قورآن، تؤورات،

زبور و اینجیلده

حضرت مهدی (آس)

هارون یهیا

(آدنان اوكتار)

ائندیر(دانلود)

كؤچورن : نژادمحمد

تسبئح چكمك، یوخسا بارماقلا سایماق؟

اكثریتیمیزین بوتون گون عرضینده، بعضیلریمیزین ایسه یالنیز ناماز سونوندا الیمیزده چئویردیگیمیز ایپلره دوزولو مونجوقلارا، تسبئح دئییلیر. اصلینده تسبئحین آدی “سوبها”دیر. یعنی “ذكر ائدیلن مونجوقلار” دئمكدیر. حضرتی پئیغمبرین دؤورونده تسبئح اولماییب. رسولوللاه (س.ع.و.) ده بو جور ایپلره دوزولن مونجوق كیمی واسطه‌لردن ایستیفاده ائتمه‌ییب. حتی همین واختلار بئله بیر تسبئح ده حاضرلانماییب. بیز بونو سهیه كیتابلاردا قئید ائدیلنلردن ده آچیق شكیلده اؤیره‌نیریك. بئله اولدوغو حالدا، تسبئح نئجه اورتایا چیخیب؟

الله قورآن آیه‌لرینده بیزه سحر و آخشام اونو خاتیرلاماغامیزی امر ائدیر. پئیغمبریمیزین حدیسلرینده ایسه نامازدان اول اوتوز اوچ دفعه‌ “صوبحن اللاه”، “الحمدو لیلله” و “الله اكبر” دئمه‌ییمیز توصیه‌ اولونور. دئمه‌لی، بورادا مؤمینلر اوچون ذكر ائتمك مسئله‌سی واردیر. اونلار اوتوز اوچ دفعه‌ رببلرینی الله رسولونون بیلدیردیگی كیمی خاتیرلایاجاقلار. بس بو سای نئجه معلوم اولوب، موعیینلشه‌جكدی؟ بیز بونون جاوابینی حدیس كیتابلاریندا تاپیریق.

اكثر حدیس كیتابلاری‌نین قئیدلرینه اساساً رسولوللاه (س.ه.و.) همین ذكرلری بارماق اویناقلاری ایله یئرینه یئتیریردی. یعنی تسبئح اوچون ساغ الینین بارماقلاریندان ایستیفاده ائدیردی. بئله كی، تسبئحلرین ساییلماسیندا موهاجیر بیر قادینا دقت یئتیرن پئیغمبریمیز بئله بویوروب: “تسبئحی بارماقلاری‌نین اویناقلاری ایله ائت. چونكی بارماقلار آخیرتده نه ائتمه‌لریندن سورغو-سوالا چكیله‌جك، اونلار دا ائتدیكلرینی دئیه‌جكلر”.

دئمه‌لی پئیغمبریمیز (س.ع.و.) ده تسبئح چكدیگی زامان بارماقلاریندان ایستیفاده ائدیب كی، بونو دا مصلحت بیلیب. لاكین اعتبارلی منبع‌لردن آیدین اولور كی، بیر چوخ سهابه‌لر زئیتون توخومو، كیچیك داشلاری جیبلرینه، كیسه‌لرینه دولدوراراق تسبئح كیمی ایستیفاده ائدیب، رسولوللاه ایسه اونلاری بوندان چكیندیرمه‌ییب. بئله كی، ان چوخ حدیس روایت ائدن سهابه‌نین بیر ایپه دویون ووراراق تسبئح كیمی ایشلتدیگی، همچی‌نین رسولوللاهین (س.ع.و.) دا حضرت صافیه آنامیزین زنبیله خیردا داشلار قویاراق تسبئح كیمی ایستیفاده ائتمه‌سینه مانع اولمادیغی بیلدیریلیر. دئمه‌لی، موسلمانلار ایلك اولاراق تسبئح كیمی بارماقلاریندان، خیردا داشلاردان و یا ایپه وورولان دویونلردن ایستیفاده ائدیبلر. بو وضعیت هیجری تاریخی ایله ایی عصره قدر گئدیب چیخیب. ایی عصرین اوللرینده ایسه دؤوروموزده‌كی تسبئحلرین اینكیشاف ائده‌رك ایستیفاده ائدیلدیگی‌نین شاهیدی اولوروق.

او دؤورون عرب شاعری ابو نوواس اوزون تسبئحلردن بحث ائدن و حبسخانادا یازدیغی شعرینده “تسبئح قولومدا، قورآن بوینومدا”، - دئیه‌رك تسبئحلردن ایستیفاده اولوندوغونو بیلدیریر.

بئله كی، هیجری اییی عصرین مشهور عالیمی جونئید باغدادییه تسبئحدن ایستیفاده ائتمه‌سی‌نین سببی حاقیندا “بو قدر فضیلت و اوستونلوكلره باخمایاراق، سن یئنه ده تسبئحدن ایستیفاده ائدیرسن، بس بونون سببی نه دیر؟”، - سوالی وئردیكلری زامان او بئله جاواب وئریب: “بو تسبئح منی یالنیز رببیمه دوغرو آپاران ذكریمین سببلریندن بیریدیر”. همچی‌نین دؤورون یوكسك عالیملریندن اولان ابو موسلیم هاولانی‌نین ده تسبئحدن ایستیفاده ائتدیگی، دیگر عالیملرین ده بونا بیر سؤز دئمه‌دیكلری بیلدیریلیر. و عصردن اعتباراً موسلمانلار آراسیندا یاییلماغا باشلایان تسبئح عادتینده ایكی نتیجه‌نی قئید ائتمه‌لیگیك:

1. رسولوللاه (س.ع.و.) ذكر و خاتیرلامالارینی بارماقلاری ایله ساییب، بونو دا توصیه‌ ائدیب. لاكین بونونلا باغلی باشقالارینا دا بیر سؤز دئمه‌ییب، اونلارا مانع اولماییب.

2. حضرت پئیغمبر بارماقلارین ائتدیكلریندن سورغو-سوالا چكیله‌جكلرینی بیلدیریب. بئله‌لیكله، ذكر ائدن بارماقلار مقصدلرینه اویغون حركت ائتدیریلیر. الده اولان تسبئح اؤز-اؤزونه حركت ائده بیلمه‌یه‌جه‌یینه گؤره، دئمه‌لی بونو دا بارماقلار یئرینه یئتیرمه‌لیدیر. تسبئح چكن بارماقلار دا اؤز وظیفه‌سینی یئرینه یئتیریر.

نتیجه اولاراق دئیه بیلریك كی، بو گون ایستیفاده ائدیلن تسبئحی الله رسولو قاداغان ائتمه‌ییب. ایسته‌ین ناماز قیلان شخص بارماغی ایله سایاراق عبادتینی یئرینه یئتیرر، ایسته‌ین ده تسبئحله اللهی ذكر ائدر.

