دعا
قولون اللها دعاسی، اوبودیت و عاجیزلیكدیر.
اللهین قولا دعاسی، رحمتدیر.
دعا بیر چاغیریشدیر، یعنی دعوت. قورآندا هم "اللهین قولا" هم ده "قولون اللها" دعا ائتمهسی شكلینده ایفاده اولونور. حج اللهین دعاسیدیر، یعنی قوللارینا دعوتی. قول بو دعوته "لببئیك اللهوممه لببئیك: بویور اللهیم بویور" دئیهرك راضیلیق ائتمیش و گلمیشدیر.
كفهنی سیمووللاشدیران ایهرامینا بورونوب گلمیشدیر. بونون معناسی اللهیم، سنه دؤنهجهییمین شعورو ایچریسیندهیم، سونوندا سنه حساب وئرهجهییمه ایمان ائتدیم. ‘هئسابا چكیلمزدن اول نفسیمی حسابا چكممی' توصیه ائدن نبییه اویدوم و محض آدهمین، ایبراهیمین، ایسماییلین و محمّدین گلیب سنه یالواردیقلاری یئرده من ده سنه یالواریرام.
اللهیم!
ائی ایبراهیمین رببی!
ائی محمّدین رببی!
ائی مظلوملارین رببی!
من معنوی بیر صحرایا دؤنموش تورپاغیمدان، بو “دیلك اوكئانی”ندا بیر داملا اولماغا گلدیم. بیلدیم كی، صحرایا دوشن داملا بوخارلانیب صحرا اولار، گؤله دوشن داملا گؤل اولار. من ده بو رحمت اوكئانینا قاریشان بیر داملا اولماق ایستهییرم. بو رحمت دنیزینین تمیز و پاك سویونا منی ده قبول ائت!
اللهیم!
مؤمینلرین، دونیانین یئتیملری، كیمسهسیزلری اولدولار. من ده او بوینو بوكوك كیمسهسیزلردن بیرییم. منیم كیمسهسیزلیگیمین سنین قاتیندا هئچ بیر دیَری اولمایا بیلر. لاكین سنین قاتیندا چوخ قییمتلی اولدوغونو بیلدیگیم ایسلامین یئتیملری، كیمسهسیزلری، یاشایان شهیدلری وار! منی ده اونلارین آراسیندا قبول ائت!
اللهیم!
قورآنین متروك، جوغرافییان موقددر، دینین ماهزون، دوستلارین ماغدور، دوشمنلرین مغرور، نیزامین محكوم، حالیمیز معلومدور. همیشه ایناندیم كی، قولون گوجونون بیتدیگی یئرده سنین كؤمگین باشلایار. "بیتدیم یا رببی!" دئینه، "چاتدیم قولوم!" دئیرسنمی؟
"ایلاهی، كؤمگین نه واخت گلهجك؟" دئیهجك قدر دارالمادیق، سینانمادیق، سارسیلمادیق، بدل اؤدهمهدیك. آنجاق تاقتیمیز یوخ، گوجوموز آز، یولوموز اوزون، آزوقمیز قیت، یوكوموز آغیر، بختیمیز ضعیف، دوستوموز گوجسوز، دوشمنیمیز گوجلو. بو وضعیتده سنه پئیغمبرینین تایف دؤنوشو ابو كوبئیسین تپهسینده، گیره بیلمهدیگی مككهسینه دؤنهرك یاشلی گؤزلرله ائتدیگی دعا ایله یالواریریق:
اللهیم
قوووتیمین توكندیگینی سنه عرض ائدیرم.
گوجومون آزالدیغینی،
اینسانلارین گؤزوندن دوشدویومو سنه شیكایت ائدیرم!
یا ارحامرراهیمین!
سنسن ازیلمیشلرین رببی!
سنسن منیم رببیم!
منی كیملرین الینه بوراخدین؟
منه قارشی قددار داورانان یادلارین الینمی؟
یوخسا، داوامی ایپوتئكا ائدهجك بیر دوشمنمی؟
اگر سن منه غضبلنمهدینسه،
قطعیلیكله بونلارا فیكیر وئرمهرم.
لاكین یاخشیلیغین منی راحتلاشدیراجاق.
سنین نورونا سیغینیرام؛
قارانلیقلاری آیدینلادان نورونا،
دونیا و آخیرتیمی آیدینلاداجاق نورونا...
گلهجك غضبین، منه چاتاجاق حیرصیندن
قاچیب خلاص اولاجاق بیر سیغیناجاق آختاریرام.
سنه سیغیندیم، یئتر كی، راضی اول!
گوج و قوووت سندندیر،
یالنیز سندن!” (ابن هیشام 2/29 - 30)
اللهیم!
كؤنوللریمیز صحرایا دؤندو محبت وئر!
اوممت پارامپارچا اولدو، وحدت وئر!
