باكیدا یئنی تهلوكه‌لی دینی سئكتا یارانیر
دۆنیانین اوْنلارلا اؤلكه‌سینده سائنتوْلوْگییا كیلسه‌سی قاداغان اوْلونوب
یاشیندان خئیلی گنج گؤرونن اوْتوزبئشیاشلی ساریشین رۇس قادین اۆزونو قارشیسیندا اوْتورموش اوْرتایاشلی آذربایجانلییا تۇتور: «سنه بیر تاپشیریق وئره‌جه‌یم، درسلریمیزین گئدیشی اوْنو نئجه یئرینه یئتیره بیلمه‌ییندن آسیلیدیر. ایلك اؤنجه رۇحونلا بدنینی آیری تصویر ائله، سوْنرا چالیش بدنیندن چێخاراق، بیر مئتر آرخادان اؤزونه باخ».
اللری ایله تئستئره بنزر جیهازین زوْندلارینی تۇتان آذربایجانلی ایسه بیر نئچه دقیقه‌لیك سۆكوتدان سوْنرا «مارینا، من بۇنو هئچ جۆر باجارمیرام»،- دئییر. قادینسا «سن منه بیر شئی وئرمه‌میسن دئیه آلینمیر، باشدان پۇل وئرسیدین ایندی آیری مسئله ایدی»، - سؤیله‌ییر. مارینا مركزی رۇسییانین
كیچیك شهرلری‌نین بیرینده آنادان اوْلوب. باكییا 15 ایل اول عائله قۇردوغو آذربایجانلی حیات یوْلداشی ایله گلیب. حیات یوْلداشی گۆندوزلر یارماركادا آلوئر ائتدیگیندن مارینا یالنیزلیغینی اینتئرنئتله سوْووشدورماغا چالیشیب. ائله یئنی قئیری-عنعنه‌وی دینی جریان - سائنتوْلوْگییا ایله ده اینتئرنئت واسطه‌سیله تانیش اوْلوب. رۇسییادا فعالیت گؤسترن سائنتوْلوْقلارلا علاقه‌یه گیره‌رك مكتوبلاشیب. ارینی ده سائنتوْلوْگییا طرفداری ائدیب.
باكیدا ارینین، اؤزونون تانیدیغی گنج قێزلاردان، طلبه‌لردن طرفدار یێغماغا باشلاییبلار. سایلاری 10-15 نفری كئچمه‌ین همفیكیرلر هردنبیر گؤروشه‌رك، خۆصوصی پروْسئدورلار ایجرا ائدیرلر. باكی سائنتوْلوْقلاری اؤزلرینی هله كیلسه ایجماسی سایمیرلار و ساده‌جه، ماراقلیلار قروپو اوْلدوقلارینی دئییرلر.
دۆنیا عۆذره ایسه 3200-دن چوْخ سائنتوْلوْگییا كیلسه‌سی، میسسییالاری، قروپلاری و سوْسیال حركاتی فعالیت گؤستریر. 154-دن چوْخ اؤلكه‌ده بۇ حركاتین طرفدارلاری وار. بۇ نظریه‌نین یارادیجیسی آمئریكالی فانتاستیك اثرلر یازیچیسی لافایئت روْنالد هاببارددیر. گنجلیگینده دنیزچی و پوْلیس اوْلموش هاببارد سوْنرادان اۇنیوئرسیتئته داخیل اوْلوب، فیزیكا و آستروْنوْمییانی اؤیره‌نیب. داها سوْنرا ژۇرنالیست و روْمانچی كیمی تانینیب، 130-دان چوْخ اثر یازیب. 1970-80-جی ایللرده سائنتوْلوْگییا علمی عۆذره مروزه‌لره باشلاییب. سائنتوْلوْگییا طرفدارلاری 1954-جۆ ایلده دینی ایجما - كیلسه یارادیبلار، یعنی روْن هابباردین طالعیی بیر قدر آذربایجان فیلوْسوْفو عاصیف افندییئوینكینه بنزه‌ییب.
بۇ كیلسه‌نین طرفدارلاری تانرینی سوْنسوزلوق كیمی قبول ائدیر، اوْنون یۆكسك وارلیق و یارادان كیمی ده آدلاندیریلدیغینی بیلدیریرلر. اوْنلارین فیكرینجه، اینسان ابدیدیر و تاریخ بوْیونجا فوْرما دیَیشدیره‌رك مؤوجود اوْلور.