روحلارین آخیرتده‌كی وارلیغی ایله علاقه دار دین

روحلارین دونیا و آخیرتده‌كی وارلیغی ایله علاقه‌لی بعضی آیتلرین ایضاحلاری

•بقره، 154-جو آیه: «الله یولوندا اؤلدورولنلره (شهید اولانلارا) "اؤلو" دئمه‌یین. عكسینه، اونلار (الله درگاهیندا) دیریدیرلر، لاكین سیز بونو درك ائتمیرسینیز». تبری (ر.ه) (م. 839)، بو آیه‌نی بئله ایضاح ائدیر (1/373-375): «الله یولوندا اؤلدورولنلره: "اونلار اؤلودورلر" دئمه‌یین. چونكی اؤلو، لذت آلماز، نعمتلری باشا دوشه بیلمز. حال‌بوكی الله یولوندا اؤلدورولن كیمسه حیاتدا و نعمتلر ایچریسینده‌دیر، گؤزل بیر حیات سوردورور. جنّت یئیه‌جكلریندن روزیلندیریلیرلر. اونلار برزخ عالمینده‌دیرلر و اورادا نعمتلندیریلیرلر. فقط سیز اونلاری گؤرمه‌دیگینیزه گؤره دیری اولدوقلارینی بیلمزسینیز. قبرده مؤمینلرله شهیدلرین حالی فرقلیدیر. مؤمینلر، جنّت نعمتلرینی ساده‌جه گؤرورلر و اونا قوووشماق اوچون تلسرلر. شهیدلر ایسه، آیتین ده بیلدیردیگی كیمی، قبر حیاتیندا بئله جنّت نعمتلریندن یئیر-ایچر، ایستیفاده ادرلر». ابو هاییان اندولوسی (ر.ه) (م. 1255) بو آیه‌نی بئله ایضاح ائدیر: «اینسانلار بو حیات حاقیندا ایختیلاف ائتدیلر. بعضیلری بونون معناسی «جسدلری خاریج، روحلارین ابدیلیگیدیر، چونكی بدنلرین چورودویونو گؤروروك» دئدیلر. بیر قیسمی ده «شهید، روح و جسه‌دی ایله دیریدیر» دئدیلر. بیز بونو بیله بیلمه‌دیگیمیز اوچون اونلاری پیسلمیریك. بیز اونلاری اؤلولر كیمی گؤروروك، حال‌بوكی اونلار دیریدیرلر. چونكی حضرت الله: «داغلاری حركت ائتمز گؤرورسن، اونلار بولودلار كیمی حركت ائدرلر»-بویورور. عینیله یاتان بیر كیمسه‌نی یاتاقدا گؤرورسن. او، ایسه یوخوسوندا اؤزونو نعمت و یا عذابدا گؤرور. بونون اوچون حضرت الله: «اصلینده اونلار دیریدیرلر. سیز بیلمزسینیز» بویورور. بونو مؤمینلره خیتابن سؤیله‌ییب بو گؤزلری ایله گؤرمه‌دیكلرینی و ائشیتمه‌دیكلرینی بیلدیریر و بونونلا شهیدی دیگرلریندن آییریر. اگر صؤحبت یالنیز روحون حیاتیندان گئدیرسه، دیگر اؤلولره بنزه‌دیگینه گؤره اونلاردان آیریلا بیلمز. بوتون مؤمینلر روحلارین یاشادیغینی بیلینجه «سیز بیلمزسینیز» دئییلمزدی. بونون معناسی بودور كی، حضرت الله بعضی ائولییاسینا كشف ائدیب بونو گؤستریر». المالی (ر.ه) (م. 1875) بو آیه‌نی بئله ایضاح ائدیر: «بونونلا سون درجه‌ عذاب دویوب تلاش و اومیدسیزلییه دوشمه‌یین. خئیر، اونلار اؤلو دئییل، گئرچك حیاتلا دیریدیرلر. آنجاق سیز دویمازسینیز، اونلارین حیاتینی حیسس ائتمزسینیز. او حیات بو دونیاداكی ظاهری دویغولارلا حیسس ائدیله‌جك بیر حیات دئییلدیر. او، روحانی بیر حیات، داها دوغروسو عاغیلین آلا بیلمه‌یه‌جیی بیر حیاتدیر. حسن بسری (ر.ه) بویورور: «شهیدلر الله قاتیندا دیریدیرلر. روزیلری روحلارینا وئریلیر و اؤزلرینه راحتلیق و فرح گلیر. اویغون اولاراق فیراوون عائله‌سینه ده صاباح-آخشام آتش گؤستریلیر و اؤزلرینه بو عذاب و الم گلیر». بو آیه‌ده روحلارین باشلی-باشینا آیاقدا دوران و حیسس ائدیلن بدن جؤوهریندن باشقا بیر «اؤزو» اولدوغونا و بونون اؤلومدن سونرا ائشیدیجی بیر حالدا قالدیغینا ایشاره واردیر. سهابه‌نین و تابیی‌نین چوخلوغونون گؤروشو بودور. بونا ایشارت ائدن چوخلو آیه و حدیس واردیر. او حالدا بورادا بونون شهیدلره عاید ائدیلمه‌سی الله یانیندا یوكسكلیگینی بیلدیرمك اوچوندور». شئیدله (ر.ه)، «كیتابول بورهان فی اولومیل قورآن» كیتابیندا یازیر: «حضرت الله بویوردوغو حالدا، «دیریلر نئجه اؤلو اولورلار» دئییلیرسه، جاوابیندا دئییریك كی، حضرت الله اونلاری قبرلرینده دیریلده بیلر. روحلاری بدنلری‌نین بیر حیصه‌سی ایله علاقه‌لی اولور و بو حیصه‌ ایله بوتون بدنی نعمت و لذتلری حیسس ائدر. دیری بیر كیمسه‌نین بدنی‌نین بیر حیصهسی‌نین اوشومه‌سی و یا ایسینمه‌سی آنیندا بوتون بدنین اوشومه‌سی و یا ایسینمه‌سینه بنزر». سناوللاهی پانی پوتی (ر.ه) (م. 1730)، «تزكیرتول-مئوتا»: «حضرت الله، شهیدلر حاقیندا «اونلار ربلری‌نین قاتیندا دیریدیرلر» بویورور. دئییریك كی، هر حالدا بوندان مقصد «حضرت الله، اونلارین روحلارینا، جسدلرینه قوت وئریر، دیله‌دیكلری یئره گئدرلر» دئمكدیر. بو حؤكم یالنیز شهیدلره مخصوص دئییل. پئیغمبرلر و عالیملر شهیدلردن اوستوندور. ائولییا دا شهیدلر حؤكمونده‌دیر. چونكی نفسلری ایله جیهاد ائتمیشلر. بو ایسه بؤیوك جیهاددیر. حدیسده‌كی «كیچیك جیهاددان بؤیوك جیهادا دؤندوك» بونا ایشارتدیر. بونون اوچون ائولییاوللاه: «روحلاریمیز، جسدلریمیزدیر» دئمیشلر. یعنی اونلارین روحلاری بدنلری‌نین ایشینی گؤرر. بضا جسدلری لطیفلیگین چوخلوغوندان روحلاری كیمی یوكسه‌لیر. دئییرلر كی، رسولوللاهین (س.آ.و) گؤلگه‌سی اولماییب. اونلارین روحلاری، یئردن، گؤیدن و сننتدن ایسته‌دیكلری یئره گئدرلر. سئودیكلرینه و اؤزلرینه اینانیب باغلانانلارا دونیا و آخیرتده یاردیم ائدرلر. دوشمنلری هلاك ائدرلر. روحلاردان اووئیسیلیك یولو ایله باطینی فئیض گلیر. بو حیاتلاری سببیله اونلارین جسدلرینی تورپاق چوروتمز. اصلینده كفنلری ده اولدوغو كیمی قالیر. ابنی ابی دونیا (ر.ه) (م. 823)، ایمام مالیكدن (ر.ه) بیلدیریر: «مؤمینلرین روحلاری دیله‌دیكلری یئره گئدرلر. مؤمینلردن مقصد كامیل اولانلاردیر. حضرت الله اونلارین جسدلرینه روح قوتی وئریر. قبرلرینده ناماز زقیلارلار، ذكر ائدرلر، «الله، هر سلام وئریلدیكجه روحومو بدنیمه گئری قایتاریر» دئمك، «روحومون بدنیم اوزرینده‌كی تللوقونو علاقه‌سینی داوام ائدر» دئمكدیر. یوخسا بعضیلری‌نین زنن ائتدیگی كیمی هر سلام وئردیكجه روحو سعادت جاواب وئریر، سونرا قبز اولونور» دئمك دئییلدیر.

ابن ال-جئوزی

اونون تام آدی جمعالددین ابول فرج عبدوالرحمان بین علی بین محمّد بین علی ال-قورشی ات-تئیمی ال-بئكری-دیر، ابو بكر اس-صیددیقین عائله‌سینه منسوبدور. ابن ال-جئوزی لقبی ایله مشهور اولوب. ال-جئوز ایسه چایین كناریندا اولان بیر منطقه‌ آدیدیر.

او، باغداددا 1120 میلادی – 514 هیجری تاریخینده آنادان اولوب. یاشادیغی دؤور چوخ آغیر اولموشدو.

او، بیر چوخ ساواشالار و موباریزه‌لر زامانیندا یاشاییب. بو ساواشلار عباسیلر دؤولتینی ضعیفلتمیش و ایسلام عالمینی اوچ حیصه‌یه بؤلموشدو. پارچالانمیش حیصه‌لرین هر بیری دیگر حیصه‌لری یوخ ائتمك اوچون اویغون بیر فورصت آختاریردی. مصرده فاطیمیلر، اندلوسده امویلر، بورادا دا عباسیلر. بو ساواشلار او قدر اوزون مدتلی اولموشدو كی، حتی بیر ایلده بیر نئچه دفعه‌ تكرارلانیردی. عالیملردن توتموش هر كس بو موباهیسه و موباریزه‌لرین قارشیسینی آلماق اوچون اللریندن گلنی ائتسه‌لر ده موسبت نتیجه الده ائده بیلمیردیلر. بئله بیر دؤورده ده البته‌ كی، نه اجتماعی، نه ده اقتصادی وضعیت هئچ ده یاخشی اولا بیلمزدی. محاربه‌لر سونا چاتماسا دا علم و بیلیك ساحه‌سی اؤز اینكیشافیندا داوام ائدیردی. عالیملر كیتابلار یازماغی ترك ائتمیردیلر. او دؤورده بعضی تانینمیش كیتابخانالار دا وار ایدی كی، اونلاری الله یولوندا هامی اوچون و اساساً ده علم طلبه‌لری اوچون آچمیشدیلار. بونلاردان ممونون دؤورونده تانینان و باغداددا اساسی قویولان "بئیتول هیكم” كیتابخاناسی، سونرا "درول علم” آدیندا تیكیلن باشقا بیر كیتابخانا و باشقا تانینمیش شخصلرین اؤز حسابلارینا آچدیقلاری كیتابخانالاری مثال گؤسترمك اولار.

همچی‌نین همین دؤورده علمین ایزدیهارینا و اینكیشافینا موختلیف مكتبلر و مسجیدلر ده تأثیر ائدیردی. بئله كی، مسجیدلرده موختلیف اؤلكه و شهرلردن بیر آرایا گلن عالیم و علم طلبه‌لری، ییغیلان كیتابلار و اونلاردان تدریس اولونان فننلر، عینی زاماندا علمی حركاتلار علمین ایره‌لیله‌مه‌سینده بؤیوك رول اویناییردی. او دؤورون تانینمیش عالیملریندن ابو حامید ال گزالی، احمد بین محمّد ال گزالی، ابول وفا الی بین عاقیل ال-باغدادی، اد-دئینوری، ال-قادی آیاد، ال-هرانی، ابن-ال-خیشاب و باشقالاری دا بو ساحه‌ده چوخ امك گؤسترمیشدیلر.

اوشاقكن یئتیم قالان ابن ال-جئوزی صالح بیر عائله‌ده بؤیوموشدو. اوچ یاشیندا آتاسینی ایتیرن جمعالددینه آناسی باخا بیلمه‌میش و اونو تربییلندیرمك اوچون بیبیسینه وئرمیشدی. چوخ صالح و گؤزل قادین اولان بیبیسی اونو الا تربییه ائتمیشدی. اونو عالیملرین یانینا آپارار، حدیس و قورآن علمینی تانینمیش عالیملرین و معلملرین یانیندا كئچردی. ابن ال-جئوزی بیر آز بؤیودوكدن سونرا قورآنی كریمی تام ازبرله‌میش و سونرا بیر چوخ عالیملرین یانیندا درس آلمیشدیر. احمد بین هنبه‌لین مذهبیندن قایناقلانمیشدیر.

كیچیك یاشلاریندا موهازیره و مویزه دئمكله مشغول اولموشدور. چوخلاری اونون صؤحبتینی دینله‌میی خوشلاییر، راحتلیق تاپاردیلار. اونا گؤره ده یانینا چوخ یئرلردن گلردیلر. بئله‌جه او، بو موهازیره‌لری ایله مشهور اولموشدو.

وزیر ابی هبیره‌نین زامانیندا داها دا تانینمیش، شیخ عبدول-قادیره و اونا پادشاهین سارایی‌نین مسجیدینده صؤحبتلر آپارماغا ایجازه وئریلمیشدی. اونون صؤحبتلرینه چوخ اینسانلار ییغیشاردی. بو آرادا موسته‌دی همین منطقه‌نین امیری اولدو و ابن جئوزی‌نین علاقه‌سی اونونلا گوجلندی. ابن ال-جئوزی اونون اوچون "موسته‌دی‌نین خیلافتینده ایشیق ساچان چیراق” آدیندا بیر كیتاب یازدی.

ابن ال-جئوزی چوخ چالیشاردی كی، حؤكمدارلار و باشچیلارلا چوخ سیخ علاقه‌ده اولماسین، اونلارین مجلیسلرینده اوتورماسین و اونلاردان هئچ بیر بخشیش آلماسین. عكسینه اؤز موهازیره و درسلرینده حؤكمدارلارین اولماسینی آرزولایار و اونلارا خیتاب ائدردی. بیر دفعه‌ او، امیرل مؤمینینه بئله دئمیشدی؛ "الله تعالی اوچون اول (اونا اوز توت، اونا یؤنل)، چونكی سن اونا مؤهتاجسان، نئجه كی، او، سنه مؤهتاج اولماسا دا سنه یاخشیلیق ائتمیش، سندن اوستون و یوخاری هئچ كیمی توتمامیشدیر. نئجه كی، سندن یوخاری هئچ كیم یوخدور، راضی اولما كی، سندن چوخ اللها شوكر ائدن ده اولسون.”

