حضرتی یاقوب
حضرتی یاقوبون سوی-كؤكو حضرتی ایسهاق واسطه‌‌سی ایله حضرتی ایبراهیمه دایانیر. اونون ان مشهور لقبی ایسرایلدیر. قارداشی آیسدان قاچاراق [اونون ظلموندن] داییسی‌نین یانینا گئدركن گوندوزلری گیزلنمیش، گئجه‌لر ایسه یول گئتمیشدیر. بونا گؤره ده اونا ایسرایل لقبی وئریلمیشدیر. ایسرایل كلمه‌سی‌نین معناسی گئجه [اللها] گئدن دئمكدیر. [ات-تابری، تاریخ، مصر، 1326، بیر ، 162]
حضرتی یاقوبون دوغولاجاغی و پئیغمبرلیگی اولجه‌دن موژده‌لنمیشدیر. آیه‌لرین مئالینا باخاق: “...بیز او قادینا [ایبراهیمین زؤوجه‌سینه] ایسهاقی موژدله‌دیك؛ اوسته‌لیك ایسهاقین آردینجا دا [اونون اوغلو] یاقوبو [موژدله‌دیك]. [هود، 71]
قورآنی-كریمین بیر چوخ آیه‌سینده حضرتی یاقوبون پئیغمبرلیگیندن و فضیلتلریندن بحث ائدیلیر. آیه‌لرین مئاللارینا باخاق:
“ان سونوندا اونلاردان و اونلارین اللهی بوراخاراق تاپیندیقلاریندان اوزاقلاشینجا، بیز اونا ایسهاقی و یاقوبو ارمغان ائتدیك و اونلارین هر بیرینه ده پئیغمبرلیك وئردیك؛ داها آرتیغی اونلارا رحمتیمیزی بخش ائتدیك؛ نهایت اونلاری دوغرولوغون و حقیقتین تمسیلچیسی ائتدیك.” [مریم، 49-50]
“نوحا وحی ائتدیگیمیز كیمی سنه ده وحی ائتدیك. ایبراهیمه، ایسماییلا، ایسهاقا، یاقوبا، نوه‌لرینه، عیسییا، ائییوبا، یونوسا، هارونا، سولئیمانا دا وحی ائتمیش و داوودا دا زبورو وئرمیشدیك.” [ان-نیسا، 163]
“قوووتلی و بصیرتلی قوللاریمیز ایبراهیمی، ایسهاقی و یاقوبو دا ذكر ائت. اونلار گوجلو بیر شخصیت و ایدراك صاحبی ایدیلر. بیز اونلارین شخصیتلرینی [ابدی یوردو] اونوتماسینلار دئیه صافلاشدیردیق.” [ساد، 45-46] و س.
بوندان باشقا حضرتی یاقوبون بیر اؤزللیگی ده وار ایدی كی، بو دا اونون یوخو یوزماق قابیلیتی ایدی. بیز بونو دا قورآندان اؤیره‌نیریك. “بیر زامان یوسوف آتاسینا دئمیشدیر: “آتاجان! من [یوخودا] اون بیر اولدوز، گونشی و آیی گؤردوم. “گؤردوم كی، اونلار هامیسی منه سجده [تزیم] ائدیرلر” دئمیشدی. [آتاسی یاقوب دا اونا بئله] دئمیشدی: اؤولادیم! یوخونو قارداشلارینا سؤیله‌مه، یوخسا اونلار سنه بیر حیله قورارلار. چونكی شیطان، اینسانلارین آچیق-آشكار دوشمنیدیر...” [یوسوف، 4-5]
حضرتی یاقوب حاقیندا اولان آیه‌لرین هامیسینی بورادا ذكر ائتمك نیتینده دئییلیك. هم ده حضرتی یوسوف قیسسه‌سینده بو مؤوضویا بیر داها مراجعت ائده‌جییك. اونا گؤره ده حضرتی یاقوبلا باغلی ان واجیب حساب ائتدیگیمیز عامللری آردیجیللیقلا آراشدیرماغا چالیشاق:
وصیییتی
“موسلمان اولاراق جان وئرین!”
