جنّتین زمانتی
“ائی ایمان گتیرنلر! بیر جاماعت دیگرینی مسخرهیه قوْیماسین. اوْلا بیلر كی، بۇنلار اوْنلاردان داها یاخشی اوْلسونلار…” («هۇجورات» سۇرهسی، 11).
“نورچو”، “بیدتچی”، “وههابی”، “شیعه”، “سوننی”، “تكفیرچی”، “خواریج”، “سوفی”...
سؤز – اخلاقدیر، صنعتدیر، سیاستدیر، حیكمتدیر و مدنیتدیر. سؤزلر و ایفادهلر اؤزلرینده گیزلی و بؤیوك گۆج داشیییر. بیز فرقینده اوْلساق دا، اوْلماساق دا بیر مسئله، حادثه، ایفاده و یا شخص حاقیندا ایستیفاده ائتدیگیمیز سؤزلر همین مسئلهلره هم بیزده، هم ده دانیشدیغیمیز شخصده فیكیر فوْرمالاشدیریر. بۇ باخیمدان ایستیفاده ائتدیگیمیز سؤزلر هم بیزه، هم ده قارشیمیزداكی شخصه تأثیر گؤستریر.
سؤزلرین و ایفادهلرین اهمیتینی اۇجا الله قۇرانی-كریمده بیزه بئله وۇرغولاییر: “اللاهین نئجه مثل چكدیگینی گؤرمورسنمی؟ گؤزل سؤز كؤكو مؤحكم اوْلان، بۇداقلاری ایسه گؤیه یۆكسلن گؤزل بیر آغاج كیمیدیر. اوْ رببینین ایزنی ایله اؤز بحرهسینی هر زامان وئریر. الله اینسانلار اۆچون مثاللار چكیر كی، بلكه، دۆشونوب عیبرت آلسینلار. پیس سؤز ایسه یئردن قوْپاریلمیش و آرتیق كؤكو اۆسته دۇرا بیلمهین پیس بیر آغاجا بنزهییر” ("ایبراهیم" سۇرهسی، 24-26).
“كیم قۆدرت ایستسه، (بیلسین كی،) قۆدرت بۆتونلوكله آنجاق اللها مخصوصدور. گؤزل سؤز اوْنا طرف یۆكسهلیر و اوْنو اۇجالدان یاخشی عملدیر. پیس عمللر ایشلهدیب حیلهگرلیك ائدنلری شدّتلی بیر عذاب گؤزلهییر. اوْنلارین قۇردوقلاری حیلهلر ده بوْشا چێخاجاقدیر” («فاتیر» سۇرهسی، 10).
اللهین بشریته گؤندردیگی سوْن پئیغمبری ده بیزه ایستیفاده ائتدیگیمیز سؤزلر و ایفادهلر بارهسینده خبردارلیق ائدهرك بۇیورموشدو: “كیم الله و آخیرت گۆنونه ایمان گتیریرسه، یا خئییرلی دانیشسین، یا دا سۇسسون” (بۇخاری، مۆسلیم).
عالیملریمیز عصرلر بوْیو بیزی گؤزل سؤزلرله گؤزللیكلره اخلاق و معنویاتا چاغیرمیشلار. دوْغرو سؤزلو اوْلماغین، پیس سؤزدن اۇزاقلاشماغین اهمیتینی وۇرغولامیش، قییمتلی اثرلرینده بۇنو اینسانلارا آشیلامیشلار. جمعیتیمیزی پیس سؤزلردن قوْروماغا چالیشمیش بؤلوجولوك، اخلاقسیزلیق و نیفرت یایان سؤزلره قارشی بیزی خبردار ائتمیشلر. لاكین تأسف كی، بۇ مۆسلمان اوْلاراق بیز بۇنلارا كیفایت قدر دقت گؤسترمیریك.
بۇنون فرقینده اوْلان شیطانین دوْستلاری هم بیزیم دۆشونجهلریمیزی اؤز ایستهدیكلری كیمی فوْرمالاشدیرماق، هم ده مۆسلمانلار آراسیندا قارشیدورما یاراتماق اۆچون “سؤز” اوْیونلاریندان گئنیش ایستیفاده ائتمیش و بۇندان سوْنرا دا ایستیفاده ائدهجكلر.
بۇ هم مۆسلمانلارین بیری-بیریلرینه آد قوْیاراق دیگرلریندن آییرماسی، هم جمعیتین اخلاق سویهسینی كوْرلاماق اۆچون گۆناه عمللره قوْیولان فرقلی آدلار شكلینده باش وئریر. مۆسلمانلاری بیری-بیریلرینه دۆشمن ائتمك اۆچون “نورچو”، “بیدتچی”، “وههابی”، “شی”، “سوننی”، “تكفیرچی”، “خواریج” و “سوفی” كیمی تئرمینلر اۇیدورولاراق مۆسلمان قروپلارینا قوْیولموش و جمعیت ایچریسینده فیتنه-فساد تؤرهدیلمیشدیر.