همین گون امیرل مؤمینین چوخلو صدقه‌ وئرمیش و حبسده اولانلارین بعضیلرینی آزادلیغا بوراخمیشدیر.

ابن ال-جئوزی او قدر علم و بیلیك هوسكاری ایدی كی، او، 6 یاشیندا اولاركن بئله كوچه‌دكی اوشاقلارلا اوینامازدی، علم آلماقلا مشغول اولاردی. اؤز كیتابلاریندان بیرینده یازیب كی؛ "علم آلماق اوچون گئتدیگیم یولدا ائله مشققتلرله اوزلشیردیم كی، او اذیتلر منه بالدان دا شیرین گلیردی.”

یئددی اؤولادی اولموش، اوچو اوغلان، دؤردو قیز. اؤزو دئییر كی، اللها دعا ائتمیشدیم كی، منه 10 اؤولاد قیسمت ائتسین، الله دا منه 5 اوغول و 5 قیز بخش ائتدی. قیزلاردان ایكیسی ایسه دونیاسینی دیَیشدی.

ابن ال-جئوزینی او قدر سئوردیلر و ائله حؤرمت ائدردیلر كی، بضا اونون درسلرینه و مجلیسلرینه یوز میندن چوخ آدام گلردی. هر گون 4 دفتر میقداریندا یازیلار یازاردی. بیر ایله تخمینن 50-60 كیتاب یازاردی. چوخ زامان تك قالماغی خوشلایاردی. اما هامییا تك قالماغی توصیه‌ ائتمیردی. دئییردی كی؛ عالیملر تك قالا بیلرلر، چونكی اونلار رببلری ایله اونسیتده اولور و واختلارینی كیتابلارلا كئچیررلر. علمله مشغول اولمایان اینسانین ایسه تك قالماسی مصلحت دئییل. زاهید بیر حیات كئچیرسه ده، اؤزونه فیكیر وئرردی، یئمك-ایچمه‌یینه و خاریجی گؤرونوشونه دقت ائدردی و هامییا دا بونو مصلحت گؤرردی. درسلرینه و مجلیسلرینه ایسه یویونوب-تمیزله‌نیب، عطیرله‌نیب سونرا چیخاردی. دایم فیكیرلی گؤرونردی، چوخ واختی سوسار، آرتیق سؤزلردن، لاغلاغی و زارافاتلاردان خوشلانمازدی. داوام ائتدیردیگی عادتلریندن، قورآنی كریمی هر یئددی گونده خطم ائدر، ائویندن یالنیز یا مسجیده، یا دا مجلیسه گئدردی، هئچ كیمله زارافاتلاشماز و گنجلیگینده بئله اوشاقلارلا اوینامازدی. همچی‌نین بیلمه‌دیگی و امین اولمادیغی یئردن گلن یئمكلری یئمزدی. بو مینواللا حیاتینا داوام ائده‌رك آهیل یاشلاریندا وفات ائتمیشدیر.

الله رحمت ائله‌سین!

ابن ال-جئوزی احمد بین هنبه‌لی‌نین مذهبینی سئچمیشدی، اما مذهب تسسوبكئشلیگی ائدنلری تنقید ائدردی.

عومرونون سونلاریندا هارداسا 80 یاشلاریندا پروبلئملرله اوزلشمیش، حاكملرین دیَیشمه‌سی و اونلاردان بعضیلری‌نین اونو سئومه‌مه‌سی اوزوندن حبسه دوشموشدور. بئش ایل حبسده قالمیش، اؤزو اؤزونه خیدمت ائتمیش، اؤز پالتارینی یویوب، اؤزونه یئمك بیشیرمیشدیر.

علمی و مؤلفی اولدوغو كیتابلار

ابن ال-جئوزی چوخ موتالیه ائدن اولموش و علمین هر یؤنونه یییلنمه‌یه چالیشمیشدیر. ایلك دفعه‌ كیتاب یازماغا باشلایاندا اونون 13 یاشی وار ایدی. بیر چوخ ساحه‌لرده یازاردی، مثلا: تفسیر، حدیس، فیقه، تاریخ، ادبیات، شعر، قراماتیكا، آسترانومییا، طیبب و سایره. پئیغمبرین حدیسلرینی یازاركن یوندوغو قلملرین قالیغینی ساخلامیش و توصیه‌ ائتمیشدی كی، اؤلركن اونو یودوقدا، سویو بو قلم یونوقلارینی یاندیراراق ایسیتسینلر. توصیه‌سینی حیاتا كئچیرمیشدیلر و سویو محض او قلم یونوقلاری‌نین آلووو ایله قیزدیرمیشدیلار و حتی آرتیق دا قالمیشدی.

سبتا اونون حاقیندا دئییر كی؛ بیر دفعه‌ مینبرده صؤحبت ائدركن اؤزو دئدی كی، من بو الیمله 2000 جیلد كیتاب یازمیشام.

ابن تئیمییه اونون حاقیندا دئییر كی؛ ابول فرج ابن ال-جئوزی بیر موفتی ایدی، چوخ كیتابلارین مؤلفیدیر. تخمینن میندن چوخ كیتابینی گؤرموشم.

هافیس از-زهبی دئییر؛ او كیشی قدر كیتاب یازان باشقا بیریسینی گؤرمه‌میشم.

باغداددا باش وئرن ساواشلاردا بیر چوخ كیتابخانالار یاندیریلدیغیندان و تالان ائدیلدیگیندن اونون دا كیتابلاریندان ایتنلر اولموشدور.

اولوجی اونون كیتابلارینی توپلامیش و بئله ترتیب ائتمیشدیر؛

- قورآن و قورآن علملری - 27 كیتاب؛

- حدیس، یازارلار و حدیس علملری - 42 كیتاب؛

- اخلاق و مویزه‌لر - 143 كیتاب؛

- طیبب حاقیندا - 10 كیتاب؛

- شعر، ادبیات و عرب دیلی - 16 كیتاب؛

- تاریخ، جوغرافییا و باشقا حكایه‌لر - 92 كیتاب؛

بو كیتابلارین عومومی سایی 384 ادددیر.

اونون حیاتی و علمی یارادیجیلیغی حاقیندا اولان معلوماتلار چوخدور. اما سیزلرین اونو تانیماسی اوچون قیسا بیر معلوماتلا كیفایتله‌نیریك.

نامازی ترك ائده‌نین بوتون عمللری كئچرسیزدیر

الله (س.ت) بئله بویرور: "یا رسولوم! سنه و سندن اولكیلره (كئچمیش پئیغمبرلره) بئله وحی اولونموشدور: "اگر اللها شریك قوشسان، بوتون عملین پوچا چیخاجاق و موطلق زیان چكنلردن اولاجاقسان!” (زومر، 65)

ابو دردا (را) بئله روایت ائدیر: الله رسولو (س.آ.س) بویوردو: "هر كیم كی، بیله‌ركدن نامازی ترك ائدرسه بوتون عمللری بوشا گئدر”. (بو حدیسی ایمام احمد موسند كیتابندا روایت ائتمیشدیر)

یوخاریداكی آیه‌ده اللها شریك قوشانین، دیگر عمللری‌نین پوچ اولاجاغی بیلدیریلمكده‌دیر. دیگر بیر آیه‌ده الله (س.ت) بئله بویرور: "شوبهه‌سیز كی، كافیرلر، اینسانلاری الله یولوندان دؤندرنلر و دوغرو یول اؤزلرینه بللی اولدوقدان سونرا پئیغمبره قارشی چیخانلار اللها هئچ بیر ضرر وئره بیلمزلر. الله اونلارین بوتون عمللرینی پوچ ائده‌جكدیر!” (محمّد، 32)

مؤوضویا دیگر بیر آچیقلاما گتیرن آیه‌ده الله(س.ت) بئله بویرور: "اونلارا: "ناماز قیلین!" - دئییلدیگی زامان ناماز قیلمازلار! او گون وای حالینا قییامتی یالان سایانلارین! بو كافیرلر اونا دا قورانا دا اینانمایاندان سونرا داها هانسی كلاما ایناناجاقلار؟!” (مورسلت، 48-50)

آیه‌دن ده گؤرونور كی، ناماز قیلمایانلار سؤزون اصل معناسیندا قورآنا و قییامت گونونه ایمان ائتمه‌میشلر. اگر قییامت گونونه ایمان ائتسیدیلر، ناماز قیلاردیلار. چونكی قییامت گونو بیرینجی سوروشولاجاق عمل نامازدیر. اگر بو عمل یوخدورسا، دیگر عمللر پوچ اولاجاق و كئچرسیز اولاجاقدیر. ایكینجی بیر طرفدن ایسه ناماز قیلمایانلار، قورآنا اینانمامیشلار. هر نه قدر دیللری ایله ایناندیقلارینی ایددا ائتسه‌لر ده، ناماز قیلمادیقلارینا گؤره بو ادعالاری آلت-اوست اولور. الله ایسه "ناماز قیلین” امرینه تابع اولمایانالاری آخیرتی و قورآنی اینكار ائتدیكلرینی بَیان ائدیر و اونلاری كافیر اولاراق وصف ائدیر.

ناماز قیلمایانلار اصلینده محمّد پئیغمبری (س.آ.س) ده اینكار ائتمیشدیر. چونكی پئیغمبریمیز (س.آ.س) هئچ بیر زامان نامازلارینی ترك ائتمه‌میش، ان چتین حاللاردا بئله نامازینی ادا ائتمیشدیر. پئیغمبریمیزین (س.آ.س) یولو محض بو یول ایدی. یعنی ان چتین آنلاردا بئله نامازی ترك ائله‌مه‌مك ایدی اونون یولو. پئیغمبریمیزه (س.آ.س) و اونون یولونا تابع اولمایانلار ایسه عمللرینی پوچا چیخارتمیشدیر. بو باره‌ده اؤجا الله بئله بویورور: "ائی ایمان گتیرنلر! اللها اطاعت ائدین، پئیغمبره اطاعت ائدین عمللرینیزی پوچا چیخارتمایین” (محمّد، 33)

ابول مولئیهه‌دن، بئله روایت اولونور: بیز بورئیده (ر.آ) ایله بولودلو بیر گونده بیر یئرده ایدیك. بورئیده (ر.آ) بیزه خیتابن "عصر نامازینی ایلك واختیندا قیلین” دئدی. چونكی راسولوللاه (س.آ.س) "كیم عصر نامازینی ترك ائدرسه اونون بوتون عمللری پوچ اولموشدور” دئدی. (بوخاری، 553)

نامازی موطلق عرب دیلینده قیلماق لازیمدیر؟

عوموم‌بشری دین اولان ایسلام باشقا دیلده ناماز قیلماغا نَیه گؤره ایجازه وئرمیر؟

پروفسور محمّد حمیدوللاه

--------------------------------------------------------------------------------

هامی بیلیر كی، موسلمانلار بوتون نامازلارینی یالنیز عرب دیلینده قیلیرلار. یعنی نامازدا قورآندان بعضی آیه‌لر اوخونور، ایلاهی اؤجالیغی و بنده‌نین عاجیزلیگینی بیلدیرن دعالار، ایفاده‌لر ایشله‌دیلیر. یالنیز عربلر دئییل، عرب اولمایانلار، حتی، بو دیلده بیر كلمه اولسون بیلمه‌ینلر ده نامازلارینی عرب دیلینده قیلیرلار. حضرت پئیغمبرین دؤورونده بئله اولموش، موسلمانلارین دیلیندن و اؤلكه‌سیندن آسیلی اولمایاراق بو وضعیت او دؤوردن بو گونه قدر داوام ائتمیشدیر.

