یالان نه دیر

حاق-عدالت، دوغرولوق اللها مخصوصدور. فیتنه-فساد، یالان شیطانا مخصوصدور. هر كیم الله-تعالینین حاق-عدالت خاصیتیندن ایستیفاده ائدیب، دوغرو دانشیب، دوروست داورانارسا، حیات اؤزو اونا یاخشیلیقلار بخش ائدر، چتین ایشلرینی آسانلاشدیرار. چونكی ایشلرینی حاقلا مایالاندیریب. عكس حالدا كیم دوغرو سؤزونو و ایشینی ساختا یالانا چئویریب، شیطانین فیتنه-فساد خاصیتیندن ایستیفاده ائدیب، یالان دانیشارسا بوتون ایشلری آلت-اوست اولوب زیانا اوغرایار. چونكی ایشلرینی یالانلا مایالاندیریب. یالا-خئییر ایشلری چاخناشدیران، چورودن زای بیر مایادیر. یالان-گؤزه‌گؤرونمز كولك كیمی داوالارا سبب اولان سلاحدیر. او، یالنیز ضعیف دوشونجه‌لی شخصلرله اونسیتده اولور، تلسهیك و مووققتی فساد تؤره‌ده بیلیر. كؤلگه اشیانین اوستونه مووققتی دوشوب بوش كئچدیگی كیمی، ساختا یالانین فساد كؤلگه‌سی ده او جور بوش كئچیر. یالانین قاتیلی پاكلیق و دوغرولوقدور. حاق-عدالت و دوغرولوق او قدر گئنیش و بؤیوكدور كی، هئچ بیر اشیا تاپیلماز كی، اونون اوستونو اؤرتوب گیزلتسین. یالنیز یالان فساد قالماقالی ایله اینسانلارین باشینی قاتیر، عدالتین اوستونه مووققتی كؤلگه سالیب كئچیر. بو زامان بؤهتان، یالان، قارغیش، قهر-غضب اینسانلاری هیجانلاندیریر، چاشقینلیقدان عدالتی مووققتی درك ائده بیلمیر. نهایت، یالانین فساد بورولغانی كؤلگه كیمی اؤتوب كئچیر، عدالت اوزه چیخیر. ساختا یالان مهو اولور، یالان دانیشان خار، اونا اینانانلار ایسه پئشمان اولورلار.بو پئشمانلیق دا گئج اولور، چونكو اینجیین قلبلر اینجیگیب، ائدیلن گوناهلار نامه‌ی عمله یازیلیب. ائدیلن گوناهلارین باغیشلانماسی ایسه اللهین رحمتیندن، بنده‌نین عبادتیندن آسیلیدیر. ضعیف آغاجلار جالانیب پئیوند ائدیلدیگی كیمی، الله-تعالی دا ضعیف بنده‌لری‌نین گوناهلارینی باغیشلاییر، شر عمللرینی خئیره جالاییب عدالته چئویریر. آغاجین یارپاق و سایره محصولو اؤز دیبینتؤكولوب، اؤز اطرافینی چیركلندیردیگی كیمی، دیل-آغیزین دا لیاقتسیز سؤز-صؤحبت محصولو اؤز اطرافینا یاییلیر، اؤزونو شرافتسیز ائدیب، زیانا اوغرادیر. بونا گؤره دانیشیق و داورانیشلارینیزدا دقتلی اولون. بوتون ایشلرینیزی اللها هواله ائدین. اللها سیغی‌نین، اللها پناه گتیرین.چونكی هامی‌نین صاحبی اللهدیر!

حدیث 

حضرتی محمّد(س.ه.س) پئیغمبری اؤلدورمك اوچون دوچمنلر اونو آختاریردیلار. حضرتین ان یاخین اصحابه‌لریندن بیری اولان سلمان فارسی بو ایشدن خبر توتوب، حضرتی گیزلتمك اوچون اونو كیسه‌نین ایچینه قویوب آپاریردی. یولدا بیر نفر اونا راست گلیب سوروشور: 
- یا سلمان، كیسه‌ده آپاردیغین نه دیر؟
- سلمان دئییر: حضرتی پئیغمبردیر. 
سلمان حضرتی پئغمبری گیزلتمك ایسته‌دیگی ائوه گتیریر، كیسه‌دن چیخاریر. حضرتی پئیغمبر سلماندان سوروشور: 
- یا سلمان، منی بورایا نییه گتیردین؟
- گیزلتمك اوچون
- ائله ایسه كیسه‌ده اولدوغومو نییه دئدین؟ 
- سلمان دئدی:
- اللهین پئیغمبرینه گؤره ده اولسا، یالان دانیشا بیلمه‌رم. 