[جوْلوْر=003399]مثال اۆچون دئیك كی، بیر قروپ مۆسلمان مۆعیین شخصلرین منافعیینه اۇیغون دئییل، بۇ حالدا اوْنونلا نوْرمال نئچه مۆباریزه آپارماق اوْلار؟
- طبیعی كی، یانلیشلارینی اوْرتایا چێخاراراق، كوْنكرئت بۇ قروپون قایناقلاریندان مثال گتیرهرك. لاكین بۇرادا بیر اكسیكلیك و یئترلی قدر نؤقصان اوْلمادیقدا و یا بۇنو ائتمك چتین اوْلدوقدا نئ ائتمهلی؟
- طبیعی كی، ان “یاخشی” مئتوْد “قارالاماقدیر”. “قارالاماق” اۆچون ان آسان و اؤزونو “دوْغرولتموش” اۆصول هانسیدیر؟
- طبیعی كی، لقب قوْیماق، “سؤز اوْیونوندان” ایستیفاده ائتمك. مثلا بیر قروپو “نورچو” آدلاندیریرلار، باشقا قروپون آدینی “وههابی” قوْیورلار، بیرینه “بونلار صۇفیدیر” دئییرلر. بۇ سؤزلری دئینلر هم اؤزلرینی بۇ سؤزلرله آلدادیر، هم ده قارشیلارینداكیلارین شعورونا نۆفوذ ائدهرك، كوْنكرئت قروپ حاقیندا فیكیر فوْرمالاشدیراراق اینسانلاری اوْنلاردان اۇزاقلاشدیرلار. داها سوْنرا بۇ “اد قوْیولان” قروپدان بیر شخص دوْغرو سؤز ده دئسه، “سن فیلانكسلردنسن، سیز بئلهسینیز، سیز سهو یوْلداسینیز” دئییلهرك گئری چئوریلیر.
بۇ «آسان» یوْلو عصرلر بوْیو تجروبهدن كئچیرن خاریجی خۆصوصی خیدمت اوْرگانلاری عثمانلی كیمی دؤولتی چؤكدوردولر، هیندیستانی پارچالادیلار، ایراقی، افقانیستانی ویران قوْیدولار. بیرینه “ینگیلیس جسوسو” آدینی قوْیدولار، بیرینه “شی”، بیرینه “رافیزی”، بیرینه “دئوْبندی”، بیرینه “سوننی”، بیرینه “وههابی”، دیگرینه ده “سوفی” دئدیلر و مۆسلمانلاری بیری-بیرینه قێردیردیلار، بؤیوك دؤولتلری سۆقوتا محكوم ائتدیلر. لاكین تأسف كی تاریخدن درس آلمایان بیز مۆسلمانلار عینی سهولری داوام ائتدیریریك. بۇ گۆن ده بیری بیر حاق سؤز دئمك ایستهدیگی حالدا، اوْنو دینلهمهییب “سیز سهو یوْلداسینیز” دئییر، اوْنون نه دئدیگینه باخمیریق. بعضیلریمیز بعضیلریمیزین كیتابینین رغبتله قارشیلاندیغینی گؤروب خالقی اوْ مۆلیفدن سوْیوتماق اۆچون كیتابین مۆلیفینه “ئرمهنیپرست” دئییر و بۇنونلا دا اینسانلاری اوْنون كیتابینی اوْخوماقدان چكیندیریریك. بۇنون سببی ایله بئینیمیزه یئریدیلن “سؤزلردیر”.
الله بۇ بارهده بیزه یوْل گؤسترهرك قۇرانی-كریمده بئله بۇیورموشدور: “ئی ایمان گتیرنلر! بیر جاماعت دیگرینی مسخرهیه قوْیماسین. اوْلا بیلر كی، بۇنلار اوْنلاردان داها یاخشی اوْلسونلار. قادینلار دا قادینلاری (لاغا قوْیماسینلار). اوْلا بیلر كی، بۇنلار اوْنلاردان داها یاخشی اوْلسونلار. بیر-بیرینیزه تنه وۇرمایین و بیر-بیرینیزی پیس لقبلرله چاغیرمایین. ایمان گتیردیكدن سوْنرا فسادچی آدلانماق نئجه ده پیسدیر. محض تؤوبه ائتمهینلر ظالیملاردیر” («هۇجورات» سۇرهسی، 11).