ایلك باخیشدان ائله گؤرونور كی، مؤمینین نه دئدیگینی باشا دوشه‌رك رببینه دعا ائتمه‌سی نورمال، حتی، آرزوئدیلن حالدیر. بئله اولان تقدیرده مقصده چاتماغین ان یاخشی یولونون آنا دیلینده ناماز قیلماق اولدوغونو سؤیله‌مه‌یه احتیاج یوخدور. بو حالدا موسلمان اوممتی‌نین دانیشدیغی نه قدر دیل وارسا، او قدر ده دیلده ناماز قیلیناجاغی شوبهه‌سیزدیر. آنجاق بیر آز داها دریندن دوشوندوكده آچیق-آیدین گؤرونور كی، بیر چوخ سبب بو واریانتین قطعی علئیهینه‌دیر (یعنی بیر چوخ سببه گؤره نامازی هر بیر موسلمانین اؤز دیلینده قیلماسی دوغرو دئییلدیر).

بو سببلرین ان باشیندا میستیك و یا پسیخولوژی سبب گلیر. قورآنا گؤره («احزاب» سوره‌سی، 33/6)، حضرت پئیغمبرین خانیملاری "مؤمینلرین آنالاری"دیر. اونلار یالنیز عربجه دانیشدیقلارینا گؤره عرب دیلی ده بوتون موسلمانلارین آنا دیلیدیر. بو باخیمدان نامازین بو شكیلده، یعنی آنا دیلینده قیلینماسینا كیمین اعتراضی اولا بیلر؟

بو دلیل، بلكه ده، هامینی قانئ ائتمه‌یه‌جك. اونا گؤره ده، بو ایضاحی بیر آز دا درینلشدیره‌رك بیلدیرك كی، ایسلام اینانجینا گؤره، قورآن الله كلامیدیر. همچی‌نین قورآن اونون اوخونماسی‌نین بئله ثاواب اولدوغونو بَیان ائدیر. معنوی جهتدن بو، آچیق-آیدین مقامدیر. مؤمین رببی‌نین مقدس سؤزو ایله اونا دوغرو سیاهت ائدیر. اللهین سؤزو لامپانین یانماسی اوچون ائلئكتریك آخینینی داشییان ناقیل كیمی اینسانی اللها آپاران یولدور. رببه دوغرو سیاهت هر شئیدن اؤنجه هر بیر اینسان روحونون چاتماق ایسته‌دیگی ان اؤجا قایه‌دیر. بو ایلاهی سؤز عربجه وحی اولونوب، اونون ترجومه‌سی نئجه اولورسا-اولسون، یئنه ده هر زامان یالنیز اینسان سؤزو كیمی قالاجاق و بو وضعیتده آدی چكیلن میستیك سیاهتین مقصدینه خیدمت ائتمه‌یه‌جكدیر.

داها ساده و داها رئال دلیل ایسته‌ینلر اوچون خاتیرلاداق كی، دعا ایله ناماز آراسیندا چوخ آچیق گؤرونن بیر فرق قویماق لازیمدیر. نامازدان كناردا بیر نؤو اللهلا باش-باشا قالان زامان ائدیلن (موناجات) دعادا اینسانین آرزو و دیلكلرینی رببینه ایسته‌دیگی دیلده و ایسته‌دیگی وضعیتده چاتدیرماسینا هئچ كیم هئچ بیر زامان اعتراض ائده بیلمز. دعا بنده ایله یارادانی آراسینداكی بیرباشا موناسیبتلره عاید اولان شخصی و خصوصی بیر مسئله‌دیر. بوندان فرقلی اولاراق ناماز عومومی و بوتؤولوكده جاماعتا عایدیاتی اولان بیر عبادتدیر. اونا گؤره ده، نامازا قوشولان دیگر اینسانلارین ایستك و احتیاجلاری‌نین دا موطلق نظره آلینماسی لازیمدیر. نامازین پرینسیپ اعتباری ایله و ان یاخشی حال كیمی دیگر اینسانلارلا بیرگه، یعنی جاماعتلا قیلینمالی اولدوغونو آچیق شكیلده وورغولامالیییق. فردی، تكباشینا ناماز قیلینماسینا ایجازه وئریلیب، آنجاق بو، هئچ بیر زامان توصیه‌ ائدیلمه‌ییب. نامازی جاماعتلا بیرگه قیلماق همیشه تكباشینا قیلماقدان اوستون توتولوب. حتی، ایكی نفر بیر آرایا گلدیكده دینی باخیمدان جاماعت تشكیل ائتمیش اولورلار و دیگر گلنلر اونلارا قوشولور، ایماما تابع اولاراق بیرگه ناماز قیلیرلار. ایندی ایسه جاماعتلا قیلینان نامازلارین دیگر جهتلرینه داها یاخیندان نظر یئتیرك.

اگر ایسلام رئگیونال، ایرقچی و یا میللی بیر دین اولسایدی، بو دینین بوتون منسوبلاری‌نین همین رئگیونون، همین ایرقین و همین میللتین دانیشدیغی دیلده دانیشماسی لازیم گله‌جكدی. آنجاق مؤمینلری - بیری‌نین او بیرینی آنلامادیغی - یوزلرله دیلده دانیشان و دونیانین هر یانیندا یاشاییب بوتون ایرقلره منسوب اولان عوموم‌بشری بیر دینین صرورت و احتیاجلاری تامامیله فرقلیدیر. بیزیم (موسلمانلارین) حیاتیمیز هله حضرت پئیغمبرین دؤورونده كوسموپولیت ایدی، بو گون ایسه داها دا كوسموپولیتدیر. دونیانین موسلمانلار یاشایان هر بیر شهری - ایستر اورادا اولان قوناقلار، ایسترسه ده همین شهرده دایمی یاشایان اینسانلار اولسون - موختلیف دیل قروپلاریندان اولان اینسانلارین مسكنینه چئوریلیب. بئله اولان حالدا خاریجیلره قارشی نزاكت و قوناقپرورلیگی بورادا نظره آلماق لازیمدیر. دئیك كی، بیر تورك چینه گئدیر. او، چین دیلینده بیر كلمه ده بیلمیر. فرض ائدك كی، همین تورك كوچه‌دن كئچركن بیر نفرین "چان چو چی چان" كیمی سؤزلرله قیشقیردیغینی ائشیدیر. البته‌ كی، بو سؤزلرین معناسینی باشا دوشمه‌یه‌جك. اگر بو سؤزلر مؤذنین اوخودوغو آذانین چین دیلینده ترجومه‌سیدیرسه، همین موسلمان تورك بونو باشا دوشمه‌دیگی اوچون او گون او شهرده قیلینان جومه نامازینی اؤزو ده بیلمه‌دن اؤتوره‌جك، دیگر نامازلاری دا مسجیدده قیلماقدان مهروم اولاجاق. (یئری گلمیشكن، چین مسجیدلری فرانسا، اینگیلتره و یا شرق اؤلكلرینده‌كی مسجیدلره اوخشامیر و میناره‌لری ده یوخدور). بو جور وضعیتله تكجه موسلمان بیر تورك دئییل، عینی زاماندا خاریجی اؤلكلره صفر ائدن موسلمان بیر چینلی ده قارشیلاشا بیلر. هر بیر موسلمان نامازی اؤز دیلینده قیلسا، عینی دینین منسوبلاری آراسیندا هئچ بیر اورتاق نقطه‌ قالمایاجاق. بو باخیمدان عوموم‌بشری بیر دینین بوتون مؤمینلر آراسیندا اورتاق اولان بعضی اؤنملی دیَرلره مجبورا احتیاجی واردیر. آذان و نامازدا اوخونماسی زروری اولانلار عبادتین یئرینه یئتیریلمه‌سینده بو اساس دیَرلرین بیر قیسمینی تشكیل ائدیر. بو اسنادا قئید ائدك كی، ایكی فرقلی دیلین سؤزلری بضا عینی معنادا اولمادیقلاری حالدا اوخشار شكیلده تلفّوظ ائدیلیر، بضا ده هانسیسا دیلده‌كی نورمال بیر سؤز باشقا بیر دیلده گولونج و یا قئیری-ائتیك معنا ایفاده ائدیر. بئله بیر تهلوكه‌لی وضعیت اؤنجه‌دن بیلینمه‌ین، ایلك دفعه‌، مثلا، هانسیسا صفر اسناسیندا ائشیدیلن بیر دیلله باغلی یاراندیقدا اونون نتیجه‌سی داها پیس اولا بیلر. بو جور آرزوئدیلمز وضعیت رببه عبادت اوچون قیلینان نامازین عومومی روحونا ضدیر. بو باخیمدان عادتا اوشاقلیقدان وردیش اولونموش متنلر بئله بیر پروبلئمین قارشیسینی آلیر، ناماز قیلان شخص عرب اولماسا دا، ناماز متنلرینی عربجه اوخویور.

بضا خاریجی دوشمنی حاقیندا چیركین دوشونجه‌لره مالیك اولان اینسان اوغلونون پسیخولوژی جهتی ده یاددان چیخاریلمامالیدیر. هر گون قارشیلاشدیغیمیز بعضی حاللار، سییاسی (میللی)، حتی، شخصی پروبلئملر، ضدیتلر، مثلا، بیر فرانسیزی اینگیلیسجه، آلمانجا، روسجا و یا باشقا بیر دیلده قیلینان نامازا قاتیلماماغا سؤوق ائده‌جكدیر. عربجه قورآن و حدیس دیلی اولدوغونا گؤره موسلمانلارین گؤزونده سارسیلماز حؤرمته و پرئستیژه مالیكدیر. عربلرین دیلی اولدوغونا گؤره یوخ، پئیغمبر حضرت محمّدین، "مؤمینلرین آنالاری"نین، سون سؤزونو، سون امرینی بیزه چاتدیرماق اوچون اللهین اؤزونون سئچدیگی دیل اولدوغونا گؤره موسلمانلار نامازی عربجه قیلیرلار.

