیهجیی بیلدیریلمیش، سئهیربازلارین یالانچی اوْلدوقلاری قئید ائدیلمیشدیر («اراف» سۇرهسی، 7/116؛ «یۇنوس» سۇرهسی، 10/76-77، «تاها» سۇرهسی، 20/69؛ «زۇخروف» سۇرهسی، 43/30؛ «زارییات» سۇرهسی، 51/52). سئهر یئددی بؤیوك گۆناهدان بیریدیر (مۇسلیم “یمان”، 144).
سئهرین حقیقی اوْلماسی و تأثیر درجهسی ایله باغلی مۆزاكیرهلر بیر كنارا، ایسلام عالیملرینین فیكرینجه، اللهین دیلهمهسی خاریجینده بۇ هئچ كیمه ضرر وئره بیلمز. مۆسلمانین سئهرله مشغول اوْلماسی و یا سئهر ائتدیرمهسی حرامدیر. سئهرین تأثیریندن خلاص اوْلماق اۆچون اللها سێغینماق، عبادت و دۇعا ائتمك، یوْخسوللارا صدقه وئرمك لازیمدیر.