بو حدیثدن عیبرت آلماق لازیمدیر. بئله كی، یالانین جهنم اودو اولدوغونو بیلن شخص هئچ واخت، هئچ كیمه گؤره یالان دانیشمامالیدیر... 

موسلمان اوچون مسجید نه دیر؟

دین دئییلنده آغلیمیزا همین دینه اینانان اینسانلارین یئرینه یئتیره‌جیی وظیفه‌‌لر و بو وظیفه‌‌لرین یئرینه یئتیریله‌جیی مبدلر گلیر. مسجید سؤزو عرب دیلینده «اییلمك، تواضعكرلیقلا آلنی یئره قویماق» معناسینا گلن كلمه‌دن تؤرگیب «سجده ائدیلن یئر» دئمكدیر. ناماز قیلینان مكانی ایفاده ائدیر. پئیغمبریمیز دینین دیرگی‌نین ناماز اولدوغونو بیلدیریب. نامازین شرطلریندن بیری اولان سجده ایسه بنده‌نین اللها ان یاخین اولدوغو واختدیر (نسای، "تطبیق"، 78). بو كلمه ب.ائ.ه. بئش  عصره مخصوص اولان یهودی «ائلئپهانتینئ پاپیروسلاری»ندا «عبادت یئری» معناسیندا قئید ائدیلیب. حتی ب.ائ.ه. بیر  عصرده یاشایان و «اؤلو دنیز الیازمالاری» نیسبت ائدیلن ائسسئنیلر ده عبادت یئرلرینی مسجید آدلاندیریبلار. قورآنی-كریمده «مسجیدلر (مبدلر) اللها مخصوصدور» («جین» سوره‌سی، 18)، - بویورولور. حاقیندا دانیشدیغیمیز[ژوستیفی]دین دئییلنده آغلیمیزا همین دینه اینانان اینسانلارین یئرینه یئتیره‌جیی وظیفه‌‌لر و بو وظیفه‌‌لرین یئرینه یئتیریله‌جیی مبدلر گلیر. مسجید سؤزو عرب دیلینده «اییلمك، تواضعكرلیقلا آلنی یئره قویماق» معناسینا گلن كلمه‌دن تؤرگیب «سجده ائدیلن یئر» دئمكدیر. ناماز قیلینان مكانی ایفاده ائدیر. پئیغمبریمیز دینین دیرگی‌نین ناماز اولدوغونو بیلدیریب. نامازین شرطلریندن بیری اولان سجده ایسه بنده‌نین اللها ان یاخین اولدوغو واختدیر (نسای، "تطبیق"، 78). بو كلمه ب.ائ.ه. بئش  عصره مخصوص اولان یهودی «ائلئپهانتینئ پاپیروسلاری»ندا «عبادت یئری» معناسیندا قئید ائدیلیب. حتی ب.ائ.ه. بیر  عصرده یاشایان و «اؤلو دنیز الیازمالاری» نیسبت ائدیلن ائسسئنیلر ده عبادت یئرلرینی مسجید آدلاندیریبلار. قورآنی-كریمده «مسجیدلر (مبدلر) اللها مخصوصدور» («جین» سوره‌سی، 18)، - بویورولور. حاقیندا دانیشدیغیمیز 

كلمه موختلیف واریانتلاردا قورآندا 28 یئرده قئید ائدیلیر. قورآنین 18-جی سوره‌سینده بحث ائدیلن ماغارا اهلی‌نین (اصحابی-كهف) مكانلاری‌نین اوزرینده اینشا ائدیلن تیكیلی اوچون مسجید سؤزونون ایشله‌دیلمه‌سی («كهف» سوره‌سی، 21) بو كلمه‌نین عبادت ائدیلن بوتون یئرلر اوچون قئید ائدیلدیگینی گؤستریر. فیلولوقلار قورآندا قئید ائدیلن «میهراب» سؤزونون ده «مسجید» معناسینا گلدیگینی بیلدیریرلر. دونیا موسلمانلاری آراسیندا تكجه توركییه توركلری جومه نامازی قیلینمایان، آنجاق گونده‌لیك نامازلار قیلینان یئرلری مسجید آدلاندیریر، جومه نامازی قالینان یئرلره ده جامی دئییرلر. قرب دونیاسیندا ایشله‌دیلن سؤزلرین (موسقوئ، موسقوئئ) ده مسجیدین موختلیف تلفّوظوندن اورتایا چیخدیغی قئید ائدیلیر. ایلك مبد اوجا الله ایلك