دینداش اولان اینسانلار آراسیندا بیرلیك و همریلیك صرورتی‌نین اوزرینده نه قدر ایسرار ائدیلسه، یئنه ده آزدیر. بو باخیمدان آدی چكیلن ساحه‌ده اؤنجه‌دن وار اولان دیَرلری ایتیرمك عوضینه قارداشلیق موناسیبتلرینی گوجلندیرمك اوچون هر گون یئنی علاقه‌لر قورماق، ایره‌لیلییشلر الده ائتمك لازیمدیر.

بو مسئله‌ده (نامازین عربجه قیلینماسی مسئله‌سینده) بئین الخالق كونفرانسلار و كونقرئسلر ده نومونه گؤستریله بیلر. مثلا، بمت-نین توپلانتیسینا قاتیلان بیر شخصین دانیشماق اوچون ایسته‌دیگی دیلی سئچمه‌سی مومكون دئییل. بو، هم تشكیلاتین قایداسینا، هم ده اورادا گودولن مقصده ضدیر. چونكی بمت-نین توپلانتیسیندا ایشتیراك ائتمكده مقصد هانسیسا بیر دیلده دانیشماق یوخ، اؤز مؤوقئیینی، فیكیرلرینی اورادا ایشتیراك ائدنلره چاتدیرماقدیر. بو باخیمدان بمت-نین رسمن قبول ائتدیگی دیللرین بیرینده، قایدایا گؤره اینگیلیس و یا فرانسیزجادان ایستیفاده ائتمك - یاخود چیخیشینی ترجومه ائتمك - مجبوریدیر. هئچ كیم بو قایدایا اعتراض ائده بیلمز. بیر سؤزله، عومومی ماراق باخیمیندان شخصی ماراقلار قوربان وئریلیر، یوخسا اوزون مدت عرضینده شخصی منفتی‌نین بئله حدر اولماسی گؤزله‌نیلن حالدیر.

مثلاین هئچ ده آز اهمیت كسب ائتمه‌ین بیر جهتی ده وار. حقیقتن ده، هئچ بیر اثرین ترجومه‌سی اصلا اونون اوریژینالی‌نین یئرینی وئرمیر. مثلا، بو گون فرانسیز دیلینده (دونیانین بیر چوخ دیللرینده اولدوغو كیمی) قورآنین خئیلی ترجومه‌سی وار. حال‌بوكی، زامان كئچدیكجه یئنی ترجومه‌لره ده راست گلیریك. بو ترجومه‌لری ائدنلر كئچمیش ترجومه‌لرین بعضی قوسورلو جهتلرینی آشكارلادیقلاری اوچون بئله بیر ایشه گیریشیرلر. بو جور وضعیت تكجه فرانسیزجایا دئییل، دونیانین بوتون دیللرینه شامیل ائدیله بیلر. اوسته‌لیك، بئله حال قورآنلا یاناشی دیگر اثرلرین ترجومه‌سی اوچون ده كاراكتئریكدیر. ائله ایسه قوسورلو یوخسا موكممل اولاندان، یاخود ترجومه‌دن و یا اوریژینالدان ایستیفاده ائتمك لازیمدیر؟

بو مؤوضو ایله باغلی یئری گلمیشكن، خاتیرلاداق كی، ایسلامدان باشقا هئچ بیر دین اساسلاندیغی ایلاهی وحیین اوریژینالینا، قوروجوسونون تعلیمی‌نین اصلینه بو گون تام و قوسورسوز شكیلده مالیك دئییلدیر. خریستیانلارین، یهودیلرین، زردوشتلرین و دیگر دینین منسوبلاری‌نین مقدس كیتاب حساب ائتدیكلری، اللرینده اولان اثرلر یا ترجومه‌لردن، یا دا ان اوزاغی بعضی مقدس متنلردن عبارتدیر. موسلمانلارین بو مسئله‌ده استثنا تشكیل ائتمه‌لری، وحیین، یعنی قورآنی-كریمین اوریژینال متنی‌نین بو گونه قدر گلیب چیخماسی چوخ بؤیوك خوشبختلیكدیر!

علاوه‌ ائدك كی، قورآن نثر اثری اولماسینا باخمایاراق، ریتم، آواز و س. اولماقلا شعرین بوتون خصوصیتلرینی و ائجازكارلیغینی اؤزونده ائهتیوا ائدیر. بو، ائله بیر سویه‌ددیر كی، نظم اثری‌نین میصراعسینا بیر حرف علاوه‌ ائتدیكده و یا چیخارتدیقدا همین میصراع نئجه پوزولورسا، قورآنین متنینه بیر حرف آرتیریلدیقدا و یا چیخاریلدیقدا ایلاهی متنین ائجازكارلیغی دا او جور پوزولور.

بیر مدت اول ایسلامی قبول ائتمیش بیر موسیقیچی منه قورآنین 110-جو سوره‌سی اولان “نثر” سوره‌سینده چاتیشمازلیغا بنزر بیر شئیین اولدوغونو سؤیله‌دی. چونكی همین سوره‌دكی بیر یئری "فی دینیللاهی افوه‌جه فسببیه" كیمی اوخویوردو. اونا گؤره بو، موسیقی باخیمیندان قوسورلو ایدی. او واخت قورآنین اوخونماسی (قیراتی) ایله باغلی آزاجیق معلوماتیم منیم ایمدادیما چاتدی و اونا "خئیر، بو حیصه‌نین دوزگون اوخونوشو "فی دینیللاهی افوه‌جه فسببیه" یوخ، "فی دینیللاهی افوه‌جن فسببیه"دیر"، دئدیم. بوندان سونرا همین موسیقیچی و خوش نیتلی قارداشیمیز منه بئله جاواب وئردی: "سیزین ایمانینیز سایه‌سینده ایمانیمی یئنیله‌ییرم. موسیقی باخیمیندان اسكیك بیر شئی قالمادی و قورآنین بو بؤلومونده هئچ بیر اسكیكلیك گؤرونمور".

قورآنین نثری شئبرین میصراعلاری قدر اؤلچولو و هماهنگدیر. بئله مؤهتشم و موكممل بیر شئیین یئرینه نیسبتن بایاغی بیر شئیی قویماغی كیم آرزو ائدر؟

ایسلامین ناماز عبادتینده سؤیله‌نیلن ایفاده‌لرین (سؤزون) چوخ آز اولدوغونو دا نظردن قاچیرماماق لازیمدیر. ایلك اولاراق نامازلا باغلی آذان و ایقامه وار. بیلا واسیطه‌ نامازین داخیلینده ایسه “اللهو اكبر”، “سوبحانه رببییل-آزیم”، “سوبحانه رببییل-الا” ایفاده‌لری، (یئددی آیه‌لیك) قیسا “فاتیحه‌” سوره‌سی و قورآنین دیگر سوره‌لری، ائله‌جه ده قیسا “ات-تاهیاتو” ایله دعالار اوخونور. نامازدا سؤیله‌نیلن ایفاده‌لرین و سؤزلرین هامیسی بوندان عبارتدیر. بو متنلر بوتؤولوكده بیر صحیفه‌دن چوخ اولماز، اوسته‌لیك، بو متنلرده‌كی سؤزلرین اكثریتینی موسلمانلار بیلیرلر و موسلمان اؤلكلرین دیللرینه داخیل اولموشلار. حتی، او سویه‌ده كی، ناماز قیلماغا یئنی باشلایان شخص اونلارین معناسینی آسانلیقلا و اذیت چكمه‌دن اؤیرنه بیلر. اونلارین معنالاری بیر دفعه‌ اؤیره‌نیلدیكدن سونرا ایسه موسلمانین نامازی آرتیق مئخانیكی و معناسینی بیلمه‌دن ازبرله‌مك ماهیتینی ایتیرر.

بو سطرلرین مؤلفی شخصاً بئله دوشونور: هئچ بیر موسلمان قورآنین ترجومه‌سینه هئچ بیر زامان الله طرفیندن ائلچیسینه (حضرت محمّده) وحی اولونموش اوریژینالینا گؤستردیگی قدر حؤرمت بسله‌مه‌یه‌جكدیر. چونكی ترجومه محض اللهین ائلچی تعیین ائتدیگی پئیغمبر كیمی یانلیش و سهولردن قورودوغو بیر شخص طرفیندن دئییل، آدی بیر اینسان طرفیندن ائدیلیر.

بو مسئله‌ ایله باغلی عرب دیلی‌نین قئید ائتمه‌یه لاییق باشقا بیر جهتی ده وار. بو دا اوندان عبارتدیر كی، هامی طرفیندن قبول ائدیلن موقاییسولونماز موسیقی خصوصیتیندن علاوه‌ عرب دیلی اون عصردن بریدیر كی، دیلچیلیك، لوغتچیلیك، تلفّوظ، حتی، یازیلیش باخیمیندان دیَیشمه‌میشدیر. بو گونون عرب قزئتلرینی و رادیو وئریلیشلرینی باشا دوشنلر قورآنین دیلینی ده تام معناسی ایله باشا دوشورلر. سون پئیغمبر و اللهین ائلچیلری‌نین مؤهورو طرفیندن گتیریلمیش دین اوچون كؤهنلمه‌ین بیر دیل ده لازیم دئییلمی؟

بیر گون بیر اونیوئرسیتئت طلبه‌سی قارشیمدا دوراراق نامازدا سؤیله‌نیلن سؤزلرین (اوخونان آیه و دعالارین) معناسی‌نین باشا دوشولمه‌سی‌نین اؤنمی اوزرینده ایسرارلا دایاندی. گؤردوم كی، اونا سؤیله‌دیگیم دلیللرین هئچ بیرینی قبول ائتمك ایستمیر. بو زامان اونا "یاخشی، سیز منه آنا دیلینیزده بئش واخت ناماز قیلاجاغینیزا دایر سؤز وئرسه‌نیز، من ده سیزین بونو ائتمه‌یینیزه (باشقا دیلده ناماز قیلماغا) ایجازه وئره‌جه‌یم"، دئدیم. همین طلبه‌ موباهیسه‌نی درحال دایاندیردی و بیر داها منیم یانیما گلیب بو مؤوضودان صؤحبت آچمادی. باشقا ایفاده ایله دئسك، اینانجی و عبادتی میللیلشدیرمك ایسته‌ینلر عبادت ائتمك ایسته‌مه‌ین اینسانلاردیر. ان آزیندان نامازین یالنیز عربجه قیلینماسینا اعتراض ائدنلرین بؤیوك اكثریتینی بو قبیلدن اولانلار تشكیل ائدیر. بیر مؤمینین ایسلاما اینانمایان و اونو حیاتیندا تطبیق ائتمه‌ین شخصلرین نه درسلرینه، نه ده اؤیودونه احتیاجی وار!