بو ساده‌جه بیر آتانین دئییل، ائله‌جه ده بیر پئیغمبرین وصییتیدیر. اوندان سونرا گلنلرین حاق دینه اویمالارینی و صالحلردن اولمالارینی اونلارا وصییت ائتمیشدیر. “بونو ایبراهیم، اوغوللارینا وصییت ائتدی، یاقوب دا: “اؤولادلاریم، شوبهه‌سیز الله سیزلره بو دینی سئچدی، سیز ده آنجاق موسلمان اولاراق جان وئرین!”- دئدی." [بققره، 132]
موسلمان اولاراق جان وئرمك، اللهدان قورخان اینسانلارین ان اؤنملی دعالاریندان بیریدیر. چونكی بیر اینسان حیاتی بویونجا صالح عمللر ایشله‌دیگی حالدا سونرادان نیتینی پوزوب ایمانیندان دؤنسه ائتدیگی بوتون عمللری بوشا گئده‌جك، جهنم عذابینا لاییق اولاجاق بیر مؤوقئیه دوشه‌جكدیر. حضرتی یاقوب اوغوللارینا "موسلمان اولاراق جان وئرین" دئیركن اونلاری بو باره‌ده خبردار ائدیر، اونلارا صمیمی نیتلرینی و ایمانلارینی قورومالارینی وصییت ائدیر. آتالاری‌نین وصییتینه عمل ائده‌جكلرینه سؤز وئرن اوغوللاری دا: “سنین و آتالارین ایبراهیم، ایسماییل، ایسهاقین دا ایلاهی اولان یئگانه ایلاها قوللوق ائده‌جییك و یالنیز اونا تسلیم اولاجاغیق...” [بقره، 133] موسلمان اولاراق جان وئرمك اللها قئیدسیز-شرطسیز تسلیم اولماقدیر: ایبراهیم كیمی، ایسماییل كیمی... بونا سؤز وئرنلر سؤزلری‌نین نه معنایا گلدیگینی چوخ یاخشی درك ائدیردیلر. آتالارینا بو سؤزو وئرركن چوخ یاخشی بیلیردیلر كی، اصلینده بو سؤزو اللها وئریرلر... اونا گؤره ده دئدیكلری‌نین فرقینده اولدوقلارینی بیر ده دیله گتیریرلر: “سنین و آتالارین ایبراهیم، ایسماییل، ایسهاقین دا...” اونلارین تسلیمیتلرینی نئجه ثبوت ائتدیكلرینی ده بیلیردیلر. قورآن بونو بیزه خبر وئرمكله سانكی بیر مئساژ وئریر: “سن ده “موسلمانام” دئیركن، نه دئدیگی‌نین فرقینده‌سنمی؟” “موسلمانام” دئمك، “تسلیمم!” دئمكدیر”، “تسلیم اولماق ایسه یالنیز ایبراهیمین، ایسماییلین... ائتدیگینی ائده بیلمكدیر.” “من موسلمانام” دئمه‌میشدن اؤنجه بیر داها دوشونك. حقیقتن ده عالملرین رببینه تسلیم اولدوقمو؟!
یاقوبون توككولو و سئوگیسی
حضرتی یاقوب بیر ده بیزه توككولو اؤیره‌دیر. و دئدی كی: “اؤولادلاریم، [شهره] هامینیز عینی قاپیدان گیرمه‌یین، آیری-آیری قاپیلاردان گیرین! من اللهدان گله‌جك هئچ بیر شئیی سیزدن اوزاقلاشدیرا بیلمه‌رم؛ چونكی حؤكم یالنیز اللها عایددیر. من اونا توككول ائتدیم. توككول ائدنلر ده یالنیز اونا توككول ائتمه‌لیدیرلر!” [یوسوف، 67]
یاقوب اوغلانلارینا شهره گیرركن تدبیرلی اولمالارینی تؤوسیه ائدركن چوخ اهمیتلی بیر حقیقتی ده خاتیرلادیر: تدبیره دئییل، اللها گوونمه‌لیسینیز. چونكی الله ایسته‌مه‌دیكچه هئچ كیم هئچ كیمه نه زیان وئره بیلمز، نه ده كی، خئییر. مؤمین اللهین ریزاسینی قازانماق اوچون باجاردیغی هر شئیی ائدر، تدبیرینی گؤرر. لاكین نتیجه‌نین یالنیز اللهین ایزنی ایله اولدوغونو دا یقینلیكله بیلر. یالنیز اونا گوونر. نتیجه اونون آرزولامادیغی كیمی اولسا بئله بوردا اللهین بیر حیكمتی‌نین اولدوغونو بیلر و بو نتیجه‌یه عصیان ائتمز. مؤمین بیلیر كی: “خئییر بیلدیگینده زیان، زیان بیلدیگینده خئییر وار. دوغروسونو او بیلمز، الله بیلر.” اونا گؤره ده او، اؤز بوینونا دوشه‌نی لاییقینجه ائتمه‌یه چالیشار. نتیجه‌نین نه اولماسیندان آسیلی اولمایاراق هئچ بیر زامان اللهین یولونو ترك ائتمز، یاساقلارینا یاخینلاشماز. “بونو سنین ریزان اوچون ائتمیشدیم، نییه بئله اولدو؟” دئیه عصیان ائتمز. بو نتیجه‌نین حیكمتینی آنلایانا قدر صبر ائدر.