كوفرون پنجهسینده زلیل، رزیل و روسوای اولدوق، عزت وئر!
آیریلیق جانیمیزا ایشلهدی، اولفت وئر!
اؤزوموزه قارشی یادلاشیب "آلچاق مئیمونلارا" دؤندوك، فطرت و خیلقت وئر!
عصرلردی خوشبختلیگین زنگینی ایدیك، ایندی موفلیسی اولدوق، سعادت و سلاماتلیق وئر!
ساختا بلدچیلرین آرخاسیندا، اؤز لابیرینتیمیزه محكوم اولدوق، هیدایت وئر!
داشلاشمیش اوركلریمیزین گؤزلری كور، قولاقلاری كار، دیللری لال اولدو، بصیرت و فراست وئر.
اؤز قورخولاریمیزین اسیری، فوبییالاریمیزین محبوسو، واهیمهلریمیزین خیدمتچیسی اولدوق، جسارت، شجاعت و تمكین وئر.
یالواراجاقسان.
اونون آستاناسینا باشینی قویوب سیزلایاجاق، اینلهیهجك، اینلهیهجكسن. بئله كی، باشقا قاپی یوخدور. اؤز كیچیكلیگینی بیلن، اونون بؤیوكلویونو بیلر. اؤز باجاریقسیزلیغینی بیلن، اونون موكممللیگینی بیلر. اؤز عاجیزلیگینی و محرومیییتینی بیلن، اوندان ایستهیر.
شیرك، آدامین اؤز – اؤزونه یئترلی اولماق ادعاسیدیر. دعا، قولون اؤز – اؤزونه یئترلی اولمادیغینین ایفادهسیدیر. ناماز، دعانین حركته چئوریلمیش فورماسیدیر. دعا عاجیزلیگین اعترافیدیر. دعا هددینی بیلمكدیر. اونون اوچوندور كی "دعا عبادتلرین بئینی، ایلیگیدیر." (تیرمیزی 5/456، № 3371). داها دوغروسو "دعا، عبادتدیر." (ابو داوود 2/76، № 1479)
بونا گؤرهدیر كی، قورآن، "دئ كی: دعانیز اولماسایدی رببینیزین نه ایشینه یارایاردینیز" [25.77] دئیه سوال وئریر. "دعا ائدین كی قبول ائدیم" بویوران الله، اونو اوزاق زنن ائدنلری بئله خبردار ائدیر: "اگر قوللاریم سندن منی سوروشسالار من یاخینام. دعوت ائدهنین دعوتینه/دعاسینا قارشیلیق وئرهرم..." [2.186]
الله دعوت ائتدی، سیز گلدینیز. ارافاتداسینیز، جبلورراهمهنین ساحلینده. ایندی سیرا سیزده. سیز دعوت ائدهجكسینیز. طبیعی كی، اونو قوناق ائدهجك سلیم بیر قلبینیز وارسا. اونو خارابایا دؤنموش، شهر زیبیللیگیندن بئتر حالا گلمیش بیر اوره یه دعوت ائده بیلمزسینیز. اول اورانی تمیزلهمهلیسینیز. ائله بیر اورگی تمیزلهیهجك یئگانه یویوجو توز گؤزیاشی اولمالیدیر. یونیس امرهنین سؤزلرینین اؤز – اؤزونوزه تكرار ائتمهلیسینیز:
"تمیز ائت كؤنول ائوینی
یار گلهجك قالماغا"
تمیزلهمهلی و دعوت ائتمهلیسینیز. ذاتاً هر لببئیكینیز هم دعوتی قبول ائتمك، هم ده دعوتدیر.
"من گلدیم سن ده رحمتینله گل، مغفیرتینله گل، یاردیمینلا گل، افوینله گل، لوطفونله گل، احسانینلا گل" دئمكدیر.
رحمت داغینین اتهیینده رسولوللاهین اوزرینه اوتوروب دعا ائتدیگی قایا هله ده اوردا دورور. حضرتی نبینین گؤزیاشلارینا شاهید اولان، قوخوسونو اییلهین، سسینی دینلهین بو اراذیلره ده شاهید اولمالیسان. ارازینین ده بیر یادداشی اولدوغونو اونوتمامالیسان.
بیلمهلیسن كی، ارافات لوتئرئیا بیلئتی كیمی دئییل. آدم كیمی ایكیقات گلنلر، جنّتینی ایستهینلر و گوناهینی اعتراف ائدیب اؤزونو تنقید ائدنلر افو اولوناجاقلار.