مبد، عبادت یئری حاقیندا بئله بویورور: «بشر اوچون اینشا ائدیلن ایلك مبد، بككه‌دكی بركتلی و بوتون جمعیتلر اوچون هیدایت مركزی اولان مبد ایدی» («آلی-عمران» سوره‌سی، 96). حضرت پئیغمبر ایكینجیسی‌نین ایسه مسجیدول-اقصا اولدوغونو بیلدیریب (بوخاری، "انبییا"، 40؛ موسلیم، "مساجید"، 1-2). طبیعی كی، حاضردا منسوبو اولان و اولمایان بوتون دینلرین موختلیف مبدلری اولوب و وار. دینلرده مبد هر دینده اینسانلارین بیر یئره ییغیشاراق عبادت ائده‌جكلری یئر مسئله‌‌سی اساس مسئله‌‌لردن بیری اولوب. یهودیلر بئیت-ها میكئشاف آدلاندیریلان سولئیمان مبه‌دینی نومونه آلاراق «بئیت-ها كنئسسئت» (سیناقوق، هاورا) آدلاندیریلان مبدلر تیكیبلر. هفته‌نین شنبه گونو (شاببات) ییغیشیرلار. یهودیلیكده بوتون خستخانالارین، اونیوئرسیتئتلرین موطلق مبه‌دی اولور. خریستیانلارین عبادت یئرلری كیلسه آدلاندیریلیر و بو یئرلر حضرت عیسینین معنوی وكیلی حساب ائدیلیر. كاتولیك، پراووسلاو، آنقلیكان و سایر كیلسه‌لر مؤوجوددور. هفته‌نین بازار گونو هفته‌لیك عبادت گونودور. هیندویزمده عبادت هر یئرده ائدیلدیگی كیمی خصوصی مبدلری ده وار. مبدلرده تانریلارین و یا تانریچالارین هئیكللری اولور. شنلیكلرده بو هئیكللر آرابالارا قویولاراق چای كنارینا آپاریلیر... بوددیزمده مبدلره پاقودا دئییلیر. بورالاردا بوددانین هئیكللری اولور. جاینیزمین مبدلرینده «تیرتانكارالار» آدلانان هئیكللر اولور. اونلارا تروز و مئیوه‌لر تقدیم اولونور. شام و عطیرلی چوبوقلار یاندیریلیر. بو هئیكللر هیندویزمده اولدوغو كیمی یویولور، یاغلانیر و عطیرله‌نیر. سیهیزمین دینی و اجتماعی فعالیتلرین مركزی آمریتسار آلتیری مبه‌دیدیر. بونونلا یاناشی، قوردووارا دئییلن محللی مبدلری ده وار. یاپونییانین میلی دینی اولان سینتویزمده 100 مینه یاخین مبد وار. ان واجیبی ایسئده‌كی آماتئراسی آدینا اولانیدیر. مبدلرده عمومیتله، گوزگو، قیلینج، لعل-جواهیراتلی تاج و آماتئراسی هئیكلی اولور. تانریلارا سیتاییش دعا اوخوماق، دویو و دویو شرابی تقدیم ائتمكله یئرینه یئتیریلیر. قورآندا «ایچینده اللها عبادت ائدیلن یئر» معناسیندا قئید ائدیلن مسجید كیتاب-اهلی‌نین مبدلری ایله بیرلیكده قئید ائدیلیر. «اگر الله اینسانلارین بیر قیسمینی دیگر قیسمی ایله دف ائتمه-سیدی، سؤزسوز كی، ایچریسینده اللهین آدی چوخ ذكر اولونان سومه‌لر (موناستیرلار)، كیلسه‌لر، سیناقوقلار و مسجیدلر اوچولوب داغیلمیشدی» («حج» سوره‌سی، 40). بزی موسلمان عالیملر بو كلمه‌نی هانسی دینه عاید اولماسیندان آسیلی اولمایاراق عومومی اولاراق عبادت یئرلری اوچون ایستیفاده ائدیبلر. حتی بونا گؤره ده بزی سهابه‌لر اهلی-كیتابین مبدلرینده ناماز قیلماغا راضیلیق وئریبلر. چكیندیكلری مسئله‌‌ ایسه همین یئرلرده تؤوراتدا قاداغان ائدیلن شكیل و هئیكللرین اولماسی ایدی (بوخاری، «سالاه»، 54). ایسلامدا مسجیدین تاریخی سئیری حضرت محمّد (س) ایسلام دینینی اینسانلارا چاتدیرماغا باشلادیغی واخت مسجید اولاراق ایستیفاده ائدیلن یئگانه یئر كبه ایدی. كعبه‌‌ده‌‌ ظلمه مروز قالدیقلاری اوچون اركام آدلی سهابه‌نین ائوینی مسجید كیمی ایستیفاده ائده‌رك موسلمان جمعیتی‌نین روشئیمینی فورمالاشدیریردیلار. آنجاق الله رسولو كعبه‌‌ده‌‌ عبادت ائتمه‌یه جان آتیردی. مككه رهبرلیگی رسولوللاها كعبه‌‌ده‌‌ عبادت ائتمه‌یه مانعه اولور، «گئت، عبادتینی ائوینده ائله» دئییردیلر. رسولوللاه ایسه «اللهین ائوی»نده ناماز قیلماق، اللهین بیرلیگینی نامازی ایله گؤسترمك، اللهدان باشقا بؤیوك اولمادیغینی اعلان ائتمك اوچون هر جور اذیته باخمایاراق عبادتلرینی مسجیدده ائتمه‌یه چالیشیردی. دیگر موسلمانلار تضییقلردن «سیغورتالانماق» اوچون موختلیف ائولرده، اراذیلرده ییغیشاراق عبادتلرینی یئرینه یئتیریردیلر. حتی بزی سهابه‌لر ائولری‌نین هیتلرینده عبادت ائتمك اوچون خصوصی مسجید اینشا ائتدیرمیشدیلر. بورادان اطرافداكی اینسانلارین ائشیده‌جیی طرزده قورآن اوخویور و اونلارین رغبتینی قازانماغا چالیشیردیلار. بو ایسه موشریكلرین خوشونا گلمیردی و بو جور شخصی تیكیله‌لره ده موداخیله اولونوردو. بو جور تیكیلیلرین پئیغمبرین مدینه شهرینه كؤچمه‌سیندن (هیجرتیندن) اول ده ایسلامی قبول ائدنلر طرفیندن تیكیلدیگی بیلدیریلیر. بوندان باشقا، ایلك موهاجیرلر قوبایا گلیب چاتاندا بورادا بیر مسجید تیكرك بیرلیكده عبادت ائتمیشدیلر. حضرت محمّد مدینه‌یه كؤچن كیمی مسجید ارازیسی‌نین موعیینلشدیریلمه‌سی مقصدیله دوه‌سینی سربست بوراخدی. دوه‌نین چؤكدویو یئرین مبلغینی اؤده‌یه‌رك صاحبلریندن آلدی. بونونلا دا «پئیغمبر مسجیدی» آدلاندیریلان عبادت مكانی‌نین تمللری آتیلدی و قیسا مدت عرضینده عرصه‌ یه‌‌ گتیریلدی. مسجیدین آرخا حیصه‌‌سینده ایسلامین ایلك اونیوئرسیتئتی آدلاندیرا بیله‌جه‌ییمیز سوففه اوچون یئر آیریلدی. مدینه‌دكی موسلمانلاری‌نین سایی آرتدیقجا گونده‌لیك نامازلارین قیلیناجاغی مسجیدلرین سایی دا چوخالدی. جومه نامازی ایسه «مسجیدون نبوی»ده قیلینیردی. بو مسجیددن سونرا ایلك جومه نامازی قیلینان مسجید اوزاق قبیله‌لردن بیری اولان بنی آبدولقایسداكی جوواسا مسجیدیدیر (بوخاری، «جومه» 11). خاتیرلاداق كی، جوواسا عربیستان یاریماداسی‌نین شرقینده، بوگونكی رییاد و زهران شهرلری‌نین آراسیندا یئرلشیر. بوتون بونلار گؤستریر كی، حضرت پئیغمبرین ساغلیغیندا دا موختلیف اراذیلرده یاشایان موسلمانلارین عبادت اوچون مسجیدلری مؤوجود ایدی. موسلمان اولان بزی طایفهلار دا (تایفده) اولكی مبدلری‌نین یئرینده مسجید اینشا ائتمیشدیلر (ابن ماجه، «مساجید»، 3). حضرت محمّدین (س) وفاتیندان سونرا داها گئنیش جوغرافییادا ایسلام دینینین قبول ائدیلمه‌سی مسجید تیكینتیسینی زروری ائدیردی. بونو