مدب مكانیندا سائنتوْلوْگییا حركاتی ایلك دفعه 1984-جۆ ایلده پئیدا اوْلوب، اوْندا سوْوئت رئژیمی‌نین قاداغالارینا باخمایاراق، لئنینقرادا، یعنی ایندیكی سانكت-پئتئربورق بیر قروپ آدام سائنتوْلوْگییا تعلیمینی اؤیرنمه‌یه باشلاییب. 1980-جی ایللرین سوْنلاریندا اوْخشار قروپ موْسكوادا دا یارانیب. 1990-جێ ایللرین اوللرینده بۇ قروپلار بیرلشه‌رك، رۇسییادا سائنتوْلوْگییا كیلسه‌سی تسیس ائدیبلر. بۇ كیلسه بۆتون مدب مكانیندا رۇس دیلینده سائنتوْلوْگییا ادبیاتی یایماقلا مشغولدور. لاكین میللی دیللرده ده كیتابلار نشر اوْلونور. هابباردین اثرلری‌نین ترجومه اوْلوندوغو 50-دن چوْخ دیل آراسیندا آذربایجان دیلی‌نین ده آدی وار. باكی‌نین چئشیدلی یئرلرینده - كیتاب پاساژیندا، كئچمیش كیتاب ائوینین یانیندا بۇكینیستلردن سائنتوْلوْگییا باره‌ده یئترینجه كیتاب تاپماق اوْلار. سائنتوْلوْگییا هوسكارلاری، اساساً، طلبه-گنجلیگی تمسیل ائدیرلر.
سائنتوْلوْگییانین گئنیش یاییلماسینا باخمایاراق طرفداری آزدیر، دۆنیا عۆذره توْپلام سایلاری 8 میلیوْندان چوْخ دئییل. لاكین بۇنا باخمایاراق، زامان-زامان دۆنیانین بیر چوْخ اؤلكلرینده آرتیق سائنتوْلوْقلارا قارشی رادیكال آددیملار آتیلیر و كیلسه‌لری باغلانیلیر.
بئله آددیملاردان بیری 2007-جی ایل دئكابرین 7-ده آلمانییادا آتیلیب. بۇ اؤلكه‌نین حاكمیت اوْرقانلاری سائنتوْلوْگییا كیلسه‌سی‌نین حاكمیتدن كنار اوْلدوغونو بیلدیریبلر.
آوروْپانین توْتالیتار سئكتالار عۆذره ائكسپئرتلری بۇ قۇرومون بۆتون قیتبوْیو گئنیش ائكسپانسییا تهلوكه‌سیندن بحث ائتمه‌یه باشلاییبلار. اوْنلار تشكیلاتین آوروْپا عۆذره ستراتئژی مقصدلرینی احاطه ائدن مروزه‌نی اله كئچیره‌رك آچیقلاییبلار. مروزه‌ده آوروْپا پلانلاری باخیمیندان بئرلینه خۆصوصی اؤنم وئریلیر.
ائكسپئرتلری قوْرخودان اساس عامل هاببارد طرفیندن تقدیم ائدیلن عقلی چاتیشمازلیقلار و اوْنلارین مۆعالیجه مئتوْدلاریدیر. هابباردین نظریه‌سینه گؤره، اینسان رۇحی وارلیقدیر و باجاریقلاری دۆشوندویوندن قات-قات یۆكسكدیر؛ اؤز پروْبلئملرینی اؤزو حل ائده بیلر و ایسته‌نیلن آرزوسونو گئرچكلشدیره بیلر.
1960-جێ ایلده هابباردین آچیقلادیغی بَیاناتا گؤره، اینسان 75 میلیوْن ایل اول قالاكتیكانین ظالیم حؤكمداری كسئن طرفیندن یئره قوْوولموش رۇح دسته‌لریندن عبارتدیر. سائنتوْلوْگییانین بانیسی «تئتان» آدلاندیردیغی بۇ رۇحلارین چك-چئویر ائدیلمه‌سینی واجیب گؤروردو.
بۇنون اۆچون خۆصوصی پروْسئدورلار تكلیف ائدیردی و همین پروْسئدورلاری «آۇدیتینق»، یعنی رۇح تمیزله‌مه آدلاندیریردی. سائنتوْلوْگییا كیلسه‌سینده حیاتا كئچیریلن آۇدیتینقین باشلیجا مقصدی پسیخوْتئراپئوتیك یوْللا خسته سایدیقلاری اینسانلارا كئچمیشلرینی خاتیرلاتماقدیر. بۇنون اۆچون هاببارد «ائ-مئتر» آدلاندیردیغی بیر قۇرغو دا ایجاد ائدیب. بۇ، اصلینده، ایكی زوْندو اوْلان ساده ووْلتمئتردیر و هاببارد اوْنو ساده قۇرولوشلو «یالان دئتئكتوْرو» آدلاندیریردی. یعنی رۇح تمیزله‌مه واختی دری قاتی‌نین مقاومتینی اؤلچمكله اینسانین كئچمیشی‌نین واجیب چالارلارینی مۆعیین ائتمیی مۆمكون ساییردی.