سؤزومو بیتیرمزدن اول بیلدیریم كی، نامازدا قورآنین ترجومه‌سینی اوخوماغین جایز اولدوغو فیكرینی مدافعه‌ ائدركن ابو هنیفه (میلادی 767-جی ایلده وفات ائدیب) كیمی بؤیوك بیر شخصیتین بو مسئله‌ده اونلاری دستكله‌دیگینی سؤیله‌ین بعضی اینسانلار وار. بو شخصلر ابو هنیفه‌نین اوللر بئله بیر فیكیر ایره‌لی سوردویونو، اما سونرا بو فیكرینی دیَیشدیردیگینی (بئله كی اونون بو فیكرینی دیَیشدیردیگینی ایسلام هنفی حقوقونون اساس كیتابلاری اولان ال-مرگینانی‌نین "هیدایه"، ال-هاسكافی‌نین ایسه "اد-دوررول-موختار" اثرینده چوخ آچیق بیر شكیلده گؤروروك) و ابو هنیفه‌نین ایلاهیاتچی-حقوقشوناسلارین عومومی فیكرینه قوشولاراق نامازدا یالنیز عربجه متندن ایستیفاده ائدیلمه‌سی قناعتینه گلدیگینی سؤیله‌مك ایستمیرلر. البته‌، یئنی موسلمان اولموش بیر شخصین وضعیتی كیمی خصوصی حاللار نظره آلینمیشدیر. بئله كی ایسلامی قبول ائدن شخصین درحال بئش واخت نامازا باشلاماسی لازیمدیر. نامازدا ایسه موعیین ایفاده‌لر عربجه اوخونمالیدیر. همین شخصین بو ایفاده‌لری، آیه‌لری و دعالاری ازبرله‌ینه قدر اونلارین ترجومه‌سینی اؤز آنا دیلینده و یا بیلدیگی باشقا بیر دیلده اوخوماسینا ایجازه وئریلمیشدیر. بو مسئله‌ده الیمیزده سالمان ال-فارسی ایله باغلی دقتلاییق بیر نومونه وار. او، “فاتیحه‌” سوره‌سینی محض حضرت پئیغمبرین ایجازه‌سی ایله فارس دیلینه ترجومه ائتمیش و اونو ایسلامی یئنی قبول ائدن بیر قروپ ایرانلییا گؤندرمیشدیر. (باخ: "تاج اش-شاریا"، "نیهایه هاشییه ال-هیدایه"؛ اس-سراهسی "ال-مبسوط"). اونلار دا بو ترجومه‌دن دیللری عربجه متنه آلیشانا قدر ایستیفاده ائتمیشلر. بئله اولان حالدا، یئنی موسلمان اولانلار عربجه متنلرین باشقا بیر دیلده ترجومه‌سیندن بیر نئچه ساعتلیغا و یا بیر نئچه گونلویه حاقلی اولاراق ایستیفاده ائده بیلرلر.

قیساجاسی، نامازین باشقا بیر دیلده قیلینماسی‌نین هم موسبت، هم ده منفی طرفلری وار. عوموم‌بشری بیر دینین منسوبلاری اوچون نامازی اؤز دیللرینده قیلماق عینی شكیلده هم فایدالی، هم ده ضررلیدیر. بئله اولان حالدا فایدالاری ایله ضررلری بیر ترزیده چكیب كونكرئت قرار قبول ائتمك لازیمدیر و ائهوه‌نی-شررین (شرلی اولان ایكی شئیدن داها آز شرعی اولانا اوستونلوك وئرمك) هارادا اولدوغونا دقت گؤستریلمه‌لیدیر!

نامازی اؤیرنمك ایسته‌ینلر اوچون…

مقدس دینیمیز اولان ایسلامدا مادی و معنوی تمیزلییه چوخ بؤیوك اهمیت وئریلیر. حتی تمیزلیك ایمانین یاریسی اولاراق قییمتلندیریلیر. قوسل، دستماز و ناماز ایسه بو مادی و معنوی تمیزلیگین ان بؤیوك نومونه‌سی و سیموولودور. «قوسل و دستماز عمومیتله، ایسلامدا بوتون عبادتلرین گیریشی و آچاریدیر» دئسك، یانیلماریق. ناماز ایسه ایسلامین امر ائتدیگی ان بؤیوك و اهمیتلی عبادتلردن بیریدیر. بیر چوخ فایداسی و حیكمتی اولماقلا یاناشی ناماز اولا اینسانا، اؤجا و بؤیوك اولان اللهین راضیلیغینی قازاندیران، اینسانی یارادیجیسی اولان اللها یاخینلاشدیران و مؤمینین مئراجی اولان بیر دعادیر. بوندان باشقا ناماز -ایسلام دینینین بئش اساسیندان بیری، پئیغمبرلرین یولو، ملكلرین سئوگیسینه نایل ائدن بیر عبادتدیر. عینی زاماندا ناماز ایمانین ایشاره‌سی، دعانین قبولونا واسطه‌، ریزقه بركت گتیرن، اینسان ووجودونا راحتلیق وئرن صالح بیر عملدیر. ناماز همچی‌نین دوشمنلر اوزرینه بیر سلاح اولان، شیطانی اینساندان اوزاقلاشدیران، اؤلوم ملیی ایله ناماز قیلان آراسیندا بیر شفاعتچیدیر. ناماز

قبیرده ایشیق، مونكر و نكیر ملكلرینه جاواب، قییامته قدر قبیرده جان یولداشی، قییامت گونونده ناماز قیلانلارین اوستونده بیر كؤلگه‌لیك، اینسانین باشی‌نین تاجی، بدنین پالتاری، اؤنونده گئدن نور، ربلری‌نین حضوروندا مؤمینلرین هوججتی، سیرات كؤرپوسوندن كئچیش، جنّتین آچاری و مریفت نورودور. ناماز داها نئجه چوخ حیكمتلری اولان عرب دیلینده آدی "سالت (جمعی سالاوات)" سؤزلری ایله ایفاده ائدیلن، تكبیر ایله باشلاییب موعیین حركت و سؤزلرله داوام ائده‌رك سلاملا سونا چاتان، اؤجا یارادان اولان الله تعالییا قارشی تسبیح، تزیم، حمد و شوكرون ایفاده‌سیدیر. و ناماز، بؤیوك ایسلام پئیغمبری حضرتی محمّدین (ساللاللاهو علئیهی و سللم) ده دئدیگی كیمی "اونون گؤزونون نورودور".

داها بیلمه‌دیگیمیز چوخ بؤیوك فایدالاری، ثاوابلاری و حیكمتلری اولان نامازی اؤیرنمك و اؤیرتمك اوچون حاضرلانان و مؤمینلریمیزه تقدیم ائدیلن بو كیتابین ایشیق اوزو گؤرمه‌سی چوخ سئویندیریجی بیر حالدیر. موستقیللیگیمیزدن گونوموزه قدر اولان سون بیر نئچه ایل عرضینده دین ساحه‌سینده باش وئرمیش موسبت دیَیشیكلیكلر، اهالی‌نین گئنیش كوتله‌لری‌نین دینین معنوی-ائتیك دیَرلرینه اویغونلاشماسی، دینی ادبیاتین یاییلماسی، ایختیساسلاشدیریلمیش تدریس مركزلری‌نین آچیلماسی، یئنی عبادت اوجاقلاری‌نین تیكیلیب كؤهنه‌لری‌نین برپا ائدیلمه‌سی، مقدس یئرلره زیارتلرین تشكیلی اؤلكمیزده دیندارلیغین گئنیش ووست آلدیغینی، گئتدیكجه دیندارلارین سایی‌نین آرتدیغینی و دینه اولان احتیاجین گئنیشلندیگینی گؤستریر. بیز اینانیریق كی، بو كیتاب دینینی اؤیرنمه‌یه چالیشان و ناماز قیلماغا باشلایان دیندارلار اوچون چوخ بؤیوك بیر تؤهفه‌دیر. اونا گؤره ده كیتابین حاضرلانماسیندا امیی كئچن و زحمت چكن هر كسه تشككور ائدیریك. قوی بو كیتابدان اؤیرندیكلریمیز پارلاق بیر نور كیمی هر بیریمیزین حاق یولونو دایم ایشیقلاندیرسین و ایمانیمیزی كامیللشدیرسین. قلبیمیزین قاپیلارینی هر جور پیسلیك، یامانلیق، دونیانین نفسانی هریسلیك و خبیسلیكلری‌نین اوزونه باغلاسین. قوی الله درگاهیندا، روحلار عالمینده شرفلی، لیاقتلی یئر توتماغیمیز اوچون بیزه یار اولسون. آمین!

نامازی اؤیرنمك ایسته‌ینلر اوچون…

مقدس دینیمیز اولان ایسلامدا مادی و معنوی تمیزلییه چوخ بؤیوك اهمیت وئریلیر. حتی تمیزلیك ایمانین یاریسی اولاراق قییمتلندیریلیر. قوسل، دستماز و ناماز ایسه بو مادی و معنوی تمیزلیگین ان بؤیوك نومونه‌سی و سیموولودور. «قوسل و دستماز عمومیتله، ایسلامدا بوتون عبادتلرین گیریشی و آچاریدیر» دئسك، یانیلماریق. ناماز ایسه ایسلامین امر ائتدیگی ان بؤیوك و اهمیتلی عبادتلردن بیریدیر. بیر چوخ فایداسی و حیكمتی اولماقلا یاناشی ناماز اولا اینسانا، اؤجا و بؤیوك اولان اللهین راضیلیغینی قازاندیران، اینسانی یارادیجیسی اولان اللها یاخینلاشدیران و مؤمینین مئراجی اولان بیر دعادیر. بوندان باشقا ناماز -ایسلام دینینین بئش اساسیندان بیری، پئیغمبرلرین یولو، ملكلرین سئوگیسینه نایل ائدن بیر عبادتدیر. عینی زاماندا ناماز-ایمانین ایشاره‌سی، دعانین قبولونا واسطه‌، ریزقه بركت گتیرن، اینسان ووجودونا راحتلیق وئرن صالح بیر عملدیر. ناماز همچی‌نین-دوشمنلر اوزرینه بیر سلاح اولان، شیطانی اینساندان اوزاقلاشدیران، اؤلوم ملیی ایله ناماز قیلان آراسیندا بیر شفاعتچیدیر. ناماز قبیرده ایشیق،

مونكر و نكیر ملكلرینه جاواب، قییامته قدر قبیرده جان یولداشی، قییامت گونونده ناماز قیلانلارین اوستونده بیر كؤلگه‌لیك، اینسانین باشی‌نین تاجی، بدنین پالتاری، اؤنونده گئدن نور، رببی‌نین حضوروندا مؤمینلرین هوججتی، سیرات كؤرپوسوندن كئچیش، جنّتین آچاری و مریفت نورودور. ناماز داها نئجه چوخ حیكمتلری اولان عرب دیلینده آدی "سالت (جمعی سالاوات)" سؤزلری ایله ایفاده ائدیلن، تكبیر ایله باشلاییب موعیین حركت و سؤزلرله داوام ائده‌رك سلاملا سونا چاتان، اؤجا یارادان اولان الله تعالییا قارشی تسبیح، تزیم، حمد و شوكرون ایفاده‌سیدیر. و ناماز، بؤیوك ایسلام پئیغمبری حضرتی محمّدین (ساللاللاهو علئیهی و سللم) ده دئدیگی كیمی "اونون گؤزونون نورودور".