داها دا واجیب ائدن دؤولت باشچیلاری‌نین، ایدارچلرین قورآنین بویروغونا جان آتمالاری ایدی. اوجا الله قورآندا بئله بویورور: «اللهین مسجیدلرینی یالنیز اللها و آخیرت گونونه ایمان گتیرن، ناماز قیلان و زكاتی اوركدن ایسته‌یه‌رك وئرن، اللهدان باشقا هئچ كسدن قورخمایانلار تمیر ائده (تیكدیره) بیلرلر. محض بئله‌لری دوغرو یولدا اولماغی اومید ائده بیلرلر» («تؤوبه» سوره‌سی، 18). اللهین رسولو دا: «اللهین راضیلیغینی قازانماق اوچون مسجید تیكدیرنه الله جنّتده سارای بخش ائدر»، - بویوروب (بوخاری، "سالاه"، 65؛ موسلیم، "مئساجید"، 24-25). حتی قودسو فتح ائدن خلیفه زیبیللیك حالینا گتیریلن مسجیدول-اقصانین یئرینی موعیینلشدیره‌رك اورادا 3000 نفرین بیرگه عبادت ائده بیله‌جیی بؤیوك مسجید اینشا ائتدیرمیشدی. موسلمانلارین فتح ائتدیكلری یئرلرده یا اولكی مبدلر تامامیله، یاخود قیسمن مسجید حالینا گتیریلیر، یا دا مبدلر اولدوغو كیمی ساخلانیلاراق یئنی مسجیدلر تیكیلیردی. مسجیدلرین احاطه‌‌ دایره‌سی اوجا الله مسجیدلری نورونون آیدینلاتدیغی یئرلر اولدوغونو بویورور (باخ: «نور» سوره‌سی، 35-36)، حتی ایلك مبه‌دی «ائویم» دئیه‌رك شرفلندیریب («بقره» سوره‌سی، 125). حضرت پئیغمبر ده مسجیدلرین اللهین آدینین چكیلدیگی، قوللوق وظیفه‌سی‌نین یئرینه یئتیریلدیگی یئرلر اولدوغونا گؤره اللهین ان سئویملی مكانلاری اولدوغونو بیلدیریب (موسلیم، «مساجید»، 288). بونا گؤره ده مسجیدلری تمیز ساخلاماق و تمیزلنه‌رك گئتمك لازیمدیر. اوجا الله قورآندا «ائی آدم اوغوللاری! هر مسجیده گئدركن گؤزل لیباسلارینیزی گئیین!» («اراف» سوره‌سی، 7/31)، - بویوروب. مسجیدلر اینشا ائدیلركن تكجه ناماز قیلماق اوچون نظرده توتولماشدی. بو تیكیلیلر هم تحصیل اوجاغی، ایقامتگاه، اینفورماسییا آگئنتلیگی، هم ده محكمه‌‌ زالی كیمی فعالیت گؤستریردیلر. حتی حضرت پئیغمبر بیر دفعه‌‌ مسجیده داخیل اولاندا جاماعتین بیر حیصه‌سی‌نین دعا و زیكیرله، بزیلری‌نین ده علمله مشغول اولدوغونو گؤروب «من معلم كیمی گؤندریلمیشم»، - دئیه‌رك علمله مشغول اولانلارین یانیندا اوتورماسی مسجیدین تعلیم-تربییه‌نین وئریلدیگی یئر كیمی فونكسییاسی‌نین اولدوغو گؤسترمه‌سی باخیمیندان چوخ واجیب عاملدیر (ابن ماجه، "موقددیمه"، 17). حتی بونو ایسلامدان اولكی مبدلره ده مخصوص اولدوغونو دا «آلی-عمران» سوره‌سینده ده گؤره بیلریك (باخ: «آلی-عمران» سوره‌سی، 35-37). مسجیدده سیغیناجاق تاپان و اؤزلرینی علمه حصر ائدن، بضا سایی 400-ه چاتان سوففه اهلی واختلارینی بورادا علمله «اؤلدوروردولر». مسجید قادینلارین دا فعال ایشتیراك ائتدیگی مكانلار ایدی. قادینلار حتی سونراكی دؤورلرده سرتلیگی ایله تانینان خلیفه عمردن (ر) چكینمه‌دن مسجیدده اعتراض ائتمك جسارتینی گؤسترمیشدیلر. حتی خلیفه مئهر مسئله‌‌سی ایله باغلی محدودلاشدیرما