یئترینجه فانتاستیك اوْلماسینا باخمایاراق، اكثر ائكسپئرتلر مۆلیفین بۇ ادعالاریندا هئچ بیر یئنیلیك گؤرمورلر، اوْنون پروْسئدورلارینی دیَیشدیریلمیش فرئیدیزمله و هیپنوْتیزم دؤورونون یاخشی آنلاشیلمایان رئقرئسسییا تجروبه‌لری‌نین قاریشیغی ساییرلار.
سائنتوْلوْقلار ایسه همین تجروبه‌لر زامانی اؤزلری‌نین مین ایللر اولكی كئچمیشلرینی خاتیرلادیقلارینی ادعا ائدیرلر. اؤزو ده تئتانین تمیزلیك درجه‌سی یۆكسلدیكجه، یادداش داها اولكی دؤورلره آپاریر. مثلا، بۇزوْونالی مارینانین دئدیگینه گؤره، اوْنونلا اینتئرنئت علاقه‌سینده اوْلان بیر موْسكوالی قادین 20 میلیوْن ایل اولكی حیاتینی خاتیرلاییرمیش: «اوْندا من كیبوْرق (كیبئرنئتیك وارلیق - رئد.) ایدیم، یۇخاریدان بیزه امر گلمیشدی كی، یئر اۆزونده بۆتون اینسانلاری مهو ائتمه‌لیگیك. من بۇنا اعتراض ائتدیم و امره تابع اوْلمادیم. بۇنا گؤره منی جزالاندیراراق، مهو ائتدیلر».
سائنتوْلوْقلار آرا صؤحبتلرینده هابباردین اؤزونون آسترال سیاهت ائتدیگینی، بدنی قاپالی اوْتاقدا اوْلا-اوْلا رۇحونون یئرین مۆختلیف ساحه‌لرینی، مۆختلیف پلانئتلری گزدیگینی ادعا ائدیرلر. لاكین بۇ مسئله یالنیز شیفاهی صؤحبتلر زامانی بیلدیریلیر، یازیلی معلوماتلاردا ایسه بۇ باره‌ده هئچ نه دئییلمیر.
بۇ پروْسئسه اینسانین تمیزلنمه‌سی دئییرلر و اینگیلیسجه «كلیر»، یعنی تمیز آدلاندیردیقلاری اینسانین اینتئللئكتی‌نین اوْرتا اینسانین اینتئللئكتیندن یۆكسك اوْلدوغونو ساییرلار. سوْنرا ایسه یئنی آۇدیتینق دؤورو باشلاییر و اینسانین حیاتی‌نین ایلكین چاغلارینا قایتاریلدیغینی دئیریلر. بعضی پاسییئنتلر، حتی دوْغوش واختی حكیمین و یا آناسی‌نین دئدیگی سؤزلری خاتیرلادیغینی بیلدیریرلر.
بۇنو بیر نئچه دفعه تكرار ائده‌رك حیاتیبوْیو آلدیغی رۇحی تراومالاری سیلدیكلرینی ادعا ائدیرلر. یعنی اینسان آرتیق هامیدان اۆستون اوْلاراق اۇغور قازانماغا حاضیردیر.
هاببارد «ائ-مئتر»له آپاریلان بۇ جۆر پروْسئدورلار واسطه‌سیله اینسانی كوْرلوقدان خلاص ائتمیی، اوْنون عقلی ایمكانلارینی و خاریجی گؤرونوشونو یاخشیلاشدیرماغین مۆمكونلویونو ادعا ائدیردی. باكیداكی سائنتوْلوْقلار ایسه «ائ-مئتر» واسطه‌سیله عائله‌لری سوْنسوزلوقدان، كیشیلری جینسی ضعیفلیكدن خلاص ائتمیی مۆمكون ساییرلار.
آلمانییا ائلیتاسینی سائنتوْلوْگییانین محض «رۇح تمیزله‌مه» پروْسئدورلاری و جلبئدیجی ودلری قوْرخودور. بۇ اؤلكه‌نین «كوْوبرقئر تاقئبلات» قزئتی سائنتوْلوْگییانین ایراده‌جه ضعیف، تأثیر آلتینا تئز دۆشن اینسانلاری توْرا سالدیغینی بیلدیریر: «تعجبلو دئییل كی، خۆصوصیله گنج اینسانلار تشكیلاتین قۇربانینا چئوریلیرلر. پسیخوْلوْژی تأثیر اۆصوللاری ایله اینسانلاری آسیلی، مانیپولیاسییالارا اۇیان حالا سالیرلار. شۆبهه‌لی اۆصوللار ایستیفاده ائدن بۇ یالانچی دین بیزیم دئموْكراتیك جمعیتین اساسلاریندان چوْخ اۇزاقدیر».