حضرتی یاقوبون 12 اوغلو اولدوغونو قورآن بیزه سؤیله‌ییر. یوسوف اونلاردان بیریدیر. هله كیچیك یاشدا ایكن الله اونا یوخودا اون بیر اولدوزون [قارداشلاری‌نین]، گونشین و آیین [آتا و آناسی‌نین] سجده ائده‌جه‌یینی خبر وئرمیشدی. [یوسوف، 5] یاقوبون بو قدر اؤولادی‌نین ایچینده یوسوفو سئچمه‌سی‌نین، اونون اوچون گؤزلری كور اولونجایا قدر آغلاماسی‌نین سببی بو یوخونون داشیدیغی مئساژ اولا بیلردیمی؟
یاقوبون یوسوفا اولان سئوگیسی فرقلی بیر سئوگی ایدی. بیر آتانین اؤولادینا دویدوغو سئوگیدن چوخ، بیر پئیغمبرین قئیرت سیموولو اولان باشقا بیر پئیغمبره دویدوغو بیر سئوگی ایدی. یوسوفون گؤردویو بو یوخو یاقوبا “اللهین یاقوب سویونا اولان نعمتینی یوسوف اوزریندن تاماملایاجاغی” مئساژی ایدی. [یوسوف، 6] یاقوبو كور ائدن یوسوفون یوخلوغو دئییلدی، اؤولادلاری‌نین خیانتی ایدی. او یوسوفون یوخوسو ایله بیر مئساژ آلمیش و یوسوفا دا بو یوخونو قارداشلارینا دانیشماغی یاساقلامیشدی... سانكی بیر آز تدبیرینه گوونمیشدی...
اوغلانلاری یوسیفه قارشی ائده‌جكلری خیانتی پلانلاشدیراندا دا یاقوب اؤزونه‌مخصوص “تدبیر” گؤرموشدو. یعنی، یوسوفو قورویاجاقلارینا دایر اونلاردان بیر سؤز آلمیشدی. بوردا دا بیز اونون “تدبیرلی داوراندیغینی” گؤروروك. آمما هله توككولونون شاهیدی اولموروق. الله اونا،- اونون شخصینده ده بیزه،- توككولو اؤیره‌دیر. تدبیر آلا بیلرسن، آمما تدبیرلرین ان گؤزه‌لی توككولدور. عالیملردن بیری دئییب كی، "تدبیرینیزه گوونمه‌یین، اللها گووه‌نین. تدبیرینیزه گوونرسینیزسه، تدبیرینیزی رببینیز ائدرسینیز".
یاقوب توككول ایمتاهانینی وئرمه‌یه یوسوفلا باشلادی. بیزه ده بیر مئساژ وئردی: “یوسوفونو” ایتیرمزدن اول توككول ائده‌جكسن. عكس حالدا یوسوفدان سونرا "بونیامینله" ایمتاهانا چكیله‌رك توككول ائتمیی اؤیرنه‌جكسن. بونیامین یاقوبون بیتدیم نقطه‌‌سی ایدی. بونیامین یاقوبون توككول اؤنجه‌سی ایمتاهانی ایدی. یاقوب یوسوفونو ایتیرمكله توككول درسینی یاخشی اؤیرنمیش، تدبیری‌نین یانیندا توككولونو ده دیله گتیرمیش، اللهین بؤیوكلویونو و حیكمت صاحبی اولدوغونو وورغولامیشدیر. الله دا قولونون بو ایمتاهانی وئرمه‌یه حاضر اولدوغونو گؤرموش، توككول ایمتاهانیندان لاییقی ایله چیخان یاقوبا یوسوفین موژده‌سینی وئرمیشدیر.
بو مؤمینین ایمانی ایله آغلی آراسیندا تارازلیغی نئجه قوروماسی‌نین گؤزل بیر اؤرنییدیر. بونیامینی اؤزلری ایله آپارماق ایسته‌ین اوغلانلارینا “سیزلره امانت ائتمه‌رم، اللها امانت ائدیرم” دئییر و توككولونون یالنیز اللها اولدوغونو بَیان ائدیر.