قرارینی مسجیدده‌كی بیر قادی‌نین اعتراضیندان سونرا لغو ائتمیشدی. مسجیدلر تكجه دینی تحصیل یئرلری دئییلدی. هیجری تقویمین ایلك دؤورلریندن اعتباراً ادبیات دا بو درسلرین مؤوضولارینی تشكیل ائدیردی. حتی مسجیدلرده‌كی درس حلقه‌‌لرینده نظری طیببی معلوماتلار دا وئریلیردی. بوندان باشقا، مسجیدلرین دیوارلاریندا كیتابلار اوچون یئرلر حاضرلانیردی. بو دا گؤستریر كی، مسجیدلر كیتابخانا رولونو دا ایفا ائدیردی. دینین تبلیغچیسی اولماقلا یاناشی، دؤولت باشچیسی اولان حضرت محمّدین (س) ائوی الوئریشلی اولمادیغی اوچون مسجیدی ایقامتگاه كیمی ایستیفاده ائدیب. حضرت پئیغمبرین دؤولت ایداره‌چیلیگی ایله باغلی مسئله‌‌لری مسجیدده موزاكیره ائدیر و آلینان قرارلاری دا خالقا مسجیدده اعلان ائدیردی. دیپلوماتیك گؤروشلر ده مسجیدده حیاتا كئچیریلیردی. رسولوللاه ان گؤزل پالتارلارینی گئیینه‌رك اجنبی ائلچیلری مسجیدده قبول ائدیردی. اونون ائلچیلری قبول ائتدیگی یئر هله ده «صفیرلر سوتونو» (اوستووانتول ووفود) اولاراق آدلاندیریلیر. بو عنعنه‌‌ الله رسولونون وفاتیندان سونرا دا موعیین مدت داوام ائتدیریلیب. بؤلگه‌لره تعیین ائدیلن ایداره‌چیلرین ده خالقین آراسیندا اولماسی، اونلارلا یاخین موناسیبت قورماسی اوچون مسجید ان الوئریشلی مكان اولاراق قبول ائدیلمیشدی. مسجیدلر همیشه هر سویه‌دن اینسانین بیرلیكده عبادت ائتدیگی یئرلر اولدوغو اوچون ایداره ائدنله ایداره اولونانلاری بیر یئره ییغیر. هر جور مسئله‌‌لرین حل ائدیلدیگی یئرلر ایدی. موسلمانلار حضرت پئیغمبره، ایلك خلیفه‌لره و دیگر رهبرلره نامازدان اول و سونرا آرزولارینی، شیكایتلرینی آسانلیقلا چاتدیرا بیلیردیلر. حتی بیر بؤلگه‌نین رهبری حاقیندا مركزه شیكایت اولارسا، موفتتیشلرین تحقیقات آپاراجاغی ایلك یئرلر مسجیدلر اولاردی. مسجیدلر سفربرلیك اوچون، احوال-روحیه‌نین ایستیقامتلندیریلمه‌سی اوچون عوضسیز یئرلر اولوب. حضرت پئیغمبر بورادان حربی قرارگاه كیمی ده ایستیفاده ائدیب. مسجیدلر اوردونون معنویاتینی دؤیوشه حاضر حالا گتیریلمه‌سینده عوضسیز یئرلر اولوب. مسجیدلر دونیاسینی دیَیشن اینسانلارین یولا سالیندیغی یئرلر اولدوغو كیمی، عائله‌‌ حیاتی قورماق اوچون كبین كسدیرنلرین ده مراجعت مكانلاری رولونو اویناییب. قئید ائدك كی، بوتون مسجیدلرده قیبله كبه ایستیقامتینده اولور. مسجیدلرین یانیندا موطلق دستماز آلماق اوچون یئر اولور. مسجیدلرده جومه گونو جومه نامازیندان اول خوطبه‌‌، باشقا واختلاردا وزلر اوخونور. مسجیدلرین ایلك فونكسییاسی ناماز اوچوندور. دیگر فعالیتلر ایسه صرورتدن آسیلی اولوب. بونا گؤره ده ایسلامین ایلكین دؤورلرینده ایداره‌چیلیك، تعلیم-تربییه مركزی و سایر مقصدلر اوچون ایستیفاده ائدیلمه‌سینه باخمایاراق اونون اصل فونكسییاسی مبد اولماسیدیر. آیه‌لرده قئید ائدیلن «اللهین آدی چكیلن، سحر-آخشام