داها بیلمه‌دیگیمیز چوخ بؤیوك فایدالاری، ثاوابلاری و حیكمتلری اولان نامازی اؤیرنمك و اؤیرتمك اوچون حاضرلانان و مؤمینلریمیزه تقدیم ائدیلن بو كیتابین ایشیق اوزو گؤرمه‌سی چوخ سئویندیریجی بیر حالدیر. موستقیللیگیمیزدن گونوموزه قدر اولان سون بیر نئچه ایل عرضینده دین ساحه‌سینده باش وئرمیش موسبت دیَیشیكلیكلر، اهالی‌نین گئنیش كوتله‌لری‌نین دینین معنوی-ائتیك دیَرلرینه اویغونلاشماسی، دینی ادبیاتین یاییلماسی، ایختیساسلاشدیریلمیش تدریس مركزلری‌نین آچیلماسی، یئنی عبادت اوجاقلاری‌نین تیكیلیب كؤهنه‌لری‌نین برپا ائدیلمه‌سی، مقدس یئرلره زیارتلرین تشكیلی اؤلكمیزده دیندارلیغین گئنیش ووست آلدیغینی، گئتدیكجه دیندارلارین سایی‌نین آرتدیغینی و دینه اولان احتیاجین گئنیشلندیگینی گؤستریر. بیز اینانیریق كی، بو كیتاب دینینی اؤیرنمه‌یه چالیشان و ناماز قیلماغا باشلایان دیندارلار اوچون چوخ بؤیوك بیر تؤهفه‌دیر. اونا گؤره ده كیتابین حاضرلانماسیندا امیی كئچن و زحمت چكن هر كسه تشككور ائدیریك. قوی بو كیتابدان اؤیرندیكلریمیز پارلاق بیر نور كیمی هر بیریمیزین حاق یولونو دایم ایشیقلاندیرسین و ایمانیمیزی كامیللشدیرسین. قلبیمیزین قاپیلارینی هر جور پیسلیك، یامانلیق، دونیانین نفسانی هریسلیك و خبیسلیكلری‌نین اوزونه باغلاسین. قوی الله درگاهیندا، روحلار عالمینده شرفلی، لیاقتلی یئر توتماغیمیز اوچون بیزه یار اولسون. آمین!

دونیانین دایروی اولماسی

“گؤیلری و یئری حاق اولاراق یاراتدی. او، گئجه‌نی گوندوزون، گوندوزو ده گئجه‌نین اوستونه ساریب اؤرتور... ” (“زومر” سوره‌سی، 39/5).

قورآنین كایناتی تانیدان آیه‌لرینده ایستیفاده اولونموش ایفاده‌لر كیفایت قدر دقتچه‌كیجیدیر. یوخاریداكی آیه‌ده “ساریب اؤرتمك” كیمی ترجومه ائدیلن عرب كلمه‌سی “یوكوویرو”دور. بو كلمه‌نین آذربایجان دیلینده‌كی قارشیلیغی “دایروی بیر شئیین اوزرینه بیر جیسیم اؤرتمك”دیر. (مثلا، عرب دیلی لوغتلرینده “باشا اممامه ساریماق” كیمی دَ‌ییرمی جیسیملرله باغلی اولان فعللر بو كؤكدن عمله گلن سؤزلرله ایشله‌دیلیر). آیه‌ده گئجه ایله گوندوزون بیر-بیری‌نین اوزرینی ساریب اؤرتمه‌سی (“تكویر” ائتمه‌سی) مؤوضوسوندا وئریلن بیلیك عینی زاماندا دونیانین قورولوشو حاقیندا سهیه و دولغون معلومات وئره بیلر. یعنی ویی عصرده ائندیریلن قورآندا

یئرین دایروی اولدوغونا ایشاره ائدیلمیشدیر. اونوتماق اولماز كی، او دؤورده‌كی آسترونومییا دونیانی داها فرقلی شكیلده و سویه‌ده تسووور ائدیردی. او دؤورده بئله حساب ائدیردیلر كی، یئر دوز ستهه مالیكدیر. بوتون علمی حسابلاما و آچیقلامالار دا بونا نظرن قورولوردو. آنجاق قورآن اللهین سؤزو اولاراق كایناتی كاراكتئریزه ائدركن بورادا سؤزوگئدن مسئله‌ ایله باغلی ان دوغرو كلمه‌لردن ایستیفاده اولونموشدور. یاخین عصرلرده اؤیرندیگیمیز بو معلوماتلار قورآن آیه‌لرینده هله 1400 ایل بوندان اول خبر وئریلیب.

حجاب عزت و شرف اولماسا ایدی، او كؤله و قئیری موسلمانلارا امر ائدیلردی.

اللها حمد اولسون! ایسلام نَیی بویورورسا او حاقدیر. بویوردوغو شئیین نه اولماسیندان، كیمین خوشونا گلیب، گلمه‌مه‌سیندن آسیلی اولمایاراق. دونوزومو قاداغان ائده‌جك، یوخسا قویونومو؛ بونون آرتیق بیر معناسی یوخدور. معنا باشقا شئیده‌دیر. مسئله‌ اوندادیر كی، ایسلامین و اونون هؤكوملری‌نین صاحبی اللهدیر. الله ایسه بیر یارادان، صاحب اولاراق بویورماغا حاق صاحبیدیر. قوللار اوچون حیاتین معناسی اللها بویون ایمكله اونو تانیماقدیر. دونوز قاداغان ائدیله‌جكسه، اوندان اوزاق دورولاجاق، قویون حالال ائدیله‌جكسه قویون كسیله‌جك، یئییله‌جك.

معاصر دؤورده قادینلاری جهنمه آپاران عمللردن بیری ده اللهین امر ائتدیگی گئییم فورماسی ایله دئییل، هانسیسا بیر اینسانین دیكته ائتدیگی مودا ایله گئیینمكدیر.

بو مسئله‌ اینسانیییتین آتا-آناسی یارانیب جنّتده یئرلشدیریلدیگی گوندن بو گونه ان آكتوال، پرینسیپیال مسئله‌لردن بیریدیر. بو مسئله‌ نه قدر الله اوچون (اونون دینی و هیزبی اولان موسلمانلار اوچون) او قدر ده بو دینین دوشمنی ایبلیس اوچون ده ان موهیم مسئله‌لردن بیریدیر.

تستتوردن مقصد، هئچ ده بعضیلری‌نین یانلیش دوشوندویو كیمی، قادینی داها دا گؤزللشدیرمك دئییل. تستتورون مقصدی تام بو فیكرین ضدیدیر. قادین پالتاری قادی‌نین بدنینه داهادا گؤزللیك وئرن بیر زینتدیر (بزكدیر). بدنی‌نین بیر قیسمینی اؤرتوب دیگر قیسمینی آچیق بوراخماقلا قادینی جذب ائدیجی ائدیر. الوان رنگلری و ناخیشلاری ایله دقتی جلب ائدیر. یئنه، داش-قاش و دیگر زینت اشیالارینی پالتار و بدنین آچیق قالان حیصه‌سینه تاخماقلا قادینا علاوه‌ گؤزللیك وئریر.

بعضیلری‌نین دوشوندویو كیمی حجابداندا مقصدین پالتاردا اولدوغو كیمی عینی ایله قادینی داهادا گؤزل گؤسترمك دئییل. عكسینه تستتوردن مقصد قادینی گؤزل گؤسترمك دئییل، قادی‌نین زینتی (بزیی) اولان اونون بدنی‌نین و بدنی داهادا گؤزللشدیرن و جازیب ائدن قادی‌نین پالتار و بزك اشیاسی‌نین اوستونو اؤرتمكدیر.

بو گون بوتون دونیایا دب دیكته ائدن اینسانلار و موسسیسه‌لر و اونلارین آرخاسیندا دوران قوه‌لر دونیایا یئنی-یئنی مودئللر سیرییاراق محض بو مقصدی رهبر توتورلار. (یعنی قادینی داها دا گؤزل گؤسترمك، حتی اونو جازیب و سئكسوال اولاراق جمعیته تقدیم ائتمك) بو اینسانلارین و اونلارین آرخاسیندا دوران اینسانلار و شیطانلاردان عبارت قوه‌لرین گوددویو اصل مقصد داها دهشتلی و هلاكئدیجیدیر. فساد، پوزغونچولوق، اخلاقسیزلیقین موختلیف یؤن و گؤرونتولرینی اینسان جمعیتی، اللخسوس دا ایسلام جمعیتی آراسیندا یئریتمك، بونونلا دا اینسانلاری اللهدان، اونون یولوندان، دینیندن اوزاقلاشدیرماق، یاییندیرماقدیر. چونكی حیا اولمایان یئرده دینه، اللها اطاعت ائتمه‌یه یئر یوخدور.

"اینسانلار ایچریسینده ائله‌سی ده واردیر كی، نادانلیغی اوزوندن اینسانلاری الله یولوندان دؤندرمك و بو مینواللا اونو مسخره‌یه قویماق اوچون معناسیز سؤزلری ساتین آلارلار. محض بئله‌لرینی آلچالدیجی بیر عذاب گؤزله‌ییر.

و آیه‌لریمیز اونا اوخوندوغو زامان اونلاری ائشیتمیرمیش، قولاقلاریندا آغیرلیق (كارلیق) وارمیش كیمی تكببورله آرخاسینی چئویرر. سن ده اونا شدّتلی بیر عذابلا موژده وئر!” (لوغمان 6،7)

بو كیمی لاییهه‌لر موختلیف مخفی قارا قوه‌لر طرفیندن مالییلشدیریلیر، و بو ایشه مینلرله اینسان آغلی، ایستئداد، باجاریغی جلب ائدیلیر. بو لاییهه‌لر اوزرینده گئجه-گوندوز موعیین اینستیتوت و موسسیسه‌لر ایشله‌ییر. اللرینده‌كی كوتلوی اینفورماسییا واسطه‌لری و رئكلام آگئنتلیكلری ده بونو یایماق اوچون اللریندن گلنی ائدیرلر.

بونلاردان قازانج الده ائتمك بو ایشین جوزعی بیر حیصه‌سیدیر. اصیل مقصد ایسه یوخاریدا قئید ائدیلن یئر اوزونده پوزغونچولوق یایماق واسطه‌سی ایله اللهین دینینی و موسلمانلاری ییخماقدیر.