آلمانییانین عائله، گنجلیك، قادینلار و یاشلیلار عۆذره ناظری اۇرسولا فوْن لیایئن احتیمال ائدیر كی، سائنتوْلوْگییا «چوْخ واخت اینسانلاری پسیخوْلوْژی و مالیه آسیلیلیغینا سالیر».
آذربایجانا گلدیكده ایسه بۇرادا هله كی سائنتوْلوْگییا جریانینی تهلوكه‌لی سایانلار چوْخ آزدیر. دینی ایشلر عۆذره دؤولت كوْمیته‌سیندن سائنتوْلوْقلاردان كیلسه كیمی قئیدیات اۆچون مۇراجعت داخیل اوْلمادیغینی بیلدیریرلر. كوْمیته‌نین دینی قۇروملارلا ایش عۆذره شؤبه‌سی‌نین مۆدیری گۆندوز ایسماییلوْو، عمومیتله، بۇ جریانین آذربایجان اۆچون یئنیلیك اوْلدوغونو و اوْنا گؤره ده هله كی هئچ بیر پروْبلئم دوْغورمادیغینی سؤیله‌ییر.
تئوْلوْق ائلشاد میری ایسه سائنتوْلوْگییادا هئچ بیر یئنیلیك اوْلمادیغینی، اوْنون دا كریشنایزم و هیندوزیم كیمی رۇحون بدندن-بدنه اؤتورولمه‌سینه ایناندیغینی بیلدیریر.
لاكین آلمانییا تجروبه‌سی گؤستریر كی، سائنتوْلوْقلارین آزسایلی اوْلماسی بئله اوْنلارین تهلوكه سویه‌سینی آشاغی سالمیر. مثلا، آلمانییانین رسمی دایره‌لری اؤلكه‌ده سائنتوْلوْگییا طرفدارلاری‌نین سایی‌نین چوْخ آز - تخمینن، 6 میندن چوْخ اوْلمادیغینی، پایتاخت بئرلینده ایسه 150-نی كئچمه‌دیگینی بیلدیریرلر. لاكین بۇنا باخمایاراق، باش وئرنلر آلمانییا كیمی ایسلامین راحت فعالیت گؤستردیگی و یهودیلرین گئری قایتاریلماسی اۆچون خۆصوصی سیاست یۆرودن، بۇنون اۆچون پۇل خرجله‌ین دینی توْلئرانت دؤولتی بۇنا مجبور ائدیب.
بۇنون باشلیجا سببی سائنتوْلوْگییانین اینسانلاری مالیه آسیلیلیغینا سالماسیدیر. چۆنكی هابباردین تكلیف ائتدیگی رۇح تمیزله‌مه اۆصوللاری پۇللودور و پروْسئدورلار اینكیشاف ائتدیكجه قییمتی یۆكسه‌لیر. بۇنا گؤره ده هامبورقون داخیلی ایشلر كوْمیسساری اۇدوْ ناقئل سائنتوْلوْگییا كیلسه‌سینی «توْتالیتار نیتلری اوْلان كوْممئرسییا مۆسسیسه‌سی» آدلاندیریر.
رۇسییا فئدئراسییاسنین باشقیردیستان ویلایتینده ایسه سائنتوْلوْقلار وطنداشلارا یادداشی مؤحكملندیرن ملهم آدی آلتیندا چوْخ باها قییمته ج، ب1، ب2، ب6، ب12 ویتامینلری ساتیرمیشلار. پروْكوروْرلوق ساكینلرین ویتامینلری ایفرات یۆكسك دوْزا ایله قبول ائتدیگینی و بۇنا گؤره ده حیاتلاری‌نین ریسك آلتیندا قالدیغینی بَیان ائتمیشدی.
تصادوفی دئییل كی، باكیداكی سائنتوْلوْقلار دا مادی مسئله‌یه خۆصوصی اؤنم وئریرلر. مارینا دا بۇنون تشكیلاتین پوْزولماز قایداسی اوْلدوغونو دئییر: «من بۇنو دیَیشه بیلمه‌رم. هر بیر پروْسئدورونون اؤز حاقی وار. حاقینی اؤدنمسه، رۇحون تمیزلنمه‌سینه باشلایا بیلمه‌یه‌جییك».