اونو تقدیس ائدیب شنینه تعریفلر دئییلیب ناماز قیلینان ائولر» («نور» سوره‌سی، 24/36)، «ایلك گوندن بیناسی تقوا اوزرینده قورولموش مسجید ناماز قیلماغینا داها لاییقدیر» («تؤوبه» سوره‌سی، 108)، «اگر الله اینسانلارین بیر قیسمینی دیگر قیسمی ایله دف ائت-مسیدی، سؤزسوز كی، ایچریسینده اللهین آدی چوخ ذكر اولونان سومه‌لر (راهیبلرین یاشادیغی موناس-تیرلار)، كیلسه‌لر، مبدلر (یهودی مبدلری) و مسجیدلر اوچولوب داغیلمیشدی» («حج» سوره‌سی، 40) كیمی آیه‌لر بونا دلالت ائدیر. حضرت پئیغمبرین «یئر اوزو منه تمیز و مسجید ائدیلدی» سؤزونون اساس آلانلار دونیانی عومومی معنادا مسجید قبول ائتمكله یاناشی، نامازلارین جاماعتلا مسجیدده قیلینماسینی هم ثاواب، هم ده اجتماعی باخیمدان اهمیت كسب ائدیر. مسجیدلر همچی‌نین فردلر آراسینداكی سوسیال ستاتوسو، اوچورومو آرادان قالدیران رئابیلیتاسییا مركزلریدیر. مسجید تكجه فردلری جمع ائدیب جمعیت حالینا گتیرن بیر سجده ائدیلن یئر دئییل، همچی‌نین اؤز دینینی پارچالاییب فیرقه-فیرقه اولانلارین، اؤز فیرقه‌سی‌نین حاق اولدوغونا سئویننلرین («روم» سوره‌سی، 30/32) «هامی‌نین بیر یئرده اللهین ایپیندن یاپیشاجاغی، بیر-بیریندن آیریلما-یاجاغی...» («آلی-عمران» سوره‌سی، 103) مكانلاردیر. مسجیدلرین تكجه یئر توتان، آنجاق ناماز قیلینیب چیخیلان یئرلر اولماقدان چیخارماق اوچون مسجیدلرین فعالیت ساحه‌‌لری گئنیشلندیریلمه‌لیدیر. بیرینجی نؤوبه‌ده كیتابخاناسی، ایستیفاده‌چیلر اوچون اینتئرنئته باغلی اولان كامپیوترلری اولمالیدیر. تجیلی یاردیم اوچون چانتالارین، حتی ایمكان داخیلینده حكیمین اولماسی داها گؤزل اولاردی. حتی «گئیینمه‌دیگینی گتیر، گئیه بیلمه‌ینلر گئیینسین» شوارلاری‌نین اولدوغو اوتاقلار اولا بیلر كی، اوردا ییغیلانلاری ایمكانسیزلارا پایلاماق اولار. آیاق‌یولو حامام كیمی ایستیفاده اولونا بیله‌جك طرزده حاضرلانمالیدیر. حتی معاریفلندیرمه ایشلری‌نین آپاریلماسی اوچون ایشین اهلی اولان آداملارین موعیین واختلاردا پروقرام حاضرلامالاری داها مقصده اویغون حساب ائدیلمه‌لیدیر. مسجیدلرده اینسانلاری ناراحات ائدن هر جور داورانیشدان اوزاقلاشماق لازیمدیر. سوغان، ساریمساق، سیقارئت، چیركیلی جورابلارلا مسجیده گلمك مسجیدین ادبلریندن دئییل، عكسینه قاداغاندیر. بوندان باشقا، مسجیدلرده تیجارتله مشغول اولماق، حتی بو حاقدا صؤحبت ائتمك دوغرو دئییل. مسجیدله یاناشی، مسجیدده فعالیت گؤسترن ایمام، آخوند مسئله‌‌سی ده مسجید قدر واجیبدیر. مسجیدده‌كی وظیفه‌‌لی شخص سؤز و داورانیشلاری ایله اینسانلاری دیندن سویودا، مسجیددن اوزاقلاشدیرا، مذهب قارشیدورماسی سالا بیله‌جیی كیمی، عكسینی ده ائده بیلر، نینكی مذهبلر، حتی موختلیف دینلره منسوب اولان اینسانلار آراسیندا دا تولئرانتلیغین جارچیسی اولا بیلر. مسجیدلرین باغلی اولدو ایداره