"كوفر ائدنلر اؤز ماللارینی (اینسانلاری) الله یولوندان دؤندرمك اوچون صرف ائدرلر. اونلار ماللارینی صرف ائده‌جك، لاكین سونرا پئشمان اولاجاق، آخیردا دا مغلوب ائدیله‌جكلر. كافیرلر جهنم طرفه سوروكلنه‌جكلر!” (ال-انفال 36)

بو دا "مودا” دئییلن دب. و اللهین غضبینی قازانما كیمی بلایا دوچار اولماقلا سیراوی اینسانلار بو مودانین قوربانی اولور. بوتون بو قئید ائتدیگیمیزین یانیندا بیرده بعضیلری‌نین "حجاب قادی‌نین آزاد، سربست اولماسینی الیندن آلیر” كیمی فیكیرلر تعجب دوغورور. سوال دوغا بیلیر كی: "هانسی آزادلیق؟” بو آداملارا دئمك ایستردیك كی، "سن مودایا تابعسن! سن ایسته‌دیگین كیمی دئییل، مودا دیكته ائدن مودئلیئرلرین ایسته‌دیگی كیمی گئیینیرسن. ایستر رنگ اولسون، ایستر مودئل اولسون، ایستر پارچانین نؤع اولسون. سن 80-جی ایللرده دار شالوار گئیمیردین. نییه؟ چونكی مود دئییلدی. سن بو گون دار شالوار گئییرسن. نییه؟ چونكی سن بو گون قرب موداسینا تابعسن. بئله اولدوقدا سن هانسی "آزادلیقدان” دانیشیرسان؟! بیر طرفدن اللهین امر ائتدیگی گئییم، دیگر طرفدن شیطانلارین. ائله ایسه، مودئلیئرلر دئییل اللهدیر اطاعته لاییق اولان.”

الله ایسه اؤز گئییم قایداسی و مودئلی دیكته ائدیر-حجاب.

حجاب! بیر نئچه مئتر اوزونلوقدا اولان بو پارچا بیر آنین ایچینده تیكنتیسی اوچون كوللی میقداردا وساییت، گوج، ائنئرژی صرف ائدیلن شیطانین بیناسینی یئرله یئكسان ائدیر. بو پارچا اوزون ایللرله حاضرلانمیش پلان، پرویئكتلری آلت اوست ائدیر.

بیر داها حجابین ماهیتینه قاییداق. حجابین مقصدی اؤرتولمك اوچون یارادیلان هر شئیین اوستونو اؤرتمكدیر. بو هم قادینی، هم اونون زینتینی یارادان، حمده اونون اؤرتونمه‌سی حؤكمونو گؤندرن اللهین امریدیر.

هر كس بو گون باش وئرن حادثه‌لر اوزرینده فیكیرلشسین. حجابا قارشی هر نؤو هوجوملار، حجاب تاخان قادینلارا قارشی تضییق و تعقیبلر... رسمی سندلره فوتو-شكیلدن توتموش، تحصیل موسسیسه‌لرینده‌كی سیخیشدیرمالار كیمی تضییقلر ده داخیل اولماقلا تا فیزیكی تأثیر گؤسترمك و مهو ائتمه‌یه قدر واران ظولوملر... و بونلاری ائده‌رك اؤز عمللرینه جفنگیاتلارلا اساس گتیریب "حاق” قازاندیرماغا چالیشیرلار.یئر اوزونده ائله یئرلر وار كی، دونیانین ان نیزاملی و باجاریقلی اوردولاریندان اولان بیر اوردونون گئنئراللاری بو بیر نئچه مئتر اولان پارچانی اؤز قرارگاهلاریندا، اؤز ایجلاسلاریندا موزاكیره ائدیرلر.

سیزجه بو قئید ائدنلر و قئید ائدیلمه‌ینلر حجابین اهمیتینی بیلدیرمك اوچون آزدیرمی؟ بونونلا برابر بیرده اللهین كیتابینا نظر سالین!

بیز ده بئله دئدیك: "ائی آدم! بو (ایبلیس) سنین ده، اؤورتی‌نین ده دوشمنیدیر. سیزی جنّتدن چیخارتماسین، یوخسا (ائی آدم!) مشققته دوشوب بدبخت اولارسان! حقیقتن، سن اورادا (جنّتده) آجماق نه دیر، چیلپاق اولماق نه دیر بیلمزسن! سن اورادا سوساماق نه دیر، گونشین هرارتیندن اذیت چكمك نه دیر، اونو دا بیلمزسن!" (تاها 117-119)

جنّتین سایسیز نعمتلرینه باخمایاراق الله بو آیه‌ده اونون دؤرد نعمتینی خاتیرلادیر.

1. آجیماماق.

2. چیلپاق اولماماق.

3. سوساماماق.

4. ایستیدن اذیت چكمه‌مك.

"ال-اراف” سوره‌سینده ایسه ایبلیسین هز. آدم و هز. هووانی جنّتدن چیخارما مقصدلریندن بیری اولان - اونلارین حیا یئرلرینی اوزه چیخارتماق اولدوغونو وورغولاماقدادیر. آدم و هووانین جنّتده‌كی خاریجی گؤركمی حئیوانلاردا اولدوغو كیمی فطری "پالتارلی” ایدی. یعنی حئیوانلارین دریلری، توكلری اونلارین هم بوتون بدنینی اؤرتن رنگلی، بزكلی، ناخیشلی اولوب، هم ده ایستی و سویوقدان قورویاجاق بیر پالتاری عوض ائده‌جك بیر پالتاردیر. بو پالتار عینی زاماندا اونلارین جینسی اورقانلاری‌نین دا اوستونو اؤرتور. آدم و هووانیندا جنّتده‌كی گؤركمی بئله ایدی. ایبلیس اونلارین اوراداكی قئید ائدیلن آغاجدان یئدیكده اونلارین حیا یئرلری‌نین اوزه چلخاجاغینی بیلیردی. و ایبلیس اونلارین باشقا شئیلردن ده مهروم اولاجاغینی بیلدیگی حالدا آدمله و هووانین چیلپاق قالماسینی حدفله‌مه‌سی بونون ایبلیس اوچون نه قدر اهمیتلی اولدوغونو گؤستریر.

"شیطان (آدمین و هووانین) اؤرتولو آییب (اؤورت) یئرلرینی اؤزلرینه گؤسترمك مقصدیله اونلارا وسوسه وئریب دئدی: "رببینیز سیزه بو آغاجی یالنیز ملك اولماماغینیز و یا (جنّتده) ابدی قالماماغینیز اوچون قاداغان ائتمیشدیر!"

بئله‌لیكله، (شیطان) اونلاری باتیل سؤزلرله آلداتدی. آغاجین مئیوه‌سیندن داددیقدا آییب یئرلری گؤروندو. اونلار جنّت (آغاجلاری‌نین) یارپاقلاریندان (دریب) آییب یئرلری‌نین اوستونو اؤرتمه‌یه باشلادیلار...” (ال-اراف 20، 22)

اللهین بیز اینسانلارا مراجعت ائدركن عینی مؤوضونو (حیا یئری‌نین آچیلماسی) خاتیرلاتماسی دا معناسیز دئییل.

"ائی آدم اوغوللاری! سیزه آییب یئرلرینیزی اؤرته‌جك بیر گئییم و بیر ده بزكلی لیباس نازیل ائتدیك. لاكین تقوا لیباسی داها یاخشیدیر (خئییرلیدیر). بو، اللهین آیه‌لریندندیر كی، بلكه، اؤیود-نصیحته قولاق آساسینیز.

ائی آدم اوغوللاری! آییب یئرلرینی اؤزلرینه گؤسترمك اوچون لیباسلارینی سویوندوروب والیدئینینیزی (آدم و هووانی) جنّتدن قوودوردوغو كیمی، شیطان سیزی ده آلدادیب یولدان چیخارتماسین. شوبهه‌سیز كی، او (شیطان) و اونون جاماعتی سیزلری سیزین اونلاری گؤره بیلمه‌دیگینیز یئرلردن گؤرورلر. بیز شیطانلاری ایمان گتیرمه‌ینلرین (كافیرلرین) دوستلاری ائتدیك.” (ال-اراف 26، 27)

موسلمانلار! بیر شئیی باشا دوشون؛ حجاب سیزه شرف وئره‌جك اللهین سیزین اوزرینیزده‌كی میننتیدیر. سیزین میننتینیز اولسون كی، سیزه حجابلی اولماق بویورولوب!

"اونلار ایسلامی قبول ائتدیكلرینه گؤره سنه میننت قویورلار. دئ: "موسلمان اولدوغونوزلا منه میننت قویمایین! خئیر، اگر (ایمان گتیردیگینیزی) دوغرو دئییرسینیزسه، (بیلین كی) سیزی ایمانا مووففق ائتمكله، اصلینده الله سیزین بوینونوزا میننت قویموش اولور!" (ال-هوجورات 17)

حجاب موسلمان قادینلارا خاس اولان، اونلارین زینت یئرلرینی كنار گؤزلردن اؤرتن موسلمان قادینلارا و اونلارین كیشیلرینه عزت، شرف گتیرن، اونلاری دیگر اینسانلارا نیسبتن مغرور و لیاقتلی قیلان سیرلر و حیكمتلرله دولو اللهین بخشیشیدیر. بونا گؤره موسلمانلار تاریخ بویونجا حجابا چوخ هسساس یاناشمیشلار و بونون یالنیز موسلمان قادینلارا خاس اولان عزت و شرف اولدوغو اوچون قئیری موسلمانلارین حجاب اؤرتمه‌سینه قیسقانجلیقلا یاناشمیشلار و اونو انگلله‌میشلر. تاریخده موسلمانلارین فتح ائتدیگی تورپاقلاردا زیممت (حمایه‌) آلتینا آلدیقلاری قئیری-موسلمانلارلا باغلادیغی عهدلرده گئییم مسئله‌سی خصوصی بندله قئید ائدیلمه‌سی‌نین شاهیدی اولوروق. بو بندلرده قئیری-موسلمانلارین موسلمانلار كیمی گئیینمه‌سی قاداغان ائدیلیر. یئنه، بیر ده او واختلار اینسانلار هور و كؤله اولاراق آیریلیردیلار و كؤله قادینلارا حجاب اؤرتمه‌یه ایزین وئریلمیردی. بونونلا دا شرفلی اولان هور موسلمان قادین اؤز شرف، اوستونلوك و قییمتلیلیگینی بونلارین سیموولو، رمزی اولان حجابلا نوماییش ائتدیریردی. اگر حجاب عزت و شرف اولماسا ایدی، او كؤله و قئیری موسلمانلارا امر ائدیلردی.

"یا پئیغمبر! زؤوجه‌لرینه، قیزلارینا و مؤ'مینلرین اؤورتلرینه دئ كی، اؤرتوكلرینی اؤرتسونلر. بو اونلارین تانینماسی و اونلارا اذیت وئریلمه‌مه‌سی اوچون داها موناسیبدیر. الله باغیشلایاندیر، رحم ائدندیر!” (ال-اهزب 59)