حج بیر عبادتدیر. عبادتین قبولو نیته باغلیدیر. عبادتی قبول ائدهجك اولان اللهدیر. هئچ بیر عبادتین، اولجهدن قبول زمانتی یوخدور. بو، حج اوچون ده بئلهدیر. مؤمین اینسان، هر عبادتی "گؤرهسن قبول اولدومو؟" اورپرتیسی ایچینده یئرینه یئتیرر. "رببیم اوزومه چیرپما!" نیازی اونا یولداشلیق ائدر. بونا گؤره پئیغمبر افندیمیز "حجین قارشیلیغی یالنیز جنّتدیر" دئییل، "قبول اولموش حجین قارشیلیغی یالنیز جنّتدیر" بویورموشدور.
دعانین قبولا ان لاییق اولانی اینسانین ایچیندن گلدیگی كیمی دعا ائتمهسیدیر. حج معناسیقینین هر هانسی بیری اوچون رسولوللاهدان "بورادا بو دعانی اوخویون" شكلینده بیر خبر یوخدور.
آدمله شیطانین فرقی اؤزونوتنقیددیر. شیطان دا قووولدو، آدم ده. شیطان دا عصیان ائتدی، آدم ده. آنجاق شیطان عصیانیندا ایسرار ائتدی و گوناهینی مدافعه ائتدی، آدم ایسه سهوینده ایسرار ائتمهییب پئشمان اولدو و تؤوبه ائتدی. تؤوبه اینسانین اؤز اؤزویله اوزلشمهسیدیر. تؤوبه اؤزونوتنقید، اؤزونوتنقید تؤوبهدیر. بونون قارشیلیغیندا آدم ایتیردیگی جنّتی گئری قازاندیغی كیمی علاوه اولاراق دونیا سعادتینه ده چاتدی.
حج، حجه گلن هر مؤمین اوچون بیر میلاد اولمالیدیر. حضرتی پئیغمبر بیر حدیثینده ارافاتدا مریفته یوكسهلن اینسانی تصویر ائدركن، "آناسیندان دوغولدوغو گونكو كیمی" بویورور. محض بئله بیر میلاد. ارافاتدا یئنیدن دوغان بیر مؤمین حیاتینی، "میلاددان اول – میلاددان سونرا" دئیرجهسینه "حجدن اول –هججدن سونرا" دئیهجك قدر یاخشی طرفه دیَیشدیرمهلی، حج اونون اوچون بیر باسی بادعل-موت [یئنیدن دوغولوش] اولمالیدیر.
ارافات حج معناسیقینین اورتا دیرگیدیر. بونا گؤره حضرتی پئیغمبر، "حج ارفهدیر" بویورموشدور. بو حدیث حجین مقصدینی ده آچیقجا اورتایا قویور. بونا گؤره حجین مقصدی مریفتدیر. اینسانین اؤزو ایله و حقیقتله تانیش اولماسیدیر. بو تانیش اولمانین یاشانمادیغی بیر حج، ارفهسیز بیر حجدیر. ارفهسیز بیر حج ایسه حج دئییل.
نه قریبهدیر كی، بعضی فیقه كیتابلاریندا "ارافات وقفهسینده ارافاتدا اولدوغونو و وقفه ائتدیگینی بیلمك شرط دئییل. ایستر شعورلو، ایسترسه شعورسوز، ارافات هدلری ایچینده اولان هر كس وقفه ائتمیش ساییلار." دئییلیر. (كاسانی (اؤل. 1191)، ال – بدای، كیتابول حج، اوچ فصیل. لاكین، سراهسینین (اؤل. 1090 م) "مبسوط" اثری و سمرقندینین (اؤل. 1145 م.) "توهفتول – فورقاها"سی كیتابی كیمی داها اولكی هنفی قایناقلاریندا بو فیكیر یئر آلیر.)
بو حالدا ارافاتا دویله، مركبله، آتلا یا دا تاكسییله، آوتوبوسلا گلن بیر اینسانین اؤزو ایله مینیی آراسینداكی فرق نه دیر؟
عبادت بیر شعور حالی دئییلسه نه دیر؟
عبادتین اؤزونون دیَرسیزلشدیریلدیگی بیر یئرده، عبادتدن اومید ائدیلن نتیجه نئجه حاصیل اولاجاق؟
ارافات محشرین بیر مشقیدیر. بونا گؤره اورادا صفرین داواملیلیغینی وورغولاماق اوچون گونورتا و عصر نامازی بیرلشدیریلهرك [جمع] گونورتا واختیندا قیلینار. بو سوننت حجین بیر نؤو ‘جیهاد' اولدوغونو خاتیرلاتماسی باخیمیندان اولدوقجا معنالیدیر. چونكی نامازلار ‘جیهادا' چیخیلان صفرلردهكی كیمی اصل سایینا دؤنموشدور. حضرتی آیشه، حضرتی پئیغمبره قادینلارین جیهادینی سوروشدوغوندا رسولوللاه بئله جاواب وئرر:
"- بلی، اونلارا ایچینده ساواش اولمایان بیر جیهاد واردیر: حج و اومره." (احمد ب. هامبل، 6/165؛ ابن ماجه، 2/968، 2901)