الله رسولو ایسه حدیسده بئله بۇیورموشدور: “اینسانلاری مسخرهیه قوْیانا (پیس لقب قوْیانا، لاغا قوْیانا)، جنّتدن بیر قاپی آچیلیر، “بویور، داخیل اوْل” دئییلر. اوْ دا، تلاشلا گلر، فقط (اوْ یاخینلاشاندا) قاپی همن آندا باغلانار. سوْنرا باشقا بیر قاپی آچیلار. اوْ یئنه كدرلی حالدا قاپییا یاخینلاشار. قاپی یئنه اوْنون اۆزونه باغلانار. بۇ حال، دفعهلرله تكرارلانار (یعنی بۇ دۆنیادا اینسانلاری مسخرهیه قوْیدوغو اۆچون اوْنو دا مسخرهیه قوْیاجاقلار)، آرتیق بۇندان سوْنرا گل دئییلسه ده، گئده بیلمز” (ابو داوود)
“سؤز” اوْیونوندان گئنیش ایستیفاده اوْلوندوغو ساحهلردن بیری ده پیس عمللرین فرقلی آدلارلا آدلاندیریلماسیدیر. جمعیتده نوْرمال قبول اوْلونمایان و اخلاقسیزلیق كیمی گؤرولن بیر چوْخ عمل باشقا آدلا آدلاندیریلاراق یاخشی بیر ایش كیمی ترننوم ائتدیریلیر. بئله كی جمعیتیمیزده گئنیش یاییلان رۆشوت جینایتی “هؤرمت” آدی ایله، اوْغورلوق جینایتی “اتماق، فێرلاتماق”، زینا اخلاقسیزلیغی “جاوانلیق ائتمك”، یالان دانیشماق اخلاقسیزلیغی “فیریلداق، فراست، باجاریق” سؤزلری ایله بزهدیلهرك اینسانلار طرفیندن داها آسان قبول ائتدیریلیر. چۆنكی بۇ بد عمللرین اصل آدلاری اینسانلارین تهتلشووروندا پیس عمل اوْلاراق قبول ائدیلیر، عینی زاماندا بۇ عمللرین تؤرهدیلمهسی ده مۆسبت اوْلاراق قبول اوْلونمور. بد عمللرین اینسانلار طرفیندن تؤرهدیلمهسینی آسانلاشدیرماق اۆچون شیطانین دوْستلاری بۇ ایفادهلری باشقا آدلا آدلاندیریب اینسانلاری همین عمللرین اصل ماهیتیندن اۇزاقلاشدیریرلار. حتی بضا بۇ پیس عمللری تؤرهدنلر سوْنرادان فخرله بۇنو باشقالارینا دانیشیب “بیری منه حؤرمت ائلهدی”، “جاواننیق ائتدیم”، “فیلانكسه فیلان شئیی آتدیم” و یا “فیلانكس فراستلیدیر” دئییرلر. لاكین بۇ آداملارا ائتدیكلری عملین اصل آدینی سؤیلهدیكده رۆشوت آلدیقلارینی، زینا ائتدیكلرینی و یالانچی اوْلدوقلارینی قبول ائتمهیهرك شدّتله رد ائدرلر. بۇ دا اوْنو گؤستریر كی، ائدیلن عینی عمل مۆختلیف جۆر آدلاندیریلاراق اینسانلار طرفیندن مۆختلیف شكیلده قبول ائدیلیر.
نتیجه اوْلاراق، هر بیریمیز بیلمهلیگیك كی، دانیشاقكن ایستیفاده ائتدیگیمیز سؤزلره، دینلهیركن ائشیتدیگیمیز سؤزلره دقت یئتیرمهلیگیك، بۇ زامان سؤزلرین گۆجونون فرقینده اوْلاراق ترننوم ائتدیكری معنانی درك ائتمهلیگیك. دانیشدیقلاریمیزدان مسئولیت داشیدیغیمیزی اۇنوتمامالیییق.
الله قۇرانی-كریمده بۇیورموشدور: “دئدیگی ائله بیر سؤز یوْخدور كی، یانیندا حاضیر دۇرموش گؤزتچی اوْلماسین” («قاف» سۇرهسی، 18).
عینی زاماندا بیری-بیریمیزه لقبلر قوْیاراق پارچالانمامالی، پیس لقبلر قوْیاراق تحقیر ائتمهمهلی، حاقی سؤیلهیهنین لقبینه دئییل دئدیگی سؤزه باخمالیییق. مۆسلمانلار اوْلاراق یا خئییر دانیشمالی، یا دا سۇسمالیییق. پیس سؤز اینسانلاری اخلاقسیزلیغا پارچالانماغا و فسادا آپاردیغی كیمی بۇنون عكسی اوْلان یاخشی سؤزلر ده اخلاقا و بیرلییه سبب اوْلور. بۇنون فرقینده اوْلاراق گلین یالنیز خئییری دانیشاق.