ایلین ایمامی، آخوندو، ایلین مسجیدی كیمی یاریشلار تشكیل ائده‌رك گؤزل رقابت شرایطی تشكیل ائده بیلر. ناماز واختلاریندان علاوه‌‌ مسجیدلرین باغلانماسی آنجاق ایچریده‌كی اشیالارا ضرر گلمه‌سیندن احتیاط ائدیلرسه، ایجازه وئریلیب، عكس تقدیرده مكروه حساب ائدیلیب. خاتیرلاداق كی، نسیللری دیندن كنارلاشدیرماق مومكون دئییل، چونكی دین اینسانین طبیعتینده مؤوجوددور. دینسیزلشدیریلن نسیللر اؤزلرینه موطلق یئنی دین، اینام یئری آختارارلار... تاپدیقلاری‌نین نتیجه‌لری ایسه موختلیف اولا بیلر. «اللهین مسجیدلرینده اونون آدینین چكیلمه‌سینه مانعچیلیك تؤره‌دنلردن و اونلارین خاراب ائدیلمه‌سینه چالیشانلاردان داها ظالم كیم اولا بیلر؟ حال‌بوكی اونلار اورایا (مسجیدلره) آن-جاق قورخا-قورخا گیرمه‌لی ایدیلر. اونلاری دونیادا روسوایچیلیق، آخیرتده ایسه بؤیوك عذاب گؤزله‌ییر!» («بقره» سوره‌سی، 2/114) آیه‌سینی ده «اللهین دینینه موخالیف اولاندان داها ظالم كیم اولا بیلر» كیمی باشا دوشوله بیله‌جه‌یینی بیلدیریرلر. مئهمئت عاكیف ائرسوی «دیَمه‌سین مبه‌دیمین كؤكسونه نامحرم الی، بو آذانلار كی شهادتلری دینین تمه‌لی»، - دئیه‌رك مبه‌ده وئریلن اهمیتی ان گؤزل طرزده ایفاده ائدیب. 

ناماز ایسلامداندیر. چونكی ناماز ایسلامین دیرگیدیر. ایسلامی نامازسسیز تسووور ائتمك مومكون دئییلدیر. دیلین عملی كلمه‌ی-شهادتی سؤیله‌مكدیرسه، بده‌نین ده عملی ناماز قیلماقدیر. ناماز قیلماق كلمه‌ی-شهادتی تسدیق ائتمكدیر. ناماز قیلمایاراق، یالنیز دیل ایله كلمه‌ی-شهادتی سؤیله‌مكله اؤزونو موسلمان سایماق ایسه اینسانین یالنیز اؤزو-اؤزونو آلداتماسیدیر.

عمر ابن خطتابدان (ر.آ) روایت ائدیلمیشدیر: بیر گون رسولوللاه (س.آ.س) حضوروندا اوتورموشدوق. بو واخت پالتاری دوماغ، ساچلاری اولدوقجا قارا، اوزرینده یول گلمه‌ین و یورغونلوق علامتی گؤرونمه‌ین و آرامیزدا هئچ كیمین تانیمادیغی بیر نفر ایچری گیریب، پئیغمبر – سللاللاهو آلئیهی و سلم- این یانیندا اوتوردو. ایكی دیزینی اونون دیزلرینه سؤیكییب، اللرینی دیزلری‌نین اوستونه قویاراق دئدی: "ائی محمّد، منه ایسلام حاقیندا خبر وئر”. رسولوللاه – سللاللاهو آلئیهی و سللم – بویوردو: "ایسلام، اللهدان باشقا ایلاه اولمادیغینا، محمّدین اللهین رسولو اولدوغونا شهادت ائتمك، ناماز قیلماق، زكات وئرمك، رامازاندا اوروج توتماق، بئیتی ایمكان اولدوقجا حج ائتمك”. آدام: دوغرو سؤیله‌دین، دئدی. عمر دئدی: "آداما حئیرت ائتدیك. هم اونا سوال وئریر، هم ده اونون سؤیله‌دیكلرینی تسدیق ائدیردی”. عمر دئدی: سونرا او آدام دوروب گئتدی”. بیر مدتدن سونرا پئیغمبر منه بویوردو: "ائی عمر، او سوال وئره‌نین كیم اولدوغونو بیلیرسن؟” الله و رسولو داها گؤزل بیلیر. پئیغمبر بویوردو: "او، جبراییل – علئیه سلام – ایدی. سیزه دینینیزی اؤیرتمه‌یه گلمیشدی” (موسلوم، 8/14)