یاقوب یوسوفو گؤزلری‌نین ایتیره‌جك قدر سئویردی. آمما اللهین تقدیرینه ده صبر ائدیردی. “آرتیق منه دوشن گؤزل بیر صبردیر” [یوسوف، 18] دئدی. اونو یوسوفوندان بیر مدتلییه اوزاقلاشدیران الله اونا دوغرو سئومیی ده اؤیره‌دیردی. یوسوفسوزلوغا او قدر آلیشدی كی، اونا خیانت ائدن اوغوللارینی باغیشلادی. اونلاری دا ایتیرمك ایستمیردی. اونلارین خیانتینه یاقوبون یوسوفا اولان سئوگیسی سبب اولموشدو. آتالارینی قیسقانمیشدیلار یوسوفا. یاقوب سئوگینی اوغلانلاری آراسیندا بلكه ده دوغرو پایلامامیشدی كی، اونلاردا قارداشلارینا قارشی قیسقانجلیق یارانمیشدی. شیطانین اینسانین دوشمنی اولدوغونو بیلیردی، اونا گؤره یوخونو قارداشلارینا دانیشما كی، قیسقانماسینلار دئییردی. اونلارین قیسقانماسینی گؤرن شیطان دا اونلارا وسوسه وئرمه‌سین. [یوسوف، 5] یوسوفون بیر قورد طرفیندن یئییلدیگینی سؤیله‌ین اوغلانلارینا دا “سیزی نفسینیز آلدادیب” دئییر. بونو قیسقانجلیقدان ائتدیكلرینی بیلدیگینی دولاییسی ایله سؤیله‌ییر. اونا گؤره ده سانكی بیر آز دا اؤزونو قیناییر. عصیان ائتمه‌دن، اللهین حیكمتینی آنلایانا قدر صبر ائدیر. طبیعی كی، سونوندا اوغلانلاری دا سهولرینی آنلاییرلار كی، یوسوفا تزیم ائدیر، عذر ایسته‌ییرلر. او دا اونلاری باغیشلاییر [بو باره‌ده یوسوف بؤلومونده داها گئنیش دانیشاجاغیق].
دوغرودور، یوسوف یاقوب اوچون ساده‌جه بیر اؤولاد دئییلدی... او یوسوفو ایتیرمكله گؤزلرینی ده ایتیردی. آمما عوضینده مصردن كنان ائللرینه گلن قوخونو [یوسوفون اترینی] دویان بیر بورون قازاندی. بو اتری دویماق اوچون یاقوب اولماق لازیم ایدی، بونو آنلاماق اوچون یوسوف كیمی بیر اوغول ایتیرمك لازیم ایدی. یوسوفونون یوخلوغوندا گؤزلرینی دونیایا كورلاشدیراجاق قدر سئومك لازیم ایدی...
ایمتاهانلاری
باباسی ایبراهیم كیمی حضرتی یاقوب دا اؤولاد ایمتاهانی ایله سینانمیشدی. یوسوفونو ایتیرمیشدی. سئودیگینی ایتیرمیشدی... اوغلانلاری خیانت ائتمیشدیلر. سئودیكلری ائتمیشدی بو خیانتی. اوغلانلاری یوسوفونا خیانت ائتمیشدی. بلكه باشقاسی ائتسیدی جزالاندیراردی. آمما اوغلانلاری ائله‌میشدی بونو. قارداشلارینا خیانت ائتمیشدیلر، آتالارینا خیانت ائتمیشدیلر. یوسوف اولماسا آتالاری اونلاری داها چوخ سئوردی، دئیه دوشونموشدولر. آتالاری‌نین سئوگیسینه قیسقانمیشدیلار قارداشلارینی. نفسلری عمللرینی اونلارا سوسله‌یه‌رك گؤسترمیشدی. [یوسوف، 83-100] یاقوب اوغلانلاری ایله ایمتاهان اولونموشدو. بو ایمتاهان اونا توككولو اؤیرتدی... بو ایمتاهان اونا اؤزونو تانیتدی. اؤزونو تانیماق اوچون یوسوفونو ایتیرمه‌لی ایدی...
نتیجه
بو قیسسه بیزه او قدر چوخ مئساژ وئریر كی...
تووككولون یالنیز و یالنیز اللها اولسون. سئودیگینیزی قوروماق اوچون سیزین تدبیرینیز كیفایت دئییل. اونو قوروماق ایسته‌ییرسینیزسه اونو اللها امانت ائدین.
گؤزلرینی ایتیره‌جك قدر سئویرسنسه، مصردن گلن اتری دویاجاقسان.
اؤولادلارینی بیر-بیرینه دوشمن ائده‌جك قدر شیطانا فورصت وئرمه.
یوسوفونو ایتیردینسه اللهین حیكمتینه صبر ائت.
پیس نیتلیلرین الینه بهانه وئرمه. (یاقوب دئینه قدر اوغلانلاری "قورد یئدی" سسئناریسینی دوشونمه‌میشدیلر. اونلارین عاغیللارینا بونو یاقوبون سؤزو سالدی [یوسوف، 14].
قورخدوغونوز باشینیزا گلر...
